W historii Związku Radzieckiego i jego licznych przywódców w okresie Zimnej Wojny, Michaił Gorbaczow zapisał się nie tylko jako ostatni I sekretarz KC KPZR, ale również jako pierwszy i jedyny prezydent ZSRR, oraz człowiek, który zarówno zmienił ZSRR jak i doprowadził do jego upadku. Michaił Gorbaczow urodził się 2 marca 1931 roku i zmarł 30 sierpnia 2022 roku.
Michaił Gorbaczow urodził się 2 marca 1931 roku we wsi Priwolnoje w Kraju Stawropolskim. Pochodził z rodziny chłopskiej, rosyjsko-ukraińskiej. Jako nastolatek pracował jako mechanik w ośrodku mechanizacji. W 1950 roku ukończył naukę w szkole średniej i rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Moskiewskim na kierunku. Ukończył je w 1955 roku i warto dodać, był pierwszym przywódcą ZSRR, który ukończył regularne studia uniwersyteckie.
Już na studiach prowadził działalność partyjną i był zwolennikiem reform destalinizacyjnych, podejmowanych przez Nikitę Chruszczowa. W latach 1958-1962 był I sekretarzem Komsomołu, a w latach 1966-1968 I sekretarzem Komitetu Miejskiego KPZR w Stawropolu. W latach 1970-1978 był natomiast I sekretarzem Komitetu Krajowego w Stawropolu. W tym czasie studiował zaocznie na Stawropolskim Instytucie Rolniczym, gdzie uzyskał dyplom agronoma ekonomisty. W 1978 roku dzięki poparciu Jurija Andropowa został sekretarzem Komitetu Centralnego do spraw rolnictwa, a w 1979 roku wszedł w skład Biura Politycznego KC.
11 marca 1985 roku Gorbaczow został wybrany na Sekretarza Generalnego KC KPZR. Nastąpiło to zaledwie 4 godziny po śmierci Konstantina Czernienki. Gorbaczow był jednym z najmłodszych członków Biura Politycznego. Szybko przystąpił do reform zarówno gospodarczych jak i politycznych, które przeszły do historii jako pieriestrojka i głasnost. Ich celem było w pierwszej kolejności wyciągnięcie Związku Radzieckiego z pogłębiającego się kryzysu gospodarczego, a po drugie zbliżenie kraju do zachodu. Ukrytym nieco celem zmian było polepszenie wizerunku ZSRR w Europie, a tym samym możliwość większej współpracy z krajami spoza Bloku Wschodniego, co miało przynieść Rosji szansę na powiększenie strefy wpływów.
Najważniejszymi zmianami w polityce zagranicznej, wprowadzonymi przez Gorbaczowa było odejście od wyścigu zbrojeń (który de facto zapoczątkował szybkie wyniszczenie radzieckiej gospodarki). ZSRR po negocjacjach z USA podpisał traktat o likwidacji pocisków rakietowych krótkiego i średniego zasięgu. W 1989 roku nastąpiło natomiast wycofanie się wojsk radzieckich z Afganistanu. Przywódca ZSRR starał się ocieplić wizerunek kraju na zachodzie, więc często podróżował. Podczas swoich wizyt zauważył jak bardzo różni się poziom życia „Zachodu” od Rosji.
W ramach reform Gorbaczow chciał aby decyzje gospodarcze podejmowane były również przez podmioty niepartyjne. Ponadto chciał usunięcia zapisu o kierowniczej roli KPZR. Dalsze reformy zakładały walkę z korupcją oraz alkoholizmem w społeczeństwie. Decyzje polityczne miały być podejmowane w sposób jawny (szczególnie po katastrofie w Czarnobylu, kiedy to początkowo ukryto informacje o awarii). Efektem reform była powolna demokratyzacja społeczeństwa i budowa społeczeństwa obywatelskiego.
Chociaż reformy Gorbaczowa wprowadzane były spokojnie, tak aby nie zszokować zarówno społeczeństwa jak i członków partii, szybko spotkały się z oporem konserwatywnych członków radzieckich władz. Utrudniali oni wprowadzanie w życie zmian gospodarczych, co przełożyło się na pogłębienie kryzysu, a to wpłynęło na wzrost negatywnych ocen samego Gorbaczowa.
Mimo problemów, w maju 1989 roku Zjazd Deputowanych Ludowych wybrał Gorbaczowa na pierwszego prezydenta ZSRR. W tej sytuacji kolejne podejmowane przez niego reformy nakierowane były na wzmocnienie roli prezydenta, tak aby ograniczyć możliwości wpływania na politykę kraju przez partię. W maju 1990 roku przewodniczącym Rady Najwyższej partii został Borys Jelcyn, który zaczął rywalizować z Gorbaczowem o wpływy.
Kolejne reformy wprowadzane przez Gorbaczowa sprawiły, że kraje związkowe ZSRR, zwłaszcza państwa bałtyckie, zaczęły dążyć do niepodległości. Mimo swojej otwartości, Gorbaczow nie godził się na ten fakt. Efektem były wydarzenia styczniowe na Litwie, podczas których radzieckie wojsko próbowało zająć kraj i uniemożliwić Litwinom uzyskanie niepodległości.
8 grudnia 1991 roku Borys Jelcyn jako przywódca nowopowstałej Federacji Rosyjskiej – państwa, którego podstawą była Rosja i kilka państw federacyjnych, Gorbaczow jako prezydent ZSRR w praktyce stał się przywódcą nieistniejącego państwa. W związku z tym 25 grudnia 1991 roku złożył urząd. Mimo utraty władzy, był przeciwny porozumieniu białowskiemu i utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw.
Po utracie władzy, Gorbaczow utworzył fundację swojego imienia, która zajmowała się studiami politycznymi. Były przywódca ZSRR angażował się w politykę, ale niezbyt intensywnie. Co ciekawe, często występował w… reklamach telewizyjnych.
Gorbaczow nie miał dobrych relacji z Borysem Jelcynem, ale początkowo wspierał jego następcę, Władimira Putina. Z czasem jednak stał się jednym z jego krytyków. Z drugiej strony w 2014 roku poparł zajęcie Krymu i ogólnie popierał mocarstwowe i autorytarne decyzje Putina.
Michaił Gorbaczow zmarł 30 sierpnia 2022 roku po długiej chorobie. Warto dodać, że był tylko raz żonaty, z Raisą Titarienko, którą poślubił w 1953 roku. Z perspektywy historycznej, Gorbaczow z jednej strony uznawany jest za reformatora i człowieka, który zmienił ZSRR, ale z drugiej strony w Rosji krytykowany był za doprowadzenie do upadku ZSRR i utraty przez Rosję strefy wpływów na świecie.
