Chociaż w Polsce nigdy nie powstała elektrownia jądrowa (Żarnowca nigdy nie dokończono, a współczesne plany raczej nie są realne), nie oznacza to, że nie ma w naszym kraju reaktorów jądrowych. Z kilku tego typu konstrukcji jakie powstały, obecnie jedynym działającym jest Reaktor Maria.
Pierwszym polskim reaktorem jądrowym była EWA (nazwa była akronimem od słów eksperymentalny, wodny, atomowy). Jego budowę rozpoczęto wiosną 1956 roku, a oficjalne uruchomienie i przekazanie do eksploatacji miało miejsce 14 czerwca 1958 roku. Koszt budowy i pozyskania dokumentacji z ZSRR wyniósł 5,5 mln dolarów (współcześnie około 46,6 mln dolarów).
Reaktor EWA podczas budowy
Z racji tego, że był to reaktor badawczy, a nie energetyczny, jego moc była stosunkowo mała. Pierwotnie EWA miała moc cieplną 2 MW, a po modernizacjach w 1964 roku i 1967 roku zwiększono ją najpierw do 4 MW, a później do 8 MW i 10 MW. Reaktor rocznie pracował około 3500 godzin, ale 24 lutego 1995 roku ostatecznie wyłączono go, a kolejnych latach rozebrano z powodu zużycia.
W latach 60. i 70. w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku, gdzie zbudowano reaktor EWA, rozpoczęto prace nad kolejnymi reaktorami badawczymi i tzw. zestawami krytycznymi. W marcu 1963 roku uruchomiono skonstruowany przez polskich inżynierów reaktor Anna o mocy 10 kW, a w 1964 roku reaktor Maryla. W 1973 roku uruchomiono reaktor Agata, a w grudniu kolejnego roku powstał działający do dziś reaktor Maria.
Budynek reaktora Maria (fot. Bartosz Marcin Kojak)
Prace nad reaktorem Maria rozpoczęto 16 czerwca 1970 roku a jego uruchomienie miało miejsce 18 grudnia 1974 roku. Projekt reaktora od podstaw stworzyli polscy inżynierowie, wykorzystując jedynie niektóre dostępne rozwiązania radzieckie. Podobnie jak EWA, Maria to również reaktor badawczy, ale o mocy 30 MW, chłodzony wodą destylowaną (reaktor znajduje się w basenie o głębokości 7 m), a kontrolę nad nim uzyskuje się poprzez wsuwanie grafitowych prętów.
Wykorzystuje się go do wytwarzania izotopów promieniotwórczych (radioizotopów), m.in. technet-99, modyfikowania materiałów poprzez napromieniowanie, prowadzenia badań na wiązkach neutronów, badań radiochemicznych z użyciem wypalonych prętów paliwowych oraz do terapii neutronowych. Rocznie pracuje on około 4000-4800 godzin i według obecnych analiz, pozostanie w eksploatacji na pewno do 2020 roku. Jeśli uda się go ponownie zmodernizować, okres eksploatacji wydłuży się do 2060 roku. Od 1995 roku jest to jedyny działający w Polsce reaktor.
Reaktor Maria podczas budowy
W historii polskich reaktorów jądrowych nigdy nie doszło do awarii i skażenia. Wszystkie wykorzystywano tylko i wyłącznie w celach badawczych i naukowych, przez co nigdy nie wytwarzały one mocy na potrzeby systemu energetycznego. Co ciekawe, reaktor Maria można zwiedzać po wcześniejszym umówieniu wizyty, jednak zabronione jest robienie zdjęć (chyba, że uzyska się specjalną zgodę), przez co praktycznie nie ma zbyt wielu zdjęć z wnętrza obiektu. Kilka zdjęć z wnętrza reaktora można znaleźć na TEJ stronie.
