Eksperymentalne, wielowieżowe czołgi ciężkie SMK i T-100 oraz SU-100Y

Zaprojektowane tuż przed wybuchem II wojny światowej radzieckie czołgi ciężkie SMK i T-100 miały być następcą czołgów ciężkich T-35. Po niezbyt udanych próbach podczas wojny z Finlandią na przełomie 1939 i 1940 roku program ich rozwoju zakończono, a prototypy zezłomowano.

Pod koniec lat 30. podstawowym radzieckim czołgiem ciężkim był T-35. Pojazd ten wyróżniał się pięciowieżową konstrukcją i wręcz monstrualnymi rozmiarami w porównaniu do innych ówczesnych konstrukcji. Jedną z istotnych wad pojazdu było jednak słabe opancerzenie i skomplikowana konstrukcja, która zarówno utrudniała eksploatację i produkcję, jak i stwarzała problemy w trakcie walki, ponieważ kierowanie ogniem 5 wież było bardzo skomplikowanym zadaniem.

T-35

Zdając sobie sprawę z wad tego czołgu, dowództwo radzieckich wojsk pancernych zainicjowało program budowy kilku prototypów nowych czołgów ciężkich. Zakłady Kirowskie w Leningradzie rozpoczęły prace nad czołgiem SMK (skrót od Siergiej Mironowicz Kirow), a w Fabryce nr 185 im. S. M. Kirowa  rozpoczęto prace nad czołgiem Obiekt 100, nazwanym później T-100.

Oba pojazdy miały zbliżoną konstrukcję i układ dwuwieżowy (początkowo zakładano instalację 3 wież, ale ostatecznie z tego zrezygnowano). Prace rozpoczęto w 1937 roku na podstawie wytycznych uwzględniających radzieckie doświadczenia z walk w Hiszpanii. Prototyp SMK ukończono 20 września 1939 roku, a T-100 1 lipca 1939 roku.

T-100

Czołgi poddano intensywnym próbom fabrycznym, a w grudniu 1939 roku wysłano je razem z prototypem czołgu KW (KW-1) do Finlandii, gdzie wzięły udział w walkach. W ich trakcie SMK został poważnie uszkodzony i porzucony na ziemi niczyjej (załogę ewakuowano pod osłoną zapewnianą przez T-100). Ostatecznie wrak odzyskano, ale nie zdecydowano się na jego naprawę.

T-100 pozostawał w służbie do końca walk w Finlandii, po czym zabrano go do fabryki w celu przeprowadzenia oględzin. W ich trakcie stwierdzono, że czołg otrzymał kilkanaście trafień różnymi pociskami artyleryjskimi, ale żaden nie spowodował poważniejszych uszkodzeń. Na podstawie wniosków z eksploatacji czołgu, oraz losu prototypu SMK, dalsze prace nad czołgami przerwano. Rosjanie uznali, że czołgi te mają dalej zbyt skomplikowaną konstrukcję, cechują się niską mobilnością, a obsługa tak rozbudowanego uzbrojenia zmniejsza efektywność na polu walki.

T-100

W związku z tym uszkodzony prototyp SMK i jeden z dwóch prototypów T-100 zezłomowano na przełomie 1940 i 1941 roku. Przetrwał jedynie drugi prototyp T-100, który nie znalazł się na froncie. Wykorzystano go do zbudowania eksperymentalnego działa samobieżnego SU-100Y, uzbrojonego w potężną armatę morską kalibru 130 mm w nadbudówce. Pojazd ten pierwotnie miał być wykorzystany do niszczenia umocnień na granicy z Finlandią, ale zbudowano go już po zakończeniu walk.

SU-100Y skierowany został do Kubinki, gdzie poddano go intensywnym testom. Ostatecznie nie zdecydowano się na wprowadzenie go do produkcji seryjnej i pozostawiono na poligonie. Kiedy niemieckie wojska podeszły pod Moskwę, zimą 1941 roku, działo wykorzystano w obronie miasta. Nie są znane żadne szczegóły na temat wykorzystania bojowego SU-100Y, ale pojazd przetrwał wojnę i ostatecznie trafił do zbiorów muzeum w Kubince, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.

Wrak SMK

Na podstawie doświadczeń z walk w Finlandii radzieckie dowództwo ostatecznie uznało, że podstawowym czołgiem ciężkim wojsk pancernych powinien zostać KW-1. Rolę czołgu wsparcia miał natomiast pełnić uzbrojony w haubicę kalibru 152 mm KW-2. Idea budowy czołgów wielowieżowych okazała się ślepą uliczką. Czołgi tego typu były drogie w produkcji, trudne w eksploatacji i nie zapewniały istotnego wzrostu możliwości bojowych.