HMS Vanguard – ostatni pancernik

HMS Vanguard był ostatnim pancernikiem jaki kiedykolwiek zbudowano. Okręt wszedł do służby po zakończeniu II wojny światowej, chociaż prace nad nim ruszyły na początku wojny. Ze względu na zmianę priorytetów brytyjskiej floty, pancernik od samego początku był nieprzydatny i w 1960 roku został zezłomowany.

Geneza

Historia brytyjskiego pancernika HMS Vanguard sięga 1939 roku. Widmo wybuchu nowej wojny w Europie, oraz ekspansja Japonii w Azji sprawiły, że Royal Navy podjęła decyzję o zbudowaniu nowych pancerników, które miały znacząco przewyższać swoimi możliwościami dotychczas wykorzystywane jednostki.

HMS Vanguard

Tak zrodził się projekt budowy potężnych pancerników typu Lion uzbrojonych w działa kalibru 406 mm. Wybuch wojny we wrześniu 1939 roku sprawił jednak, że prace nad okrętami wstrzymano, a później całkowicie skasowano. Spowodowane to było kosztami budowy oraz potrzebą zwolnienia części zasobów stoczni na rzecz budowy mniejszych jednostek i ewentualnego remontu okrętów biorących udział w walkach.

Pogarszająca się sytuacja na frontach, oraz obecność coraz potężniejszych niemieckich okrętów liniowych sprawiły jednak, że w 1940 roku Royal Navy ponownie wróciła do planów pancerników typu Lion. Po ponownej analizie projektów uznano jednak, że należy je przerobić, uwzględniając doświadczenia z pierwszych miesięcy wojny.

HMS Vanguard obok HMS King George V

W efekcie końcowym stworzono projekt nowego pancernika, który miał wykorzystywać rozwiązania zaprojektowane dla pancerników typu Lion oraz King George V, a uzbrojenie okrętu miało składać się z dział kalibru 381 mm. Starsze źródła sugerują, że pochodziły one z krążowników Courageous i Glorious z czasów I wojny światowej. Okręty te w latach 20. przebudowano na lotniskowce, ale ich uzbrojenie zmagazynowano na wszelki wypadek. Nowsze źródła sugerują, że działa pochodziły z pancerników HMS Queen Elizabeth, HMS Ramilies, HMS Royal Sovereign, HMS Resolution, HMS Warspite i z monitora HMS Erebus.

Praktyka magazynowania uzbrojenia z starszych okrętów, lub jednostek poddawanych przezbrojeniu była bardzo popularna w Wielkiej Brytanii. Pozwalało to na obniżenie kosztów budowy nowych okrętów, a często przyśpieszało prace.

HMS Vanguard

HMS Vanguard – ostatni brytyjski pancernik

Prace projektowe nad okrętem zaowocowały powstaniem jednego z największych i najlepiej zaprojektowanych brytyjskich pancerników – HMS Vanguard. Stępkę pod okręt położono 2 października 1941 roku w stoczni John Brown and Company w Clydebank w Szkocji, natomiast wejście do służby planowano na 1944 rok.

HMS Vanguard

Pancernik wykorzystywał rozwiązania zaprojektowane dla innych brytyjskich okrętów, w związku z czym zakładano, że budowa pójdzie bardzo sprawnie. W trakcie prac wprowadzono jednak bardzo wiele zmian w projekcie, które uwzględniały doświadczenie zdobyte w trakcie walk i wydłużyły prace.

Przede wszystkim zmieniono układ pancerza, aby z jednej strony  maksymalnie odciążyć okręt, a z drugiej zwiększyć poziom ochrony najważniejszych jego części, zwłaszcza magazynów amunicyjnych. W 1942 roku zmieniono również układ śrub i rozmieszczenie siłowni, tak aby zabezpieczyć je przed zniszczeniem pojedynczą torpedą. Był to efekt analiz przeprowadzonych po zatonięciu pancernika HMS Prince of Wales.

W połowie 1942 roku pojawił się kolejny pomysł na przebudowę pancernika. Tym razem padła propozycja… przebudowania go na lotniskowiec. Ostatecznie Admiralicja odrzuciła ten pomysł, uznając, że nie opłaca się przerabiać tak potężnego okrętu.

HMS Vanguard

Ciągłe zmiany w projekcie oraz przestoje spowodowane brakiem odpowiedniej liczby stoczniowców sprawiły, że pancernik zwodowano dopiero 30 listopada 1944 roku (kiedy według pierwotnych planów miał być już w eksploatacji). Brak zagrożenia ze strony niemieckiej floty, oraz słabnące zagrożenie ze strony japońskiej floty sprawiły, że prace wykończeniowe i próby pancernika  prowadzono bardzo wolno.

Ostatecznie HMS Vanguard wszedł do służby dopiero 12 maja 1946 roku, rok po zakończeniu walk w Europie. Od samego początku nowy okręt był jednak kulą u nogi Royal Navy. Potężny pancernik nie był potrzebny, a koszty jego eksploatacji również nie zachęcały do utrzymania okrętu w służbie.

HMS Vanguard

HMS Vanguard miał 249 m długości i wyporność 41 871 ton. Napęd stanowiły 4 turbiny parowe zasilane 8 kotłami, dającymi moc 130 000 KM. Prędkość maksymalna wynosiła około 30 węzłów, a zasięg 15 280 km przy prędkości 15 węzłów.

Uzbrojenie składało się z 8 dział kalibru 381 mm w 4 dwu-działowych wieżach, 16 dział kalibru 133 mm w 8 dwu-działowych wieżach oraz 73 działka kalibru 40 mm, służące do zwalczania samolotów. Pancernik nie posiadał wyrzutni torped, ani lżejszych dział artylerii pomocniczej.

Pancerz był bardzo zróżnicowany. Pancerz burtowy miał od 114 do 356 mm grubości, pokład od 64 do 152 mm, barbety od 279 do 330 mm, wieże działowe 178 do 330 mm, przy czym przedni pancerz miał aż 500 mm grubości, opancerzenie mostka miało 51 do 76 mm a grodzi wewnętrznych 102 do 305 mm grubości.

HMS Vanguard

Okręt wyposażono w siedem różnych typów radarów – AR262 (radar artylerii przeciwlotniczej), SW268 (radar powierzchniowy), SR247 (radar dla artylerii głównej), AR275 (radar artylerii pomocniczej, AW277 (radar wysokościowy), TI293 (radar do wyszukiwania celów) i GW960 (radar ostrzegania powietrznego). Każda wieża dysponowała własnym systemem kontroli ognia, dzięki czemu nawet ciężko uszkodzony okręt mógł zachować sprawność bojową.

Załoga liczyła 1500 oficerów i marynarzy. Koszt budowy pancernika wyniósł ostatecznie 11 530 503 funtów.

HMS Vanguard

Wejście pancernika do służby zbiegło się z redukcją Royal Navy, która wycofywała z eksploatacji wiele starszych okrętów liniowych. Vanguard, jako największy okręt Royal Navy stał się więc okrętem reprezentacyjnym i flagowym. Wykorzystywano go min. podczas oficjalnych wizyt rodziny królewskiej np. w RPA w 1947 roku. Na początku lat 50. pancernik wziął udział w licznych manewrach i ćwiczeniach, prowadzonych wspólnie z flotami państw NATO.

W ich trakcie z trudem znajdywano zajęcie dla okrętu. 10 lutego 1951 roku w trakcie pobytu na Gibraltarze pancernik zderzył się z lotniskowcem Indomitable. Na szczęście uszkodzenia były niewielkie i po drobnym remoncie, okręt wrócił do służby.

HMS Vanguard

28 listopada 1955 roku Royal Navy nie widząc sensu dalszej eksploatacji pancernika, zdecydowała się na przeniesienie go do rezerwy, w której pozostał aż do zezłomowania. Decyzję o posłaniu ostatniego brytyjskiego pancernika na żyletki ogłoszono 9 października 1959 roku. Oficjalnie HMS Vanguard został skreślony z listy okrętów Royal Navy 7 czerwca 1960 roku. W sierpniu pancernik trafił do stoczni złomowej w Faslane w Szkocji, gdzie rozbierano go aż do połowy 1962 roku.

Ostatni pancernik w historii

HMS Vanguard był ostatnim pancernikiem jaki zbudowano i zwodowano na świecie. Chociaż jego budowę rozpoczęto na początku wojny, okręt nie zdążył wziąć udziału w walkach i nigdy nie został wykorzystany w żadnych działaniach bojowych.

HMS Vanguard

Był to największy, najlepszy i najbardziej przemyślany brytyjski pancernik. Nie był jednak najpotężniejszym okrętem swojej klasy, ponieważ jego uzbrojenie składające się z armat kalibru 381 mm było znacznie słabsze niż uzbrojenie amerykańskich pancerników typu Iowa lub japońskich Yamato.

Warto jednak dodać, że był to również ostatni brytyjski pancernik pozostający w służbie. W 1957 roku, kiedy HMS Vanguard był jeszcze w rezerwie, miał miejsce “pogrom brytyjskich pancerników”, czyli masowe złomowanie wszystkich starszych okrętów tego typu, które przetrwały II wojnę światową. Nie był to jednak ostatni pancernik jaki pozostał w służbie. Dłużej eksploatowano amerykańskie pancerniki typu Iowa i francuskie typu Richelieu.