M42 Duster – powrót z zaświatów

W amerykańskiej armii, w przeciwieństwie do ZSRR i Rosji samobieżne zestawy przeciwlotnicze, których podstawowym uzbrojeniem jest działko są zdecydowanie mniej popularne. Jedynym masowo produkowanym pojazdem tego typu był M42 40 mm Self-Propelled Anti-Aircraft Gun, znany bardziej jako M42 Duster, chociaż nazwę tę nadano mu w Wietnamie po tym jak został wcześniej wycofany z eksploatacji i ponownie do niej przywrócony po kilku latach.

Geneza

Podczas II wojny światowej amerykańska armia wykorzystywała bardzo dużo samobieżnych pojazdów przeciwlotniczych rodziny M13, M15 i M16 Multiple Gun Motor Carriage. Zbudowane w oparciu o podwozie półgąsienicowych transporterów M2 i M3 Half-Track pojazdy stanowiły podstawę mobilnych jednostek przeciwlotniczych amerykańskiej armii. Największą wadą tych pojazdów był jednak mały kaliber wykorzystywanych w nich karabinów maszynowych – głównie M2 Browning kalibru 12,7 mm. Jedynie M15 posiadał dodatkowo działko kalibru 37 mm.

Chcąc zwiększyć siłę ognia pojazdów przeciwlotniczych, pod koniec wojny w oparciu o podwozie czołgu M24 Chaffee opracowano M19 Multiple Gun Motor Carriage uzbrojony w dwa działka Bofors kalibru 40 mm. Wyprodukowano jednak tylko 285 pojazdów tego typu, a ich kariera zakończyła się w 1953 roku wraz z wycofaniem ze służby większości pojazdów na podwoziu M24. Jeszcze zanim to nastąpiło, General Motors Corporation rozpoczęło prace nad następcą M19.

Krótka służba i powrót z zaświatów

Jako bazę dla nowego pojazdu wybrano podwozie czołgu lekkiego M41 Walker Bulldog, które dawało zdecydowanie więcej możliwości. Prace projektowe szły szybko, ponieważ zachowano większość podwozia i kadłuba. Na zmodyfikowanym kadłubie osadzono najpierw wieżę M19, a po pozytywnych próbach opracowano nową wieżę z dwoma działkami M2A1 kalibru 40 mm. Nowy pojazd otrzymał oznaczenie M42 40 mm Self-Propelled Anti-Aircraft Gun (SPAAG). Produkcję rozpoczęto w 1953 roku i już pod koniec roku pierwsze pojazdy weszły do eksploatacji. Produkcja trwała do grudnia 1960 roku i zamknęła się w liczbie 3700 pojazdów.

M42 produkowany był tylko w jednej wersji i nie był modyfikowany w toku służby (chociaż załogi czasami poddawały swoje pojazdy przeróbkom frontowym w Wietnamie). Pojazd miał 5,82 m długości i masę 24,8 tony. Napęd stanowił sześciocylindrowy silnik benzynowy Continental albo Lycoming Engines o mocy 500 KM zapewniający prędkość maksymalną 72 km/h i zasięg 160 km. Oprócz działek kalibru 40 mm pojazd posiadał jeden karabin maszynowy M1919A4 kalibru 7,62 mm, zastąpiony później przez M60 kalibru 7,62 mm. Pancerz miał grubość od 9 do 25 mm. Załoga liczyła 4 do 6 żołnierzy. Na wyposażeniu M42 nie było żadnego radarowego systemu kierowania ogniem ani wykrywania celów poza optycznymi przyrządami. Pierwotnie zakładano, że namierzaniem celów będzie zajmować się dodatkowy pojazd z radarem, ale nigdy go nie opracowano.

M42 stanowiły podstawowe uzbrojenie mobilnych jednostek przeciwlotniczych amerykańskiej armii, ale już w 1963 roku wycofano je ze służby w jednostkach US Army i przeniesiono do jednostek Gwardii Narodowej. Powodem tej decyzji było przeniesienie ciężaru zadań przeciwlotniczych na jednostki rakietowe, głównie systemy HAWK. Sytuacja uległa jednak zmianie w 1966 roku z powodu intensyfikacji działań zbrojnych w Wietnamie. Amerykanie obawiali się wzrostu aktywności północnowietnamskiego lotnictwa, zwłaszcza wykonującego ataki z niskiego pułapu, przeciwko którym system HAWK był nieskuteczny. W związku z tym w pilnym trybie przywrócono do służby zmagazynowane i znajdujące się w rękach Gwardii Narodowej pojazdy i po szybkim przeszkoleniu załóg w Fort Bliss w Teksasie wysłano do Wietnamu.

Na miejscu okazało się, że zagrożenie ze strony lotnictwa nie ziściło się, w związku z czym M42 zaczęto wykorzystywać do pobocznych zadań. Potężna siła ognia dwóch działek kalibru 40 mm idealnie nadawała się do odpierania ataków piechoty i zwalczania lżejszych pojazdów oraz umocnień. M42 zaczęto więc umieszczać w przygotowanych stanowiskach obronnych w obozach oraz na wysuniętych pozycjach, a także jako eskorta konwojów. To właśnie wówczas pojazd zyskał swoją nazwę Duster.

Kariera amerykańskich M42 w Wietnamie nie była bardzo długa ponieważ już w grudniu 1971 roku wraz z wycofaniem się Amerykanów z Wietnamu część pojazdów pozostawiono na miejscu. Te znajdujące się jeszcze w USA zwrócono natomiast Gwardii Narodowej. Co istotne, jednostki Gwardii Narodowej wykorzystujące M42 zachowały przeznaczenie jednostek z Wietnamu i traktowane był jako rezerwowe jednostki wsparcia oraz obrony przeciwlotniczej dla oddziałów US Army.

Ze względu na wiek pojazdów i brak części zamiennych (który dał o sobie znać już w Wietnamie), eksploatacja M42 była coraz trudniejsza. W związku z tym w 1988 roku ostatecznie wycofano z eksploatacji wszystkie Dustery. Nie oznaczało to jednak końca ich służby, ponieważ spora liczba pozostała w służbie innych krajów, które zakupiły je od USA.

Austria posiadała 38 M42, które eksploatowano do 1992 roku. Grecja pozyskała wycofane w 1976 roku ex-niemieckie pojazdy. Japonia otrzymała 22 pojazdy, które eksploatowano do 1994 roku. Jordania po wycofaniu swoich pojazdów, jeden zatopiła w zatoce Aqaba jako element sztucznej rafy. Liban posiadał w latach 1958-1984 15 pojazdów. Tajwan zapewne część posiadanych pojazdów zmagazynował. Tunezja otrzymała 18 pojazdów. Turcja eksploatowała swoje pojazdy do lat 2000.. Wenezuela wycofała swoje w 1989 roku. Wietnam przejął amerykańskie pojazdy i zmagazynował je. Ich stan nie jest znany. RFN wycofała swoje pojazdy w 1976 roku i zastąpiła pojazdami Flakpanzer Gepard. Pozostałymi użytkownikami M42 były jeszcze Pakistan, Tajlandia i wiele jednostek paramilitarnych, głównie w Libanie.

Podsumowanie

M42 Duster był ostatnim produkowanym na bardzo dużą skalę samobieżnym artyleryjskim zestawem przeciwlotniczym w amerykańskiej armii. Jego miejsce w pewnym sensie zajął M163 VADS, jednak wyprodukowano zaledwie 654 pojazdy tego typu w latach 1965-1982. Obecnie jednak amerykańska armia nie posiada żadnego tego typu pojazdu w aktywnej służbie. Od czasu jak niepowodzeniem zakończył się projekt M247 Sergeant York Amerykanie zaprzestali prac nad tego typu pojazdami. Wojna Rosyjsko-Ukraińska pokazała jednak, że nawet starsze pojazdy tego typu dalej są przydatne. Nie wiadomo jednak czy Amerykanie wznowią prace nad artyleryjskimi samobieżnymi systemami przeciwlotniczymi.