Krótka historia konserw

Jednym z największych wyzwań dla producentów żywności przez lata było znalezienie sposobu na przechowywanie jedzenia jak najdłużej, bez ryzyka, że się popsuje. Dopiero na początku XIX wieku znaleziono rozwiązanie tego problemu. Za sprawą Nicolasa Apperta powstała metoda konserwowania żywności w szklanych słoikach. W krótkim czasie zyskała ona popularność, ale dopiero po 50 latach zrozumiano dlaczego tak przygotowana żywność nie ulega zepsuciu.

Geneza

W XVIII wieku nastąpił stopniowy wzrost liczby mieszkańców europejskich miast. Wraz z rozwojem społeczeństw przez kontynent przetoczyło się jednak wiele wojen i konfliktów. Walczące armie wymagały olbrzymich ilości żywności, którą trzeba było przygotowywać na bieżąco. W związku z tym za żołnierzami ciągnęły się oddziały wsparcia, często większe od samych armii. Ich zadaniem było zdobywanie żywności i jej przygotowywanie. Aby ułatwić pracę i ograniczyć problemy z pozyskiwaniem żywności, wojskowi preferowali prowadzenie działań wojennych w okresie letnim lub jesiennym, podczas żniw.

Nie rozwiązywało to jednak wszystkich problemów, przez co często żołnierze musieli sami zdobywać dla siebie żywność.  Prowadziło to jednak do licznych grabieży i niszczenia pól uprawnych. O ile jeszcze w średniowieczu nie widziano w tym problemu, tak w XVIII wieku brak dyscypliny i grabieże nie były już tak ochoczo tolerowane. Dowódcy europejskich armii, zwłaszcza francuskiej zaczęli więc szukać nowych sposobów na zapewnienie żołnierzom dostaw świeżej żywności podczas coraz dłuższych operacji wojskowych. W 1795 roku Napoleon Bonaparte ogłosił więc konkurs na opracowanie metody konserwacji żywności dla wojska. Nagrodą było 12 000 franków. Inspiracją dla niego były produkowane dla holenderskiej floty od około 1772 roku puszki, najczęściej z gotowanym łososiem.

Pierwsze konserwy

Wśród zaproponowanych w konkursie rozwiązań, najbardziej perspektywiczne zaprezentował Nicolas Appert, paryski cukiernik. Zauważył on, że długo gotowana żywność zachowuje świeżość. Postanowił więc ugotowane jedzenie umieszczać w szklanych słoikach, które po zamknięciu podgrzewano i pieczętowano za pomocą smoły, korka i wosku. Appert nie wiedział, dlaczego ta metoda jest skuteczna, ale nie przeszkodziło mu to w zdobyciu w 1809 roku nagrody.

Mimo zwycięstwa i licznych eksperymentów przeprowadzonych przez wojsko, francuska armia nie wprowadziła jednak konserwowanej żywności Apperta do powszechnego użytku. Powodem był zbyt długi czas jej przygotowania. Mimo to, pomysłem Apperta zainteresował się inny wynalazca, Philippe de Girard, który w 1810 roku udał się do Londynu i wspólnie z Peterem Durandem postanowił ją rozwinąć. W 1811 roku brytyjski patent na konserwowanie żywności został sprzedany Bryanowi Donkinowi i Johnowi Hallowi.

Zamiast szklanych słoików postanowili oni wykorzystywać cynowe puszki. Ich produkcja była bowiem łatwiejsza niż szklanych słoików. Tym razem dzięki odpowiedniej promocji, konserwy w puszkach zdobyły pewne zainteresowanie głównie brytyjskich podróżników. Zaczęli oni zabierać konserwy z jedzeniem na wyprawy, gdzie spisywały się całkiem nieźle. Równocześnie ze względu na długi czas przygotowania i samej produkcji puszek, a przede wszystkim koszty pracy, konserwy bardzo powoli zyskiwały zainteresowanie głównie w bardziej zamożnych kręgach społecznych.

Najpierw była konserwa, a potem otwieracz

Pierwsze konserwy umieszczone w cynowych puszkach były ciężkie (często sama puszka była cięższa od zawartości) i solidne, przez co problemem było ich otwieranie. Najczęściej wykorzystywano więc dłuto i młotek, a żołnierze i podróżnicy korzystali z bagnetów i noży. Co bardziej niecierpliwi po prostu strzelali do puszek, aby zrobić w nich dziury. Kolejnym problemem pierwszych konserw był materiał, z jakiego wykonywano ich wieczka, często zawierający duże ilości ołowiu. Brak wiedzy na temat jego szkodliwego działania sprawił, że spożycie niektórych konserw stawało się niebezpieczne dla zdrowia.

Za sprawą licznych ekspedycji naukowych z początku XIX wieku konserwy rozpowszechniły się poza Europą. Dzięki temu kolejni wynalazcy zaczęli dopracowywać metody ich produkcji, a także szukali sposobu na ich łatwiejsze otwieranie. W 1820 roku konserwy z jedzeniem zaczęły zyskiwać popularność głównie we Francji oraz Wielkiej Brytanii, a od 1822 roku również w USA.

W 1855 roku za sprawą Henriego Bessemera opracowano metody masowej produkcji stali. Dzięki temu możliwe było produkowanie lżejszych i cieńszych puszek. Pozwoliło to na opracowanie wynalazku, który miał pomóc w jeszcze większym spopularyzowaniu konserw. Był nim… otwieracz do konserw. Pierwszy patent na tego typu urządzenie wydano w 1855 roku, a otrzymał go Brytyjczyk Robert Yeates. Kolejny patent wydano w 1858 roku, a otrzymał go Ezra Warner z USA. W 1868 roku własny patent otrzymał J. Osterhoudt, chociaż jego wynalazek znacznie różnił się od innych otwieraczy. Był to bowiem niewielki kluczyk, którym odrywało się fragment puszki. Najważniejszy otwieracz opatentowano dopiero w 1870 roku za sprawą Williama Lymana z USA. Opracował on otwieracz z tnącym kółkiem, który stał się najbardziej powszechnym otwieraczem do konserw, stosowanym do dnia dzisiejszego (w unowocześnionej formie).

Pasteryzacja

Do lat 50. XIX wieku producenci konserw nie wiedzieli dlaczego podgrzewana zamknięta szczelnie żywność nie ulega zepsuciu. Nie zaprzątali sobie jednak tym głowy, skoro stosowane metody działały. Sytuacja uległa zmianie za sprawą francuskiego chemika, Louisa Pasteur. Podczas badań nad procesem fermentacji zrozumiał on, że za psucie się żywności odpowiadają drobnoustroje. Dodatkowo opracował mający naukowe podstawy proces konserwacji żywności, który od jego nazwiska nazwano pasteryzacją.

Po licznych badaniach opublikował wyniki swoich prac, dzięki czemu producenci konserw mogli dostosować metody produkcji. Dzięki temu, w krótkim czasie produkcja konserw stała się masowa. Pozwoliło to na zminimalizowanie problemów z dostępem do żywności wraz z gwałtownym wzrostem liczby mieszkańców europejskich miast. W USA natomiast, popularność konserw wzrosła za sprawą wojny secesyjnej. Obie strony konfliktu dostarczały swoim żołnierzom olbrzymie ilości konserwowanej żywności od początku działań wojennych.

Dalszy rozwój

Pod koniec XIX wieku konserwy uzyskały znaną nam współcześnie formę. W kolejnych latach nie ulegały one większym zmianom. Dopracowano otwieracze oraz materiały, z których produkowano puszki i poszerzono listę produktów, które konserwowano. Same puszki pozostały jednak praktycznie niezmienione. Pojawiły się jednak puszki z uchwytem, pozwalającym na ich otwarcie bez otwieracza. Równolegle stosowano zarówno konserwy w metalowych puszkach jak i szklanych słoikach.

Współcześnie konserwowana żywność jest bardzo popularna, ponieważ długo zachowuje przydatność do spożycia. Jest przy tym łatwa w przechowywaniu i dalszym przygotowaniu. Za sprawą wynalezienia konserw zaczęły powstawać inne wynalazki, jak np. samoogrzewające się puszki.

Jako ciekawostkę warto dodać, że przeprowadzono wiele analiz zawartości starych konserw, nawet z XIX wieku. Jeśli same puszki nie był uszkodzone, znajdujące się w nich jedzenie zwykle nie było zepsute. Jednak nie oznacza to, że nadawało się do spożycia. Jego zapach i wygląd często były nieprzyjemne. Dodatkowo po tak długim przechowywaniu jedzenie nie zawierało często żadnych wartości odżywczych.

Źródło zdjęć: Depositphotos.com