Wielka Wystawa – pierwsza Wystawa Światowa (1851)

Zorganizowana w 1851 roku Wielka Wystawa Przemysłu Wszystkich Narodów uznawana jest za pierwszą prawdziwą Wystawę Światową (współcześnie EXPO).  Zorganizowano ją z inicjatywy przedsiębiorców oraz członków Royal Society for the Encouragement of Arts, Manufactures and Commerce, głównie w celu promocji brytyjski dokonań w dziedzinie sztuki i przemysłu. Wystawa okazała się wielkim sukcesem i w ciągu 5 miesięcy przyciągnęła ponad 6 mln odwiedzających.

Geneza

Początek XIX wieku przyniósł Europie wiele konfliktów, które ogarnęły prawie cały kontynent. Konflikty te wyłoniły kilka wiodących mocarstw, które rywalizowały ze sobą na różnych polach. W szczególności uwidoczniła się rywalizacja między Francją a Wielką Brytanią. Ze względu na położenie geograficzne Wielkiej Brytanii, kraj ten nie był aż tak narażony na inwazję jak kontynentalna Francja. W związku z tym kraje te rywalizowały ze sobą militarnie głównie na morzach i oceanach, oraz kulturowo i ekonomicznie. W latach 1798-1849 we Francji zorganizowano 11 wystaw, które w szczególności promowały francuski przemysł i kulturę.

Zainspirowani francuskimi działaniami Brytyjczycy postanowili pójść o krok dalej i zorganizować podobną wystawę, ale w innej formule – oficjalnie bardziej otwartej dla przedstawicieli innych krajów. W 1850 roku powołano Royal Commission for the Exhibition of 1851, specjalną komisję, która miała zająć się organizacją Wielkiej Wystawy w 1851 roku. Według założeń, sama wystawa miała prezentować dokonania kulturowe i przemysłowe z różnych krajów, ale Wielka Brytania miała być najbardziej wyróżniona. Planowano, że przychody ze sprzedaży biletów nie tylko pokryją koszty zorganizowania wystawy, ale również pozwolą na przeprowadzenie inwestycji w kraju. Głównymi inicjatorami projektu stali się Książę Albert, Henry Cole, Francis Henry, George Wallis i Wentworth Dilke.

Jako miejsce wystawy wybrano Hyde Park w Londynie, a największa część ekspozycji miała znaleźć się w olbrzymi Pałacu Kryształowym, zbudowanym specjalnie z myślą o wystawie. Jego projekt powierzono Josephowi Paxtonowi, który w lipcu 1850 roku rozpoczął prace nad olbrzymi obiektem o konstrukcji żelaznej, pokrytej szkłem. Pałac Kryształowy miał 563 m długości i 124 m szerokości, a w najwyższym punkcie wewnątrz miała 39 m wysokości, zapewniając 92 000 m² powierzchni wystawowej na kilku poziomach. Do jego budowy zużyto 293 665 tafli szkła, 4500 ton żelaza i aż 39 km rynien, a w pracach uczestniczyło 5000 robotników. Obiekt zaprojektowano tak, aby możliwe było jego ewentualne rozebranie i przeniesienie w inne miejsce, bądź rozbudowywanie według potrzeb. Poza pałacem, zorganizowano inne miejsca wystawowe, dzięki czemu łącznie dla wystawców przeznaczono obszar o powierzchni 10,4 hektarów.

Wielka Wystawa Przemysłu Wszystkich Narodów

Przygotowania do realizacji wystawy szły bardzo sprawnie. Oficjalnie Wielką Wystawę Przemysłu Wszystkich Narodów, jak nazwano wystawę, otwarto 1 maja 1851 roku. Od początku wejście na teren wystawy było biletowane, a ceny biletów systematycznie malały. Przez pierwsze dwa dni koszt wejścia wynosił 1 funta (współcześnie około 130 funtów), do 22 maja wynosił 5 szylingów (współcześnie około 32,5 funta), a później spadł do 1 szylinga (współcześnie około 6,5 funta) we wszystkie dni poza piątkiem, kiedy cena wzrastała do 2 szylingów.

Oprócz Wielkiej Brytanii i jej kolonii pojawili się wystawcy z 44 innych krajów, co dało łącznie liczbę aż 13 937 indywidualnych wystawców (w tym 7381 z Wielkiej Brytanii). Prezentowali oni zarówno dokonania techniki jak i kultury. Na wielu ekspozycjach prezentowano praktyczne wykorzystanie maszyn lub nawet całe procesy produkcji różnych przedmiotów. Z wszystkich ekspozycji najważniejszymi były m.in.:

• największy ówczesny diament – Koh-i-Noor,
• różowy diament Daria-i-Noor,
• Alfred Charles Hobbs zaprezentował sposoby otwierania renomowanych zamków do drzwi,
• Frederick Bakewell zaprezentował urządzenie, które można było uznać za pierwowzór współczesnego faxu,
• Mathew Brady zaprezentował swoje dagerotypy,
• William Chamberlin, Jr zaprezentował pierwszą na świecie maszynę liczącą głosy,
• Samuel Colt zaprezentował kilka swoich rewolwerów,
• George Merryweather zaprezentował „barometr pijawkowy”,
• C.C. Hornung zaprezentował pierwszą w Europie żelazną ramę dla konstrukcji pianina,
• Olbrzymi teleskop „The Trophy Telescope”,
• łóżko połączone z budzikiem, które zrzucało śpiącą osobę
• lokomotywa 4-2-2 Lord of the Isles.

Co ciekawe, przygotowano wiele udogodnień dla odwiedzających, które zastosowano po raz pierwszy. Na terenie wystawy udostępniono pierwsze na świecie nowoczesne płatne publiczne szalety, a przewoźnicy kolejowi w całej Wielkiej Brytanii organizowali specjalne pociągi dowożące odwiedzających do Londynu. Firma Thomasa Cooka przewiozła około 150 000 osób, co pozwoliło jej na rozwinięcie biznesu. Do 15 października 1851 roku, kiedy wystawa dobiegła końca, odwiedziło ją 6 039 722 osób. Sama królowa Wiktoria pojawiła się na wystawie 3 razy ze swoją rodziną oraz 34 razy samotnie. Dziennie średnio Wielką Wystawę odwiedzało 42 831 osób, ale rekord padł 7 października, kiedy pojawiło się 109 915 osób.

Zysk z wystawy wyniósł 186 000 funtów (współcześnie około 24 mln funtów), które przeznaczono na zbudowanie Victoria and Albert Museum, Science Museum i Natural History Museum, a pozostała kwotę przeznaczono na specjalny fundusz edukacyjny, który utrzymywany jest do dnia dzisiejszego.

Wielki sukces i… kontrowersje

Wielka Wystawa Przemysłu Wszystkich Narodów okazała się olbrzymim sukcesem i zapoczątkowała organizowane regularnie na całym świecie co kilka lat Wystawy Światowe, znane współcześnie jako EXPO. Przyciągały one przedstawicieli przemysłu i kultury, którzy prezentowali swoje wynalazki i dokonania, a wiele obiektów zbudowanych z myślą o takich wystawach przetrwało nawet do naszych czasów. Podobny los miał spotkać Kryształowy Pałac, który w 1852 roku zaczęto przenosić do Upper Norwood – prace trwały do 1854 roku. W kolejnych latach intensywnie go wykorzystywano, ale niestety 30 listopada 1936 roku został zniszczony w pożarze. W walce z ogniem brało udział 89 wozów strażackich i 400 strażaków, ale nie dali rady opanować ognia.

Organizacja tak wielkiego przedsięwzięcia nastawionego na przyciągnięcie tłumów odwiedzających spowodowało jednak sporo kontrowersji, zwłaszcza wśród arystokratów z różnych krajów. Krytykowali oni pomysł sprowadzenia dużej liczby przypadkowych osób w jedno miejsce, sugerując, że doprowadzi to do wybuchu zamieszek. Wielu twierdziło nawet, że na miejscu królowej wyjechaliby z Londynu na czas trwania wystawy. Do żadnych rozruchów i zamieszek jednak nie doszło, a wystawa spełniła swoje zadanie jako miejsce promowania kultury, edukacji i przemysłu.