Czołgi zadebiutowały na froncie w 1916 roku. Początkowo traktowano je jako chwilową modę, ale w kolejnych latach na stałe zadomowiły się w arsenale większości armii na świecie. Mimo upływu lat, powstania wielu sposobów ich zwalczania oraz regularnie powtarzanych sugestii o ich końcu, cały czas stanowią istotną część większości armii. Oto lista 10 najliczniej produkowanych czołgów w historii.
1. T-54/T-55 (ZSRR)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: około 100 000 egzemplarzy
- Lata produkcji: 1947-1981
Prawdopodobnie najliczniej produkowane czołgi w historii. Prawdopodobnie, ponieważ dokładne informacje na temat liczby wyprodukowanych egzemplarzy są niedostępne. Dodatkowo wiele zależy od przyjętych kryteriów. Ze względu na podobieństwo między czołgami T-54 i T-55 oraz ich chińskimi kopiami Type 59 i Type 69, wszystkie te czołgi zalicza się do jednej rodziny. Wyprodukowano ich razem ponad 100 000 egzemplarzy w bardzo wielu wersjach.
Co istotne, czołgi te cały czas pozostają w służbie w wielu krajach na całym świecie i biorą udział w licznych konfliktach – zarówno lokalnych jak i międzynarodowych. Spora liczba czołgów tego typu została przywrócona do służby w Rosji w trakcie wojny rosyjsko-ukraińskiej. Mimo swojego wieku i ogólnie przestarzałej konstrukcji, czołgi te cały czas mogą być użyteczne na polu walki.
Był to pierwsze radzieckie czołgi podstawowe, które powstały na bazie doświadczeń z eksploatacji czołgów T-34 podczas II wojny światowej. Ich pierwowzorem był czołg T-44, który łączył cechy zarówno T-34 (wieża i uzbrojenie) oraz T-54 (kadłub). Dzięki prostej i podatnej na modernizacje konstrukcji, pojazdy te były bardzo popularne na całym świecie.
Więcej informacji: T-55 – najliczniej produkowany czołg w historii
2. T-34 (ZSRR)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 84 070 egzemplarzy
- Lata produkcji: 1940-1958
Czołgi rodziny T-34 były najliczniej produkowanymi czołgami podczas II wojny światowej. Stanowiły one trzon radzieckiej armii aż do pojawienia się czołgów T-54. Po wojnie produkowano je na licencji w Polsce oraz w Czechosłowacji. Powstało 84 070 czołgów tego typu w dwóch głównych wariantach. 35 120 egzemplarzy czołgu T-34 w wersji z armatą kalibru 76,2 mm (kilka podtypów) oraz 48 950 egzemplarzy w wersji T-34/85 z armatą kalibru 85 mm.
Czołgi te eksploatowano przez wiele lat również po zakończeniu II wojny światowej. Chociaż z czasem wycofano je najpierw do rezerwy, a później całkowicie usunięto ze służby, pojedyncze egzemplarze tych czołgów pozostają cały czas w użyciu. Ostatnimi konfliktami, w których brały udział, była wojna w Jugosławii w latach 90. oraz wojna domowa w Jemenie.
T-34 miały bardzo prostą i łatwą w produkcji konstrukcję. Dzięki temu były masowo produkowane nawet w zakładach, które nie specjalizowały się wcześniej w produkcji czołgów. Ich zaletą była uniwersalna konstrukcja, dobre jak na swoje lata uzbrojenie i adekwatne opancerzenie. Równocześnie miały jednak sporo wad, w tym bardzo słabą jakość i wysoką awaryjność.
3. M4 Sherman (USA)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 49 234 egzemplarze
- Lata produkcji: 1941-1945
Najliczniej produkowany aliancki czołg podczas II wojny światowej. Amerykanie opracowali go w oparciu o wnioski płynące z wykorzystania czołgów we Francji w 1940 roku. Początkowo zaprojektowano przejściowy czołg M3 Lee, ale w trakcie prac nad nim, prowadzono już prace nad docelową konstrukcją, jaką był M4 Sherman. Wyprodukowano łącznie 49 234 Shermany w kilku wersjach różniących się uzbrojeniem – armata kalibru 75 mm lub 76,2 mm, opancerzeniem i szczegółami konstrukcji.
Shermany były bardzo podatne na modernizację. Najważniejszymi powojennymi modyfikacjami tych czołgów były czołgi M-50 i M-51 Super Sherman, znane również jako Isherman. Był to izraelskie czołgi, które otrzymały nowe armaty o znacznie lepszych parametrach. Na bazie tych czołgów powstał jeszcze wariant M-60 Sherman, który był ostatnią dużą modernizacją czołgów tego typu.
Ostatnim użytkownikiem Shermanów był Paragwaj, który posiadał kilka pojazdów tego typu i wykorzystywał je do 2018 roku do zadań szkoleniowych. Obecnie Shermany nie są nigdzie eksploatowane, aczkolwiek w niektórych krajach można jeszcze odnaleźć pojazdy specjalistyczne i techniczne wykorzystujące ich podwozie. Są to jednak nieliczne przypadki.
Więcej informacji: M4 Sherman – najpopularniejszy aliancki czołg II wojny światowej
4. T-72 (ZSRR)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: ponad 25 000 egzemplarzy
- Lata produkcji: 1973-
Czołgi T-72 były kwintesencją rozwoju radzieckich czołgów po II wojnie światowej. W momencie pojawienia się uznawane były za jedne z najlepszych czołgów na świecie. Stanowiły trzon uzbrojenia zarówno ZSRR jak i państw Bloku Wschodniego i państw wspieranych przez ZSRR. Produkowano je na licencji w Polsce (gdzie powstało ich daleki rozwinięcie w formie czołgu PT-91 Twardy). Łącznie od 1973 roku powstało ponad 25 000 czołgów T-72 w bardzo wielu wersjach, w tym wersjach licencyjnych. Produkcja cały czas jednak trwa i zapewne nie zostanie zakończona przez kolejnych kilka lat.
Poszczególne wersje czołgów T-72 znacznie się od siebie różnią. Współcześnie produkowane czołgi są o wiele lepiej opancerzone i lepiej wyposażone niż pierwsze wersje tych pojazdów z lat 70. Mimo to, T-72 szybko zaczęły ustępować swoim zachodnim odpowiednikom.
Dzięki dużej podatności na modernizacje, przemyślanej konstrukcji oraz dostępowi do części zamiennych, T-72 stanowią cały czas podstawowe uzbrojenie oddziałów pancernych wielu armii na całym świecie. Brały również udział w bardzo wielu konfliktach i przez wiele lat na pewno będą dalej eksploatowane.
5. M3/M5 Stuart (USA)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 22 744 egzemplarze
- Lata produkcji: 1941-1944
Amerykańskie wojska pancerne przed wybuchem II wojny światowej nie należały do najlepszych. Podstawowymi czołgami były lekkie pojazdy uzbrojone w karabiny maszynowe. Na ich bazie powstał czołg lekki M2. Jego dalszym rozwinięciem był czołg M3 Stuart, który w toku działań wojennych został rozwinięty do wariantu M5 Stuart.
Wykorzystywano je intensywnie przez całą wojnę, chociaż ze względu na słabe uzbrojenie i opancerzenie stały się przestarzałe. Po wojnie niepotrzebne i przestarzałe pojazdy trafiły na eksport głównie do krajów Ameryki Południowej. Brazylia i Paragwaj były ich ostatnimi użytkownikami, chociaż w przypadku Brazylii nie w oryginalnej formie. Posiadane przez ten kraj Stuarty zostały gruntownie zmodernizowane do wersji X1A, X1A1 i X1A2. Po zmianach czołgi te zyskały nowe życie, ale ich kariera była krótka z powodu problemów technicznych.
Paragwaj wykorzystywał niezmodernizowane Stuarty do około 2018 roku głównie do zadań szkoleniowych. Obecnie nie są one już używane, chociaż ich dokładny los nie jest do końca znany.
6. T-62 (ZSRR)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: ponad 22 700 egzemplarzy
- Lata produkcji: 1961-1980
Chociaż czołgi T-55 uznawane były za udane, radzieccy konstruktorzy kontynuowali prace nad ich ulepszeniem. W szczególności zauważono potrzebę polepszenia ich siły ognia poprzez wykorzystanie armaty gładkolufowej mogącej strzelać pociskami APFSDS. Ostatecznie w toku prowadzonych prac opracowano zupełnie nowy czołg, który wizualnie był podobny do wcześniejszych konstrukcji, ale w praktyce różnił się wieloma rozwiązaniami. Tak powstał T-62.
Chociaż formalnie T-62 był następcą T-55, nigdy nie zastąpił go całkowicie w jednostkach liniowych. Z czasem sam został zastąpiony przez czołgi T-64 i T-72, ale pozostał w rezerwie, oraz ograniczonej służbie w kilku krajach. Do eksploatacji czołgi te wróciły na większą skalę podczas wojny rosyjsko-ukraińskiej.
Jednym z istotniejszych użytkowników T-62 jest Korea Północna. Kraj ten nie tylko eksploatuje czołgi tego typu, ale przez wiele lat produkował je na licencji i ostatecznie opracował w oparciu o nie własne pojazdy typu Ch’ŏnma. Łącznie zbudowano ponad 22 700 czołgów T-62 zarówno w ZSRR jak i w Korei Północnej.
7. M60 (USA)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: ponad 15 000 egzemplarzy
- Lata produkcji: 1959-1983
Czołgi M60 powstały jako rozwinięcie czołgów M48. Pojazdy te w przeciwieństwie do wcześniejszych konstrukcji zostały zaprojektowane od podstaw i pod wieloma względami różniły się od swoich poprzedników, mimo ogólnie podobnej bryły konstrukcji. Chociaż często określa się je jako czołgi M60 Patton, formalnie nigdy nie otrzymały takiej nazwy.
Przez wiele lat M60 były podstawowymi czołgami amerykańskiej armii oraz wielu innych krajów NATO. Dzięki swojej uniwersalnej konstrukcji były również eksportowane do bardzo wielu krajów, a olbrzymi potencjał modernizacyjny sprawił, że poddawano je licznym modyfikacjom, dzięki którym cały czas pozostają w eksploatacji w wielu krajach.
Mimo swojego wieku, M60A3 i ich zmodernizowane wersje pozostaną zapewne w eksploatacji jeszcze przez długi czas. Dodatkowo na bazie M60 powstało wiele pojazdów specjalistycznych, które również są wykorzystywane w wielu krajach. Jednym z takich pojazdów jest M88 Recovery Vehicle. Wśród licznych użytkowników tych pojazdów jest również Polska – wraz z czołgami M1A2 Abrams zakupiono 26 pojazdów tego typu w standardzie M88A2.
8. M48 Patton (USA)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 12 000 egzemplarzy
- Lata produkcji: 1952-1961
Podczas II wojny światowej podstawowymi czołgami amerykańskiej armii były M4 Sherman, ale pod koniec wojny opracowany został czołg ciężki M26 Pershing. Po wojnie i zmianie jego klasyfikacji na czołg średni na jego bazie powstał czołg M46. W toku dalszej ewolucji opracowano czołg przejściowy M47 Patton. Pojazd ten był pierwszym amerykańskim czołgiem podstawowym, jednak już na etapie prac zdawano sobie sprawę z jego wad.
Kolejnym punktem rozwoju był czołg M48 Patton, uznawany za kolejny pojazd przejściowy, który doprowadził do powstania czołgu M60 będącego właściwą konstrukcją. Mimo swojego przejściowego charakteru, M48 stanowiły ważny element uzbrojenia wojsk USA i NATO. Powstało około 12 000 pojazdów tego typu w kilku wersjach, które cały czas pozostają w służbie w kilku krajach.
Wśród aktualnych użytkowników czołgów tego typu znajdują się m.in. Grecja, Turcja, Kora Południowa i Tajwan. Obecnie pojazdy te są mocno przestarzałe, ale podobnie jak w przypadku T-55, zapewne pozostaną w służbie jeszcze przez wiele lat.
9. T-26 (ZSRR)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: 11 368 egzemplarzy
- Lata produkcji: 1931-1941
Czołgi T-26 były jednymi z najważniejszych radzieckich czołgów na przełomie lat 30. i 40. Opracowano je w oparciu o brytyjski czołg lekki Vickers 6-ton. Wykorzystano jego podwozie, na którym osadzono zmodyfikowany kadłub i nowe rodzaje wież. Powstało 11 368 czołgów tego typu w bardzo wielu wersjach – jednowieżowych, dwuwieżowych, uzbrojonych w armaty, karabiny maszynowe lub miotacze ognia.
Czołgi te eksploatowano równolegle z czołgami szybkimi rodziny BT, które miały służyć do prowadzenia działań manewrowych, a T-26 miały wspierać piechotę. W momencie niemieckiego ataku na ZSRR w 1941 roku czołgi te były jednak całkowicie przestarzałe i poniosły olbrzymie straty. W związku z tym nie kontynuowano ich produkcji – mimo zapotrzebowania na czołgi.
Następcą T-26 i czołgów typu BT był T-34, który stał się podstawowym radzieckim czołgiem podczas II wojny światowej. Po utracie znacznej liczby czołgów T-26, pozostałe egzemplarze stopniowo wycofywano z eksploatacji i zastępowano w jednostkach liniowych czołgami średnimi. Nowe czołgi lekkie, takie jak np. T-40, T-60 i T-70 nie były do końca następcą T-26, ponieważ projektowano je do innych zadań.
10. M1 Abrams (USA)
- Liczba wyprodukowanych egzemplarzy: ponad 10 300 egzemplarzy
- Lata produkcji: 1979-
W odpowiedzi na olbrzymią produkcję czołgów w ZSRR, Amerykanie starali się przeciwstawić równie dużą produkcję własnych czołgów, chociaż zawsze to w ZSRR produkowano więcej czołgów. W latach 70. podstawowym czołgiem amerykańskiej armii był M60. Czołg ten dalece ustępował jednak nowym radzieckim czołgom, m.in. T-72 i T-64. W związku z tym rozpoczęto program budowy nowego czołgu podstawowego o zupełnie innej konstrukcji niż wcześniejsze pojazdy.
Trwający wiele lat program zaowocował powstaniem czołgu M1 Abrams, który dzięki połączeniu nowoczesnego pancerza kompozytowego, dobrego uzbrojenia oraz podatnej na modernizację i dopracowanej konstrukcji uznawany jest za jeden z najlepszych czołgów na świecie. Podczas prac nad tym czołgiem położono nacisk na zapewnienie jak największej przeżywalności załodze, co uzyskano dzięki zastosowanemu opancerzeniu oraz m.in. specjalnemu magazynowi amunicji, oddzielonemu od przedziału bojowego.
Czołgi M1 Abrams w wersji M1A1 i M1A2 są obecnie podstawowymi czołgami amerykańskiej armii. Wśród grona użytkowników tych czołgów szczególne miejsce zajmują Egipt (drugi największy użytkownik Abramsów), Arabia Saudyjska, Ukraina oraz Polska. Czołgi te chociaż trwają już prace nad ich następcą, pozostaną w służbie jeszcze przez bardzo długie lata.
Discover more from SmartAge.pl
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
