Made in USA – rosyjski pancernik Retwizan

Na przełomie XIX i XX wieku Rosjanie rozpoczęli zakrojony na szeroką skalę program rozbudowy floty. Zmiany technologiczne oraz wzmacnianie flot potencjalnych przeciwników sprawiły, że Rosjanie w krótkim czasie musieli wprowadzić do służby wiele nowych okrętów. Aby sprostać temu zadaniu, część nowych jednostek zamówiono w zagranicznych stoczniach, m.in. w Stanach Zjednoczonych, gdzie zbudowano pancernik Retwizan.

Geneza

Pod koniec lat 90. XIX wieku największymi potęgami morskimi na świecie była Wielka Brytania i Francja. To floty tych państw napędzały rozwój uzbrojenia morskiego. Praktycznie każdy kolejny projektowany okręt sprawiał, że starsze jednostki stawały się przestarzałe. Nie wszystkie floty mogły sobie jednak pozwolić na tak intensywny rozwój (nawet Francuzi stanęli przed dylematem czy inwestować w kolejne okręty liniowe, czy też skupić się na mniejszych jednostkach).

Rosja w tym czasie stała na rozdrożu. Krajowe stocznie nie miały mocy przerobowych aby budować kolejne okręty, a posiadane jednostki ustępowały możliwościami bojowymi nowym okrętom budowanym dla flot potencjalnych przeciwników, takich jak np. Japonia. W związku z tym, Car Mikołaj II podjął decyzję o wzmocnieniu rosyjskiej floty okrętami budowanymi w różnych zagranicznych stoczniach.

Zamówienia na okręty trafiły do stoczni we Francji oraz w Stanach Zjednoczonych. Zbudowane okręty prezentowały często całkowicie odmienne podejście do konstrukcji pancerników, a przez liczne zmiany wprowadzane na etapie budowy miały sporo wad. Jednym z ciekawszych okrętów jakie wówczas zbudowano był pancernik Retwizan. Okręt powstał w amerykańskiej stoczni William Cramp and Sons w Filadelfii i uznawany był za jeden z najlepszych ówczesnych rosyjskich pancerników. Mimo to, okręt ten nie stał się podstawą do budowy kolejnych jednostek.

Made in USA

Prace projektowe nad pancernik rozpoczęto zimą 1897 roku. Zakładano, że nowy okręt będzie dysponował wypornością około 12 000 ton, a projekt będzie wzorowany na pancernikach typu Pierieswiet. O pracach dowiedział się William Cramp, właściciel stoczni William Cramp and Sons. W marcu 1898 roku Cramp pojechał do Rosji i zaproponował przedstawicielom floty zbudowanie okrętu w oparciu o plany amerykańskiego pancernika USS Iowa (BB-4).

Rosjanie początkowo chcieli aby okręt powstał na bazie rosyjskich wytycznych, ale ostatecznie w toku negocjacji uznano, ze najlepszym rozwiązaniem będzie okręt łączący cechy amerykańskiej jednostki i rosyjskiego pancernika Potiomkin. Kontrakt na budowę okrętu podpisano 23 kwietnia, a oficjalne zamówienie wpłynęło 2 maja 1898 roku.

Stępkę pod pancernik położono 29 lipca 1899 roku (chociaż prace nad okrętem rozpoczęto wcześniej), a wodowanie miało miejsce 23 października 1900 roku. Do służby okręt wszedł 23 marca 1902 roku. Chociaż amerykańska stocznia pracowała sprawnie (oprócz strajku, który wybuchł w sierpniu 1899 roku i opóźnił prace do pierwszych miesięcy 1900 roku), budowa okrętu przedłużała się z powodu opóźnień w dostawach podzespołów, które miały powstać w Rosji – zwłaszcza uzbrojenia. Nowy pancernik otrzymał nazwę Retwizan.

Okręt miał wyporność 12 912 ton i długość 117,9 m. Napęd stanowiły dwa silniki parowe o mocy 16 000 ihp, zapewniające prędkość maksymalną 18 węzłów i zasięg 9100 km przy prędkości 10 węzłów. Uzbrojenie okrętu składało się z czterech dział kalibru 305 mm w dwóch podwójnych wieżach, 12 pojedynczych dział kalibru 152 mm, 20 dział kalibru 75 mm, 24 dział kalibru 47 mm, 6 działek kalibru 37 mm oraz 6 wyrzutni torped kalibru 381 mm. Załogę okrętu stanowiło 743 oficerów i marynarzy.

Pancerz pancernika wykonany był z stali Kruppa i miał grubość do 229 mm w pasie burtowym, 51-76 mm na pokładzie, 102-203 mm na barbetach, 229 mm na wieżach, 254 mm na mostku oraz 178 mm na grodziach. Pod względem układu, opancerzenie okrętu było dobrze rozplanowane i typowe, jak na predreadnoughta. Koszt budowy okrętu wyniósł około 4 360 000 dolarów (współcześnie około 130 mln dolarów) bez uzbrojenia.

Eksploatacja

Dowódcą (jedynym podczas służby pod rosyjską banderą) pancernika został komandor Edward Szczęsnowicz. Retwizan wyruszył do Rosji 13 maja 1902 roku, zatrzymując się w Cherburgu, gdzie pobrano węgiel. W drodze na Bałtyk pękła jedna z rur w maszynowni, doprowadzając do śmierci trzech palaczy. Pobyt na Bałtyku był krótki, ponieważ 13 listopada okręt wyruszył w rejs do Port Artur, gdzie dotarł 4 maja 1903 roku.

Służąc w Eskadrze Pacyfiku, okręt wziął udział w obronie Port Artur w trakcie wojny rosyjsko-japońskiej. W nocy z 8 na 9 lutego 1904 roku w trakcie ataku na port, przeprowadzonego przez japońskie torpedowce, Retwizan został trafiony torpedą. Naprawa uszkodzeń była utrudniona, ponieważ w Port Artur nie było suchego doku. W związku z tym zbudowano specjalny keson, dzięki któremu możliwe było załatanie dziury w kadłubie.

W czerwcu 1904 roku Retwizan wziął udział w nieudanej próbie wydostania się rosyjskich okrętów z Port Artur, a 6 sierpnia okręt dołączył do zespołu, który podczas kolejnej próby przedostania się do Władywostoku stoczył bitwę z japońskimi siłami na Morzu Żółtym. W trakcie bitwy pancernik osłaniał wycofujące się pozostałe rosyjskie okręty, przez co do Port Artur wracał samotnie, ścigany przez niszczyciele. W trakcie walk okręt otrzymał 21-23 trafień, odnosząc przy tym średnie uszkodzenia, a śmierć poniosło sześciu marynarzy. W trakcie walk pancernik wystrzelił 77 pocisków kalibru 305 mm, 210 kalibru 152 mm, 341 kalibru 75 mm i 290 kalibru 47 mm.

Po powrocie do Port Artur okręt brał udział w ostrzale oddziałów japońskich atakujących port od strony lądu. W tym czasie zdjęto z niego część lekkich dział. W trakcie oblężenia, Japończycy ostrzeliwali stojące w porcie okręty haubicami kalibru 280 mm. 5 grudnia 1904 roku Retwizan został trafiony ośmioma pociskami, które doprowadziły do drobnych uszkodzeń. Kolejnego dnia ostrzał wzmógł się, a pancernik otrzymał czternaście trafień pociskami kalibru 280 mm i sześć kalibru 150 mm. Uszkodzenia jakich doznał okręt były na tyle poważne, że około godziny 16 Retwizan osiadł na dnie. Co ciekawe, w trakcie walk załoga poniosła minimalne straty.

2 stycznia 1905 roku wieże pancernika zostały uszkodzone przez Rosjan, aby utrudnić naprawę okrętu w przypadku jego przejęcia przez Japończyków. Po zajęciu Port Artur przez Japończyków, uznali oni, że uszkodzony okręt jest wart naprawy. 22 września 1905 roku podniesiono go z dna i przeprowadzono remont na miejscu, w Port Artur. Okręt otrzymał następnie nazwę Hizen i został włączony w skład japońskiej floty.

W trakcie naprawy przeprowadzone prace modernizacyjne, m.in. wymieniając kotły oraz przezbrajając okręt w japońskie działa. Dalsza eksploatacja okrętu nie obfitowała w wiele interesujących wydarzeń. W trakcie I wojny światowej pancernik brał udział w kilku operacjach bojowych przeciwko niemieckim okrętom operującym na Pacyfiku. Po wojnie, 1 września 1921 roku przeklasyfikowano go na pancernik obrony wybrzeża, ale już w 1922 roku wycofano go ze służby i rozbrojono. 20 września 1923 roku okręt został oficjalnie wycofany z służby a 12 lipca 1924 roku wykorzystano go jako cel dla artylerzystów i zatopiono w cieśninie Bungo.