Zbudowany w 1897 roku okręt podwodny Holland VI był szczytowym osiągnięciem Johna P. Hollanda. Dzięki samozaparciu konstruktora jednostka została przemianowana na USS Holland i sprzedana US Navy, stając się pierwszym okrętem podwodnym w służbie amerykańskiej floty.
Geneza
Urodzony 28 lutego 1841 roku w Liscannor w Irlandii John Philip Holland w wieku 32 lat wyemigrował do USA. Krótko po przyjeździe złamał nogę i trafił do szpitala. Unieruchomiony podczas leczenia, postanowił oddać się swojej pasji, jaką były okręty podwodne. Dzięki swojej pomysłowości, opracował kilka projektów takich jednostek, z których pierwszy zaprezentował US Navy już w 1875 roku, ale bez zainteresowania. Przez kolejne lata dzięki wsparciu finansowemu Fenians (irlandzkich rewolucjonistów) kontynuował prace nad okrętami podwodnymi.
W 1878 roku zwodował prototypową, jednoosobową jednostkę o nazwie Holland I. Niewielka, bo zaledwie nieco ponad 4-metrowa łódź podwodna wyróżniała się napędem w postaci silnika benzynowego i mogła zanurzać się na głębokość 3,7 m. Po serii prób, konstruktor rozpoczął prace nad większymi okrętami, budując kolejno Holland II, Holland III i Holland IV.
Zdobyte doświadczenie wykorzystał do przygotowania projektu okrętu Holland V, który powstał w odpowiedzi na konkurs na pierwszy amerykański okręt podwodny, ogłoszony przez US Navy w 1893 roku. Dowództwo floty przedstawiło jednak tak specyficzne wymagania – m.in. napęd parowy, że mimo rozpoczęcia w 1895 roku prac nad okrętem i nawet jego zwodowania w 1897 roku, Holland cały czas starał się wymóc na US Navy zmianę wymagań. Ostatecznie okręt, który otrzymał wojskowe oznaczanie USS Plunger nie wszedł nigdy do służby i nie został nawet przetestowany.
Zamiast skupiać się na z góry skazanym na porażkę projekcie Hollanda V, irlandzki konstruktor rozpoczął w listopadzie 1896 roku budowę kolejnej jednostki – Holland VI. Okręt powstawał z prywatnej inicjatywy, ale Holland cały czas starał się nią zainteresować flotę.
Holland VI (USS Holland)
Prace nad okrętem Holland VI ruszyły w listopadzie 1896 roku w stoczni Crescent Shipyard w Elizabeth w stanie New Jersey a wodowanie miało miejsce 17 maja 1897 roku. Okręt miał 16,4 m długości i wyporność 65 ton na powierzchni oraz 75 ton pod wodą. Napęd stanowił silnik spalinowy o mocy prawdopodobnie około 75 KM oraz silnik elektryczny zasilany akumulatorami. Zapewniały one prędkość maksymalną 6 węzłów na powierzchni oraz 5,5 węzła pod wodą, a zasięg wynosił 200 mil morskich (370 km) z prędkością 6 węzłów na powierzchni oraz 30 mil morskich (56 km) z prędkością 5,5 węzła pod wodą. Maksymalna głębokość zanurzenia wynosiła 23 m. Uzbrojenie okrętu, którego załoga liczyła 6 osób stanowiła jedna wyrzutnia torped kalibru 450 mm (z zapasem 3 torped) oraz tzw. działo dynamitowe Edmunda Zalinskiego kalibru 214 mm (prawdopodobnie zainstalowano dwa takie działa, ale jedno usunięto w toku prób).
Po serii prób przeprowadzonych przez Hollanda, 11 kwietnia 1900 roku Hollland VI został formalnie zakupiony przez US Navy i przemianowany na Submarine-1 (S-1). Ze względu na zbieżność z późniejszymi oznaczeniami, okręt opisywany jest jednak jako USS Holland (SS-1), chociaż żadne z tych oznaczeń nie było stosowane oficjalnie.
US Navy poddała swój nowy nabytek kolejnym próbom, dzięki którym możliwe było jego wcielenie do służby 12 października 1900 roku. Dowódcą jednostki został Harry H. Caldwell, a portem macierzystym Newport na Rhode Island. Warto w tym miejscu dodać, że chociaż USS Holland uznawany jest za pierwszy okręt podwodny US Navy, amerykańska flota posiadała wcześniej 3 inne jednostki, ale były to bardziej eksperymentalne konstrukcje, nie będące oficjalnie w służbie.
Próby okrętu prowadzone już po jego wejściu do służby były bardzo ważne nie tylko dla amerykańskiej floty, ale również dla flot innych krajów, które w tym czasie rozważały pozyskanie okrętów podwodnych. USS Holland wykorzystywany był tylko do prób i szkolenia przyszłych marynarzy służących na okrętach podwodnych. 17 lipca 1905 roku wycofano go ze służby i przeniesiono do Norfolk w stanie Virginia, gdzie przebywał do 21 listopada 1910 roku. Następnie podjęto decyzję o sprzedaniu okrętu na złom.
Obawiając się, że nowatorska jednostka zostanie sprzedana (w tym czasie na bazie okrętu powstało kilka podobnych jednostek, które trafiły do flot innych krajów) stocznia złomowa Henry A. Hitner & Sons z Filadelfii, która nabyła USS Holland za sumę 100 dolarów (współcześnie około 3000 dolarów) 18 lipca 1913 roku musiała zapłacić dodatkowo 5000 dolarów zabezpieczenia, że nie odsprzeda jednostki w celu jej dalszej eksploatacji. Aby zrekompensować koszty pozyskania okrętu, stocznia sprzedała w 1915 roku pozbawiony wyposażenia kadłub okrętu Peterowi J. Gibbonsowi. Przez kolejnych kilka lat wystawiał on okręt na licznych wystawach w Filadelfii, Nowym Jorku i New Jersey. Ostatecznie zezłomowano go dopiero w 1932 roku.
Podsumowanie
USS Holland był pierwszym nowoczesnym okrętem podwodnym w służbie US Navy. Posiadał silnik benzynowy i akumulatory, niewielki kiosk i wyrzutnię torped Whiteheada. Doświadczenie z jego posłużyło do zaprojektowania m.in. HMS Holland 1, czyli pierwszego brytyjskiego okrętu podwodnego, będącego częścią zamówienia na 5 okrętów podwodnych typu Holland.
Amerykanie wykorzystali doświadczenie z prób USS Holland do zbudowania serii 7 okrętów podwodnych typu Plunger. Zanim jednak okręty powstały, zbudowano okręt podwodny Fulton, który trafił po próbach do Rosji, stając się podstawą budowy rosyjskich sił podwodnych. Wszystkie te jednostki w praktyce były rozwinięciem USS Holland.
Był to więc rewolucyjny okręt, który znacząco wpłynął na rozwój okrętów podwodnych na całym świecie. Z drugiej strony, Amerykanie początkowo nie uznali jednak okrętów podwodnych za na tyle wartościowe, aby skupić się na ich rozwoju. Kolejne budowane jednostki były małe, słabo uzbrojone i pełne wad. Minęło jeszcze wiele lat zanim zbudowano w USA prawdziwy, udany okręt podwodny.
John P. Holland nie dożył tych sukcesów. Zmarł 12 sierpnia 1914 roku w Newark, w wieku 73 lat. Wcześniej opuścił swoja firmę, budującą okręty podwodne z powodu konfliktu z akcjonariuszami i zarządem.
