Krótka historia kodu Morse’a

Kod Morse’a, często nazywany też alfabetem Morse’a, stał się podstawowym sposobem przekazywania informacji na odległość przy użyciu telegrafu i pierwszych nadajników radiowych w XIX wieku. Mimo wynalezienia z czasem sposobów na przesyłanie dźwięku drogą radiową, kod Morse’a wykorzystywano aż do lat 90. XX wieku.

Wraz z wynalezieniem telegrafu elektrycznego w pierwszej połowie XIX wieku, rozpoczęła się nowa era w komunikacji i przesyłaniu informacji na odległość. Pierwsze telegrafy działały w oparciu o różne systemy, ale wszystkie miały cechę wspólną. Impuls elektryczny przesyłany między urządzeniami nadawczo-odbiorczymi odpowiadał konkretnej literze prezentowanej na specjalnym wskaźniku. Odbiorca wiadomości musiał obserwować wskaźnik i zapisywać poszczególne litery, aby odczytać wiadomość.

Wczesny telegraf (fot. John Schanlaub)

Rozwiązanie to chociaż samo w sobie było olbrzymim skokiem technologicznym, który umożliwił po raz pierwszy w historii przesyłanie wiadomości na duże odległości, nie był doskonały. Tempo nadawania i odbierania wiadomości było powolne, a same urządzenia potrzebne do obsługi telegrafu również miały spore rozmiary. Największym problemem był zapis odczytywanej wiadomości.

Wśród wynalazców pracujących nad telegrafami znalazł się również Amerykanin, Samuel F. B. Morse. W 1837 roku opracował on swoją wersję telegrafu, w której wiadomości przesyłane były w formie krótkich i długich impulsów, które odpowiadały cyfrom, a odbiornik składał się z jednego wskaźnika, który pokazywał tylko czy był to krótki, czy długi impuls. Do odczytania wiadomości potrzebna była książka kodowa, w której rozpisane były litery i przypisane im ciągi cyfr.

Manipulator telegrafu (fot. John Schanlaub)

W tym czasie Brytyjczycy William Cooke i Charles Wheatstone opracowali elektryczny telegraf wyposażony w specjalny bęben, który pozwalał na zapisywanie liter na pasku papieru. Impuls elektryczny uruchamiał niewielki młoteczek, który uderzał w odpowiednią czcionkę, a ta zapisywana była na pasku papieru. Brak impulsu przesuwał natomiast kartkę do przodu. Rozwiązanie te przyśpieszyło zapis wiadomości, ale dalej problemem było usystematyzowanie długości impulsów odpowiadających poszczególnym literom.

Morse postanowił wykorzystać ten system i połączyć go z opracowanym wcześniej kodem składającym się z krótkich i długich impulsów, przy czym za sprawą Alfreda Vaila, w 1840 roku kod Morse’a został rozbudowany tak, aby zawierał również litery. 24 maja 1844 roku urządzenie i kod, znany wówczas jako American Morse code, zostały po raz pierwszy zaprezentowane w praktyce.

Samuel F. B. Morse

W kodzie Morse’a każda litera miała przypisany zbiór krótkich i długich impulsów – tzw. kropek i kresek. Vail dobrał ilość impulsów do liter w oparciu o popularność danych liter w występujących w języku angielskim słowach (ową popularność wyliczył na podstawie ilości czcionek używanych w prasach drukarskich). Popularniejsze litery składały się z mniejszej liczby impulsów, a niektóre, najbardziej specyficzne litery i cyfry miały nieco dłuższe impulsy. Na przykład litera L miała jeden długi impuls, podobnie jak cyfra 0, która miała jeszcze dłuższy impuls.

Dzięki swojej prostocie, system ten znacząco przyśpieszał pisanie i odczytywanie wiadomości, a co najważniejsze usystematyzował sposób komunikacji. Z czasem użytkownicy telegrafów zauważyli, że charakterystyczny dźwięk urządzeń, odpowiadający długim i krótkim impulsom może służyć do ręcznego zapisywania wiadomości, bez potrzeby korzystania z stosunkowo skomplikowanego bębna z literami. Dodatkowo nauka kodu z słuchu była o wiele szybsza, niż z czytanego tekstu.

Telegraf Morse’a (fot. Zubro/Wikimedia Commons)

W 1848 roku Friedrich Clemens Gerke zmodyfikował kod Morse’a tak, aby pozbyć się niektórych specyficznych dłuższych impulsów, oraz bardziej usystematyzował liczbę impulsów pod niemiecki alfabet. Istnienie dwóch różnych kodów zaburzało działanie systemu, dlatego w 1865 roku opracowano międzynarodowy kod Morse’a, w którym zastosowano tylko i wyłącznie równej długości dwa impulsy – krótki i długi. Wyeliminowano wszelkie nietypowe impulsy, oraz impulsy specyficzne dla liter narodowych alfabetów. Na przestrzeni lat, kod Morse’a wzbogacił się również o specjalne komendy, którym przypisano konkretne znaczenie, nie wymagające pisania całych słów albo zdań.

W tej formie kod Morse’a szybko stał się międzynarodowym standardem w komunikacji przy użyciu telegrafu, a wraz z wynalezieniem telegrafu bezprzewodowego na przełomie XIX i XX wieku również do komunikacji przez te urządzenia. Wykorzystywano go praktycznie aż do spopularyzowania radia, które pozwalało na przesyłanie dźwięku. W komunikacji ratunkowej, kod Morse’a stosowany był do lat 90. XX wieku. Francuska Marynarka wojenna po raz ostatni wykorzystała go 31 stycznia 1997 roku nadając swoją ostatnią wiadomość, a w USA ostatnią oficjalną wiadomość nadano 12 lipca 1999 roku. Warto w tym miejscu dodać, że wiadomość ta brzmiała “what hath God wrought” i była dokładnie taka sama jak pierwsza wiadomość nadana 24 maja 1844 roku przez Samuela Morse’a.

Obecnie kod Morse’a nie jest już oficjalnie wykorzystywany, ale radioamatorzy na całym świecie często go wykorzystują w swojej komunikacji.