Transport morski odgrywa olbrzymią rolę w światowej gospodarce już od kilkuset lat. Równocześnie czas potrzebny na dostarczanie towarów drogą morską ma bardzo duże znaczenie, a możliwość skrócenia rejsów ma kluczowe znaczenie. Zbudowany w 1869 roku Kanał Sueski podobnie jak Kanał Panamski wpłynął na gospodarkę na całym świecie.
Geneza
Chociaż znany nam współcześnie Kanał Sueski powstał w XIX wieku, historia morskich szlaków łączących pośrednio Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym sięga czasów starożytnych. Pierwsze nie do końca informacje o sztucznych bądź częściowo naturalnych kanałach najczęściej łączyć Nil z Wielkim Jeziorem Gorzkim, oraz Zatoką Sueską pochodzą nawet z okresu 1956 do 1911 roku p.n.e.
Kanał Sueski
Potwierdzone informacje o kanałach łączących odnogi Nilu z Jeziorem Gorzkim pochodzą jednak z czasów faraona Necho II, panującego w latach 609-594 p.n.e. Przez kolejne ponad 1000 lat pojawiały się pomysły zbudowania połączenia wodnego na tyle dużego, aby ułatwić żeglugę między Morzem Śródziemnym a Morzem Czerwonym, ale nie podjęto żadnych prac. Główną przeszkodą były rozmiary potencjalnego kanału, a więc koszty jego budowy i potrzeba zatrudnienia dziesiątek jak nie setek tysięcy ludzi do jego przekopania. Niektórzy badacze uważali ponadto, że istnieje różnica poziomu wód między tymi akwenami, uniemożliwiająca ich połączenie.
Sytuacja zaczęła się jednak zmieniać w XIX wieku wraz z rozwojem nauki i możliwością przeprowadzenia dokładniejszych badań w celu oszacowania realności budowy kanału. Dodatkowo znacząco zwiększyła się wówczas liczba statków handlowych podróżujących między Indiami, a Europą. Większość z nich musiała płynąć trasą wokół Afryki i osławionego Przylądka Dobrej Nadziei, aby dotrzeć do Europy. Pewną alternatywą było dotarcie Na Morze Czerwone, rozładowanie towarów w jednym z portów połączonych koleją z portami na Morzu Śródziemnym i ponowne załadowanie towarów na inny statek. Rozwianie to było jednak kosztowne, nie dawało wystarczająco dużych korzyści czasowych, oraz wymagała skomplikowanych operacji logistycznych.
Kanał Sueski
W 1830 roku generał Francis Chesney przygotował raport, który ostatecznie wykazał, że między Morzem Śródziemnym, a Morzem Czerwonym nie ma różnicy poziomów. W tym samym czasie francuz, Linand de Bellefonds przeprowadził badania Zatoki Sueskiej z myślą o budowie kanału w tym miejscu. Wkrótce kolejni badacze oraz przemysłowcy zaczęli interesować się tym projektem, ale bez odpowiedzi z strony władz Egiptu.
W 1846 roku miały miejsce kolejne badania, w których wzięło udział wielu inżynierów, m.in. Robert Stephenson, a których celem było przygotowanie wstępnego projektu kanału. W tym czasie Wielka Brytania, mająca dominującą pozycję w handlu morskim zaczęła coraz bardziej przyglądać się projektowi, ale w celu jego zablokowania. Brytyjczycy obawiali się, że utworzenie kanału skracającego podróż między Europą a Indiami wpłynie niekorzystnie na ich pozycję gospodarczą.
Hiszpańska flota w Kanale Sueskim w 1898 roku
W połowie lat 50. XIX wieku Ferdinand de Lasseps otrzymał koncesję od władz Egiptu na budowę kanału łączącego Morze Śródziemne i Czerwone, przy założeniu, że jego firma będzie miała prawo zarządzać kanałem przez 99 lat, a sam kanał będzie otwarty dla wszystkich statków z całego świata. De Lasseps utworzył międzynarodową komisję “Commission Internationale pour le percement de l’isthme des Suez”, który miał przygotować projekt kanału. Raport komisji został zaprezentowany w grudniu 1856 roku, a 15 grudnia 1858 roku utworzono firmę “Compagnie universelle du canal maritime de Suez”, która miała zająć się budową kanału i jego zarządzaniem.
Budowa Kanału Sueskiego i pierwsze lata jego istnienia
Opór ze strony Wielkiej Brytanii sprawił, że koszty budowy kanału spadły w większości na Egipt i Francję, oraz kilka podmiotów z innych, europejskich państw. Prowadzona przez Brytyjczyków akcja zniechęcania do projektu sprawiła, że w wielu krajach podnoszono głosy o bezsensowności projektu budowy Kanału Sueskiego.
Mimo to, 25 kwietnia 1859 roku rozpoczęto prace. Przez pierwszych 5 lat większość prac wykonywali robotnicy przymusowi, którzy nie otrzymywali wynagrodzenia za swoją pracę. Szacuje się, że średnio przy kanale pracowało na raz około 30 000 osób, a przez cały okres jego budowy było to łącznie 1,5 mln osób, z których tysiące zmarły na różnego rodzaju choroby lub w wypadkach.
Kanał Sueski
Kanał Sueski od początku powstawał według projektu zakładającego brak jakichkolwiek śluz. Sama droga wodna miała być na tyle szeroka i głęboka, żeby umożliwić rejs nawet największym statkom. Aby ułatwić prace, maksymalnie wykorzystano naturalne zbiorniki wodne, takie jak Wielkie Jezioro Gorzkie i Jezioro Krokodyli, które wykorzystano dodatkowo jako miejsce mijania się statków, co znacząco zwiększało przepustowość kanału.
Otwarcie Kanału Sueskiego miało miejsce oficjalnie 17 listopada 1869 roku, ale już 15 listopada odbyła się ceremonie otwarcia. Pierwszym statkiem, którzy przepłynął przez Kanał był SS Dido należący do szkockiej linii Anchor Line. Inauguracja kanału nie odbyła się jednak bez incydentów. Francuski statek Péluse na pewien czas zablokował kanał, kiedy po cumowaniu w Jeziorze Krokodyli obrócił się i utknął na mieliźnie.
Kanał Sueski (fot. Mmelouk/Wikimedia Commons)
Kanał Sueski był wielkim sukcesem inżynieryjnym i początkowo… źródłem problemów. Koszt budowy był dwukrotnie większy niż przewidywano, przez co władze Egiptu zostały w 1875 roku zmuszone do sprzedaży swoich udziałów Wielkiej Brytanii. Początkowo nowa droga morska nie cieszyła się jednak dużą popularnością. Żaglowce nie mogły korzystać z kanału (chyba, że na holu, co zwiększało koszty rejsu), a ponadto system obliczania ceny rejsu przez kanał na podstawie tonażu statków był na tyle skomplikowany, że nie każdy armator chciał się w niego zagłębiać.
Kilka lat po uruchomieniu kanału sytuacja zaczęła się jednak zmieniać. Rosnąca popularność statków o napędzie parowym przyczyniła się do wzrostu ruchu na kanale, a tym samym do przyśpieszenia transportu i i zintensyfikowania handlu na całym świecie. Spory wpływ na światową gospodarkę miało również otwarcie 10 maja 1869 roku pierwszej amerykański transkontynentalnej linii kolejowej.
