Kanał Sueski – jeden z najważniejszych kanałów na świecie

Transport morski odgrywa olbrzymią rolę w światowej gospodarce już od kilkuset lat. Równocześnie czas potrzebny na dostarczanie towarów drogą morską ma bardzo duże znaczenie, a możliwość skrócenia rejsów ma kluczowe znaczenie. Zbudowany w 1869 roku Kanał Sueski podobnie jak Kanał Panamski wpłynął na gospodarkę na całym świecie.

Geneza

Chociaż znany nam współcześnie Kanał Sueski powstał w XIX wieku, historia morskich szlaków łączących pośrednio Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym sięga czasów starożytnych. Pierwsze nie do końca informacje o sztucznych bądź częściowo naturalnych kanałach najczęściej łączyć Nil z Wielkim Jeziorem Gorzkim, oraz Zatoką Sueską pochodzą nawet z okresu 1956 do 1911 roku p.n.e.

Potwierdzone informacje o kanałach łączących odnogi Nilu z Jeziorem Gorzkim pochodzą jednak z czasów faraona Necho II, panującego w latach 609-594 p.n.e. Przez kolejne ponad 1000 lat pojawiały się pomysły zbudowania połączenia wodnego na tyle dużego, aby ułatwić żeglugę między Morzem Śródziemnym a Morzem Czerwonym, ale nie podjęto żadnych prac. Główną przeszkodą były rozmiary potencjalnego kanału, a więc koszty jego budowy i potrzeba zatrudnienia dziesiątek jak nie setek tysięcy ludzi do jego przekopania. Niektórzy badacze uważali ponadto, że istnieje różnica poziomu wód między tymi akwenami, uniemożliwiająca ich połączenie.

Sytuacja zaczęła się jednak zmieniać w XIX wieku wraz z rozwojem nauki i możliwością przeprowadzenia dokładniejszych badań w celu oszacowania realności budowy kanału. Dodatkowo znacząco zwiększyła się wówczas liczba statków handlowych podróżujących między Indiami, a Europą. Większość z nich musiała płynąć trasą wokół Afryki i osławionego Przylądka Dobrej Nadziei, aby dotrzeć do Europy. Pewną alternatywą było dotarcie Na Morze Czerwone, rozładowanie towarów w jednym z portów połączonych koleją z portami na Morzu Śródziemnym i ponowne załadowanie towarów na inny statek. Rozwianie to było jednak kosztowne, nie dawało wystarczająco dużych korzyści czasowych, oraz wymagała skomplikowanych operacji logistycznych.

W 1830 roku generał Francis Chesney przygotował raport, który ostatecznie wykazał, że między Morzem Śródziemnym, a Morzem Czerwonym nie ma różnicy poziomów. W tym samym czasie francuz, Linand de Bellefonds przeprowadził badania Zatoki Sueskiej z myślą o budowie kanału w tym miejscu. Wkrótce kolejni badacze oraz przemysłowcy zaczęli interesować się tym projektem, ale bez odpowiedzi z strony władz Egiptu.

W 1846 roku miały miejsce kolejne badania, w których wzięło udział wielu inżynierów, m.in. Robert Stephenson, a których celem było przygotowanie wstępnego projektu kanału. W tym czasie Wielka Brytania, mająca dominującą pozycję w handlu morskim zaczęła coraz bardziej przyglądać się projektowi, ale w celu jego zablokowania. Brytyjczycy obawiali się, że utworzenie kanału skracającego podróż między Europą a Indiami wpłynie niekorzystnie na ich pozycję gospodarczą.

W połowie lat 50. XIX wieku Ferdinand de Lasseps otrzymał koncesję od władz Egiptu na budowę kanału łączącego Morze Śródziemne i Czerwone, przy założeniu, że jego firma będzie miała prawo zarządzać kanałem przez 99 lat, a sam kanał będzie otwarty dla wszystkich statków z całego świata. De Lasseps utworzył międzynarodową komisję „Commission Internationale pour le percement de l’isthme des Suez”, który miał przygotować projekt kanału. Raport komisji został zaprezentowany w grudniu 1856 roku, a 15 grudnia 1858 roku utworzono firmę „Compagnie universelle du canal maritime de Suez”, która miała zająć się budową kanału i jego zarządzaniem.

Budowa Kanału Sueskiego i pierwsze lata jego istnienia

Opór ze strony Wielkiej Brytanii sprawił, że koszty budowy kanału spadły w większości na Egipt i Francję, oraz kilka podmiotów z innych, europejskich państw. Prowadzona przez Brytyjczyków akcja zniechęcania do projektu sprawiła, że w wielu krajach podnoszono głosy o bezsensowności projektu budowy Kanału Sueskiego.

Mimo to, 25 kwietnia 1859 roku rozpoczęto prace. Przez pierwszych 5 lat większość prac wykonywali robotnicy przymusowi, którzy nie otrzymywali wynagrodzenia za swoją pracę. Szacuje się, że średnio przy kanale pracowało na raz około 30 000 osób, a przez cały okres jego budowy było to łącznie 1,5 mln osób, z których tysiące zmarły na różnego rodzaju choroby lub w wypadkach.

Kanał Sueski od początku powstawał według projektu zakładającego brak jakichkolwiek śluz. Sama droga wodna miała być na tyle szeroka i głęboka, żeby umożliwić rejs nawet największym statkom. Aby ułatwić prace, maksymalnie wykorzystano naturalne zbiorniki wodne, takie jak Wielkie Jezioro Gorzkie i Jezioro Krokodyli, które wykorzystano dodatkowo jako miejsce mijania się statków, co znacząco zwiększało przepustowość kanału.

Otwarcie Kanału Sueskiego miało miejsce oficjalnie 17 listopada 1869 roku, ale już 15 listopada odbyła się ceremonie otwarcia. Pierwszym statkiem, którzy przepłynął przez Kanał był SS Dido należący do szkockiej linii Anchor Line. Inauguracja kanału nie odbyła się jednak bez incydentów. Francuski statek Péluse na pewien czas zablokował kanał, kiedy po cumowaniu w Jeziorze Krokodyli obrócił się i utknął na mieliźnie.

Kanał Sueski był wielkim sukcesem inżynieryjnym i początkowo… źródłem problemów. Koszt budowy był dwukrotnie większy niż przewidywano, przez co władze Egiptu zostały w 1875 roku zmuszone do sprzedaży swoich udziałów Wielkiej Brytanii. Początkowo nowa droga morska nie cieszyła się jednak dużą popularnością. Żaglowce nie mogły korzystać z kanału (chyba, że na holu, co zwiększało koszty rejsu), a ponadto system obliczania ceny rejsu przez kanał na podstawie tonażu statków był na tyle skomplikowany, że nie każdy armator chciał się w niego zagłębiać.

Kilka lat po uruchomieniu kanału sytuacja zaczęła się jednak zmieniać. Rosnąca popularność statków o napędzie parowym przyczyniła się do wzrostu ruchu na kanale, a tym samym do przyśpieszenia transportu i i zintensyfikowania handlu na całym świecie. Spory wpływ na światową gospodarkę miało również otwarcie 10 maja 1869 roku pierwszej amerykański transkontynentalnej linii kolejowej.

Dalsza, trudna historia

Na przełomie XIX i XX wieku Kanał Sueski zaczął zyskiwać coraz większą popularność. W 1888 roku na mocy Konwencji z Konstantynopola kanał został uznany za neutralny, ale chroniony przez wielką Brytanię (która w ty czasie w pewnym sensie okupowała Egipt). Brytyjska kontrola nad kanałem oznaczała jednak, że podczas konfliktów zbrojnych, wrogowie Wielkiej Brytanii nie mogli korzystać z kanału.

Podczas I wojny światowej Brytyjczycy bronili kanał przed wojskami Osmańskimi, natomiast podczas II wojny światowej Niemcy i Włosi bezskutecznie starali się dotrzeć do kanału, aby umożliwić transport surowców z i do Azji, oraz wojsk do Afryki Wschodniej.

Punktem zwrotnym w historii Kanału Sueskiego był rok 1956 roku. Rządzący w tym czasie Egiptem Gamal Abdel Nasser 26 czerwca znacjonalizował  firmę zarządzającą kanałem w odpowiedzi na wycofanie się Wielkiej Brytanii i USA z wsparcia przy budowie Wielkiej Tamy Asuańskiej. Kraje te zdecydowały się na ten krok aby zniechęcić Egipt do współpracy z Związkiem Radzieckim. Odniosło to jednak odwrotny skutek.

W tej sytuacji władze Francji i Wielkiej Brytanii postanowiły przeprowadzić interwencję w celu odblokowania kanału i odzyskania nad nimi kontroli. W działania te włączył się również Izrael, którego statki nie mogły pływać przez kanał już od 1949 roku. Interwencja zakończyła się przejęciem kanału 29 października 1956 roku i częściową okupacją Synaju oraz okolic kanału przez oddziały Francuskie, Brytyjskie (które z czasem zostały wycofane) i Izraelskie. Aby ustabilizować sytuację, ONZ utworzyło misję pokojową UNEF, która zabezpieczyła kanał i oddzieliła wojska Egipskie i Izraelskie. Wydarzenia te znane są jako Kryzys Sueski 1956 roku.

W maju 1967 roku władze Egiptu zażądały wycofania się wojsk ONZ, a w czerwcu wybuchła wojna sześciodniowa między państwami arabskimi a Izraelem ,w wyniku której cały półwysep Synaj został zajęty przez wojska Izraelskie, co doprowadziło do blokady Kanału Sueskiego. Stan zawieszenia utrzymywał się do wojny Jom Kippur, która miała miejsce w 1973 roku, a sam kanał pozostawał zablokowany dla żeglugi do 1975 roku.

W latach 1974-1975 Kanał Sueski był oczyszczany. Usuwano miny oraz wraki jednostek pływających i sprzętu wojskowego pozostawionego w kanale po dwóch lokalnych konfliktach i licznych próbach desantów.

Żółta flota

W wyniku zablokowania Kanału Sueskiego, 14 statków zostało uwięzionych na Wielkim Jeziorze Gorzkim. Jednostki nie mogły opuścić kotwicowiska. Chociaż załogi jednostek wymieniały się co kilka miesięcy, statki pozostawały zacumowane razem i stopniowo ich stan techniczny zaczął się pogarszać. Gdy w maju 1875 roku mogły opuścić jezioro, okazało się, że tylko dwa z nich nadają się do samodzielnej żeglugi. Pozostałe musiały zostać odholowane w celu naprawy lub złomowania.

W skład Żółtej floty, jak nazwano jednostki (z powodu pyłu osiadającego na stojących statkach, który nadawał im żółty kolor) znajdowały się dwa polskie drobnicowce – MS Djakarta i MS Bolesław Bierut. Obie jednostki po otwarciu kanału zostały przeholowane do Grecji i z powodu złego stanu technicznego sprzedane.

Jednostki wchodzące w skład Żółtej floty:

Czasy współczesne

W kolejnych latach historia kanału nie obfitowała w ciekawsze wydarzenia. Coraz większa liczba statków transportowych pływająca przez kanał sprawiła, że w zaczęto rozważać jego poszerzenie, aby zwiększyć przepustowość. W 2014 roku nowe władze Egiptu zdecydowały się na powiększenie kanału i zbudowanie dodatkowych kanałów umożliwiających ruch w dwóch kierunkach na raz.

W ciągu roku zbudowano nowy kanał biegnący wzdłuż starego kanału i liczący 72 km (przy łącznej długości Kanału Sueskiego wynoszącej 193 km). Oprócz kanału zbudowano 6 tuneli samochodowych i kolejowych pod kanałem (wcześniej pod kanałem przebiegał tylko jeden tunel i dwa mosty). Prace rozpoczęto 5 sierpnia 2014 roku i zakończono 23 lipca 2015 roku.

Poszerzenie kanału skróciło czas jego pokonania z 22 godzin do 11 godzin i czasu oczekiwania na wpłynięcie do kanału z 11 do 3 godzin. Dodatkowo dziennie przez kanał może przepływać do 97 statków. Oznacza to wzrost wpływów rocznych o 5 mld dolarów do kwoty łącznej wynoszącej aż 12,5 mld dolarów rocznie.

23 marca 2021 roku doszło do nietypowego wydarzenia. Kontenerowiec klasy Golden o nazwie Ever Given podczas rejsu przez kanał w części jednokierunkowej, uderzył o brzeg i zablokował kanał. Operacja uwolnienia jednostki mimo zaangażowania dużych środków przebiegała powoli i dopiero 29 marca statek uwolniono i odblokowano kanał. W tym czasie kolejka jednostek czekających na przepłynięcie wzrosła do ponad 300. Eksperci wyliczają, że dziennie z powodu zablokowania kanału światowa gospodarka traciła wręcz miliardy dolarów.

Podsumowanie

Kanał Sueski obok Kanału Panamskiego to jeden z najważniejszych szlaków wodnych na świecie. Jego zbudowanie, chociaż początkowo spotkało się z mieszanymi ocenami, doprowadziło do całkowitego zmienienia się światowej gospodarki i przyśpieszenia handlu międzynarodowego. Skrócenie drogi z Azji do Europy znacząco ułatwiło wymianę handlową.

• Kanał Sueski ma 193 km długości (wraz z drogami wodnymi dochodzącymi do kanału, bez nich długość wynosi 163 km) i umożliwia rejsów statkom o szerokości do 77,5 m oraz zanurzeniu do 23 m. Sam kanał ma szerokość 160-300 m,
• Północne wejście do kanału znajduje się w Port Saidzie, a południowe w Port Tewfik,
• Podczas budowy kanału, częścią prac kierował polski hydrotechnik Stanisław Janicki, oraz inżynier Mieczysław Geniusz,
• Zbudowanie kanału skróciło podróż z Morza Arabskiego do Europy o 8900 km, co obecnie oznacza skrócenie rejsów o 8-10 dni,
• Dziennie przez kanał może przepływać od 49 do 97 statków, co średnio przekłada się na 60 statków dziennie,
• Średni czas potrzebny na pokonanie kanału to 15 godzin,
• Obecnie nad kanałem przechodzi jeden most drogowy – Most Pokoju Mubaraka, o długości 3900 m, zbudowany w latach 1995-2001, oraz obrotowy Most kolejowy El Ferdan zbudowany w 2001 roku,
• Oprócz mostów, najważniejszą przeprawą drogową pod kanałem jest Tunel Ahmeda Hamdiego o długości 1630 m, zbudowany w 1981 roku.