Antonow An-22 Anteusz – poprzednik Rusłana

W połowie lat 60. w powietrze wzbił się radziecki samolot transportowy Antonow An-22. Olbrzymia maszyna zapoczątkowała serię rekordowych radzieckich samolotów transportowych, której zwieńczeniem był An-225 Mrija oblatany w 1988 roku.

Geneza

Pod koniec lat 50. największym samolotem transportowym radzieckiego lotnictwa transportowego był Antonow An-12. Maszyna ta wniosła wiele zmian w lotnictwie transportowym Związku Radzieckiego, ponieważ dysponowała udźwigiem pozwalającym na transport lekkich bojowych wozów piechoty BMD-1. Mimo to zarówno wojskowi jak i konstruktorzy Antonowa nie byli do końca zadowoleni z zdolności transportowych samolotu.

Radziecka doktryna wojenna zakładająca wykorzystanie dużych ilości oddziałów powietrznodesantowych wymagała posiadania znacznej ilości samolotów transportowych zdolnych do przerzutu wozów bojowych. An-12 mogący transportować tylko jeden taki pojazd był po prostu nieekonomiczny. W związku z tym już w 1960 roku rozpoczęto prace projektowe nad nowym samolotem. Maszyna miała być znacznie większa od swojego poprzednika i dysponować udźwigiem pozwalającym na transport nawet kilku BMD-1.

Wstępny projekt samolotu był gotowy już w sierpniu 1961 roku. Po akceptacji przez władze partyjne, zlecono rozpoczęcie budowy prototypu, która ruszyły w 1963 roku. Maszynę ukończono latem 1964 roku i 18 sierpnia 1964 roku rozpoczęto próby naziemne, które zakończono z powodzeniem na początku 1965 roku.

Największy samolot transportowy swoich czasów

Nowy samolot otrzymał oznaczenie Antonow An-22 Anteusz. Pierwszy prototyp wzbił się w powietrze 27 lutego 1965 roku. Za sterami zasiadł J. W. Kurlin a drugim pilotem był W. I. Tereku. Pozostałą załogę stanowił nawigator P. W. Koszkin, inżynier pokładowy W. M. Worotnikow, M. P. Radczenko, radiooperator N. F. Drobszejew i dowódca lotu W. N. Szatałow.

Pierwsze próby zakończyły się pełnym sukcesem i już 15 czerwca 1965 roku An-22 został oficjalnie zaprezentowany na salonie lotniczym na lotnisku Le Bourget pod Paryżem, gdzie wzbudził sensację. W swoim czasie był to największy samolot transportowy na świecie. Maszyna miała 64,4 m rozpiętości skrzydeł, 57,9 m długości i masę własną wynoszącą 116 ton, a maksymalną 250 ton.

Napęd stanowiło 4 silniki turbośmigłowe typu NK-12 NA o mocy 15 000 KM wyposażone w podwójne, przeciwbieżne śmigła. Pozwalały one na osiągnięcie prędkości maksymalnej około 700 km/h i przelotowej 680 km/h. Zasięg z ładunkiem 80 ton wynosił 5000 km.

Specjalnie wzmocnione i amortyzowane podwozie z system pozwalającym na sterowanie ciśnieniem w oponach (później system usunięto) pozwalało na operowanie nawet z nieutwardzonych lądowisk. Wnętrze samolotu podzielono na dwie części – w pełni hermetyzowany górny pokład z kokpitem i dolny przedział transportowy o pojemności 639 m³, niehermetyzowany, wyposażony w rampę ładunkową z tyłu.

Produkcję seryjną rozpoczęto w listopadzie 1965 roku i kontynuowano do stycznia 1976 roku. Łącznie zbudowano 66 samoloty seryjne i dwa prototypy. Wszystkie maszyny trafiły do jednostek transportowych radzieckich sił zbrojnych i Aeroflotu. Żaden An-22 nie trafił na eksport, chociaż maszyny tego typu były oferowane m.in. Polsce.

W trakcie produkcji wprowadzono kilka modyfikacji, które zaowocowały powstaniem zmodernizowanej wersji An-22 oznaczonej jako An-22A, posiadającej nowsze systemy elektroniczne i nawigacyjne. Powstało również kilkanaście projektów samolotów specjalistycznych, w tym samolotu pasażerskiego, który mógłby zabrać na pokład 724 pasażerów, ale żaden z tych projektów nie został zrealizowany. Bardzo ciekawą modernizacją był wariant An-22PZ. Przebudowano do niego dwie maszyny, które przystosowano do transportu fragmentów skrzydeł An-124 i An-225 na grzbiecie.

Dzięki potężnym możliwościom transportowym (maksymalny ładunek oficjalnie wynosił 80 ton, ale w praktyce najcięższy ładunek jaki trafił do An-22 ważył aż 88 ton) samoloty te nadawały się nie tylko do zadań wojskowych, ale również transportu pomocy humanitarnej. Przedział ładunkowy pozwalał na zabranie do 3 BMD-1 lub 290 w pełni wyposażonych żołnierzy. Kolejną zaletą była solidna konstrukcja pozwalająca na operowanie z nieutwardzonych lądowisk. Dzięki temu An-22 mogły wspierać operacje wojskowe i humanitarne w trudno dostępnych terenach.

Mimo udanej konstrukcji, pod koniec lat 80. An-22 zaczęto stopniowo zastępować znacznie większymi An-124 Rusłan. Na początku lat 90. w eksploatacji pozostało około 45 An-22, a w 2010 roku już tylko 7. Obecnie w eksploatacji pozostaje około 5 maszyn, z których jedna wykorzystywana jest przez lotnictwo ukraińskie. Pozostałe maszyny w większości zostały zmagazynowane.

W toku eksploatacji doszło do 10 katastrof i wypadków An-22. Pierwszy miał miejsce 18 lipca 1970 roku, kiedy An-22 z pomocą humanitarną dla Peru zaginął nad Atlantykiem. Kolejne maszyny utracono 19 grudnia 1970 roku i 21 grudnia 1976 roku. We wszystkich trzech przypadkach śmierć poniosła cała załoga. Kolejna seria tragicznych katastrof miała miejsce na początku lat 90. – 11 listopada 1992 roku i 19 stycznia 1994 roku An-22 rozbiły się w pobliży bazy lotniczej Twer-Migałowo. Ostatnia katastrofa miała miejsce 28 grudnia 2010 roku. Również i tym razem śmierć poniosła cała załoga.