Szwajcarski scyzoryk – krótka historia

Mówi się, że szwajcarski scyzoryk może wszystko. Wyposażony w nóż, śrubokręt, otwieracz, korkociąg, pilnik, nożyczki, wykałaczkę i wiele innych mniej lub bardziej nietypowych narzędzi charakterystyczny scyzoryk zna chyba każdy. Nie każdy zna jednak dosyć skomplikowaną historię szwajcarskiego noża oficerskiego, bo taka faktycznie jest jego nazywa.

Geneza

Już w połowie XIX wieku w wielu armiach na całym świecie żołnierze w swoim wyposażeniu posiadali różne narzędzia potrzebne do obsługi broni, otwierania puszek z jedzeniem czy też wykonywania drobnych prac. Zwykle były to jednak zajmujące sporo miejsca zestawy różnych narzędzi, które nosili w plecakach lub w kieszeniach. Pod koniec lat 80. dowództwo szwajcarskiej armii podjęło decyzję o wyposażeniu swoich żołnierzy w standaryzowany nóż kieszonkowy, który miał zastąpić te wszystkie narzędzia.

Opracowano projekt niewielkiego scyzoryka z drewnianym uchwytem posiadającego śrubokręt, nóż i otwieracz do puszek. Dobór narzędzi podyktowany był względami praktycznymi. Śrubokręt potrzebny był do rozkładania i składania karabinów Schmidt-Rubin a otwieracz do konserw sprawiał, że nie trzeba było dodawać do wydawanych żołnierzom konserw dedykowanego otwieracza. W styczniu 1891 roku scyzoryk otrzymał oficjalne oznaczenie Modell 1890.

Początkowo zapotrzebowanie określono na 15 000 scyzoryków, ale żadna z szwajcarskich firm nie miała odpowiednich mocy produkcyjnych. W związku z tym zamówienie złożono w niemieckiej firmie Wester & Co. z Solingen. Dostawy scyzoryków rozpoczęły się w październiku 1891 roku. W tym samym czasie szwajcarski przedsiębiorca, Karl Elsener mający firmę produkującą narzędzia chirurgiczne postanowił poszerzyć swoją ofertę o kolejny produkt, którym miał być uniwersalny scyzoryk Modell 1890.

Nierówna walka

Mimo wielkich chęci, firma Elsenera nie była w stanie konkurować z Wester & Co. z powodu wyższych kosztów produkcji. Rywalizacja z niemiecką firmą i próba zdobycia rządowego kontraktu prawie doprowadziły do bankructwa jego firmę. Przełomem okazał się rok 1896. Chcąc dopracować scyzoryk, Elsner zmodyfikował go, dodając specjalną sprężynę, która umożliwiła łatwiejsze i sprawniejsze posługiwanie się narzędziami w scyzoryku.

Nowy nóż został opatentowany 12 czerwca 1897 roku jako Schweizer Offiziers – und Sportmesser, czyli Szwajcarski nóż oficerski i sportowy. Od poprzednika różnił się mechanizmem służącym do wysuwania narzędzi, dodatkowym mniejszym ostrzem i korkociągiem. Niestety szwajcarska armia nie zainteresowała się nowym scyzorykiem, ale dzięki sprawnemu marketingowi zyskał on popularność na rynku cywilnym. Dopiero w 1908 roku szwajcarskie władze uznały, że scyzoryki dla żołnierzy powinny być produkowane w kraju w nieco zmienionej formie i nazwane Modell 1908. Kontrakt na ich dostawy otrzymała firma Elsenera oraz firma Wenger, która od 1893 roku również produkowała własny wielofunkcyjny scyzoryk.

W 1909 roku firma Elsenera zmieniła nazwę na Victoria, od imienia zmarłej matki Karla Elsenera. Kolejna zmiana nazwy miała miejsce w 1921 roku, kiedy w scyzorykach zaczęto stosować stal nierdzewną. Po francusku nosiła ona nazwę acier inoxydable, stąd firma Elsenera zmieniła nazwę na Victorinox.

Najsłynniejszy scyzoryk na świecie

Duża użyteczność szwajcarskich noży oficerskich oraz znakomity marketing firmy Victorinox sprawiły, że w kolejnych latach szwajcarskie scyzoryki zaczęły zyskiwać coraz większą popularność na całym świecie. Użytkownicy chwalili je za dobre wykonanie i wielofunkcyjność, połączoną z małymi rozmiarami. Oprócz scyzoryków oferowanych na rynku cywilnym, cały czas produkowano również dedykowane dla wojska noże. W 1951 roku do produkcji wszedł Modell 1951 z charakterystyczną czerwoną obudową. Kolejny model wprowadzono w 1961 roku, a później w 2008. Ten ostatni czerpał wiele z cywilnych modeli, ponieważ miał zdecydowanie więcej dodatkowych narzędzi.

Victorinox i Wenger dbali o to, aby charakterystyczne scyzoryki były chronione patentami, przez co produkowano je praktycznie tylko w Szwajcarii oraz na licencji w innych krajach. W 2005 roku firma Vicotrinox przejęła swojego wieloletniego rywala, firmę Wenger, a w 2013 roku ujednolicono ofertę firm.

Obecnie szwajcarskie scyzoryki mają różne formy i kształty. Występują w tradycyjnej formie, jak w formie kart bądź edycji specjalnych wyposażonych w zdecydowanie więcej narzędzi niż potrzeba. Oprócz scyzoryków na rynku dostępne są również liczne multi-toole wyposażone w kombinerki i mające inny układ niż szwajcarskie scyzoryki. Mimo to, scyzoryki Victorinoxa pozostają najbardziej charakterystycznymi. Sama firma również poszerzyła swoją ofertę o wiele innych produktów, w tym nawet o zegarki, ubrania oraz plecaki i torby.

Źródło zdjęć: Depositphotos.com