M88 Recovery Vehicle – amerykański WZT

Opracowany pod koniec lat 50. i produkowany od 1961 roku wóz zabezpieczenia technicznego M88 Recovery Vehicle cały czas pozostaje w eksploatacji. W swojej długiej karierze przeszedł wiele zmian i modernizacji, a jego kolejne wersje dostosowywano do coraz cięższych czołgów podstawowych.

Geneza

Podczas II wojny światowej wraz z znaczącym wzrostem masy czołgów w wielu armiach zauważono potrzebę posiadania specjalistycznych wozów zabezpieczenia technicznego (WZT), które miały wspierać działania wojsk pancernych. Podstawowymi zadaniami takich pojazdów miała być ewakuacja uszkodzonych pojazdów z pola walki oraz prowadzenie napraw polowych. Aby maksymalnie zwiększyć możliwości takich pojazdów, budowano je na podwoziach gąsienicowych, najczęściej czołgów, które były masowo eksploatowane, aby ograniczyć koszty produkcji i zwiększyć dostępność części zamiennych.

W amerykańskiej armii pierwszym standaryzowanym na większą skalę pojazdem tego typu był M32 Tank Recovery Vehicle. Wcześnie powstawały podobne pojazdy, ale produkowano je na małą skalę, a część miała podwozia kołowe. M32 został zbudowany na podwoziu czołgu M4 Sherman i produkowany był w latach 1943-1945. Powstały 1562 pojazdy tego typu.

Wraz z wzrostem masy amerykańskich czołgów po II wojnie światowej, zwłaszcza pojawieniem się czołgów M26 Pershing i M47 Patton, potrzebny był nowy WZT. W 1951 roku rozpoczęto prace nad pojazdem M51, na podwoziu czołgu M103, który wszedł do służby w 1955 roku, ale był przeznaczony do wspierania czołgów ciężkich. Równocześnie, chcąc wykorzystać dostępne w olbrzymich ilościach podwozia Shermanów, w 1953 roku opracowano M74 Armored Recovery Vehicle. Wykorzystywał on podwozie czołgu M4A3 Sherman HVSS.

Również i te pojazdu szybko stały się za słabe dla coraz większych i cięższych czołgów, zwłaszcza M48 Patton i M60. W związku z tym już w połowie lat 50. zaczęto pracować w USA nad ich następcą, zbudowanym na podwoziu wykorzystującym elementy z czołgów M48 i M60. Pojazd ten otrzymał nazwę oznaczenie T88.

Początek długiej drogi

Niedostatki M74 wyszły na jaw bardzo szybko, dlatego prace nad jego następcą ruszyły już w październiku 1954 roku. W ogłoszonym przez amerykańską armię konkursie stanęły trzy firmy – Bowen McLaughlin York, Pacific Car & Foundry Company i FMC Corporation. Zgodnie z wymaganiami, żuraw miał być zamontowany z przodu, ale tylko firma Bowen McLaughlin York spełniła ten wymóg. W związku z tym już w kwietniu 1956 roku kontrakt na dalszy rozwój T88 powierzono tej właśnie firmie.

Pierwszy prototyp T88 zaprezentowano w 1958 roku. Jako podwozie dla niego wybrano czołg M48 Patton, jednak w toku trwających prac w konstrukcji pojazdu zaczęto implementować rozwiązania z powstającego w tym samym czasie czołgu M60. Od początku zakładano bowiem maksymalną unifikację T88 z podstawowymi czołgami amerykańskiej armii.

Pierwszy prototyp posiadał dwunastocylindrowy silnik benzynowy Continental AVDS-1790 o mocy 690 KM, jednak podczas prób okazało się, że jest on za słaby. W związku z tym zamieniono go na silnik Continental AVDS-1790-6A o mocy 980 KM. Zmiana silnika połączona była z zmianą przekładni i kilkoma drobnymi zmianami technicznymi. Po ich wprowadzeniu, w lutym 1959 roku zamówiono trzy prototypy i przeprowadzono ostatnie testy i zatwierdzono pojazd do produkcji seryjnej pod oznaczeniem M88 Recovery Vehicle. Pierwsze seryjne egzemplarze M88 weszły do służby w 1961 roku i trafiły do jednostek zarówno w USA jak i Wietnamie. Przez pewien czas eksploatowano je równolegle z M51 Heavy Recovery Vehicle.

Rosnąca masa czołgów

O ile na początku M88 pasowały idealnie do wspierania czołgów M48 i M60, tak wraz z ich kolejnymi modernizacjami i wzrostem masy, M88 nie dysponował już odpowiednią mocą. W związku z tym w 1972 roku rozpoczęto prace nad nową wersją M88. Aby zunifikować ją z eksploatowanymi czołgami, jako napęd wybrano dwunastocylindrowy silnik diesla Continental AVDS-1790-2DR o mocy 750 KM. Zapewniał on większy moment obrotowy i był bardziej ekonomiczny, co dodatkowo zwiększało możliwości pojazdu. Prototyp z tym silnikiem, nową transmisją oraz kilkoma zmianami technicznymi otrzymał oznaczenie M88E1.

Po zakończeniu testów pojazdu, M88E1 wszedł do służby w 1975 roku jako M88A1. Do tego czasu wyprodukowano 1075 pojazdów M88, z których 878 przebudowano do wersji M88A1. Do 1989 roku wyprodukowano 2167 kolejnych, całkowicie nowych M88A1. Już w trakcie prac nad nimi amerykańska armia zaczęła wprowadzać do uzbrojenia czołgi M1 Abrams. Pojazdy te był cięższe od ostatnich wersji M60A3, a zgodnie z planowanym rozwojem tych czołgów, miały być jeszcze cięższe.

W związku z tym w 1981 roku rozpoczęto program M88AX, który miał doprowadzić do powstania kolejnej wersji M88 dostosowanej do Abramsów. W ramach prac zainstalowano wzmocniony silnik i nową transmisję. Dodatkowo sam pojazd dociążono, aby był w stanie lepiej holować znacznie cięższe czołgi. Ostatecznie wyniki prób prototypu były pozytywne, ale pojazd nie wszedł do produkcji seryjnej. Mimo to zainicjowano kolejny program modernizacji do wersji M88A1E1. Również i ten pojazd nie wszedł do produkcji seryjnej.

WZT dla Abramsów

Działania w Zatoce Perskiej podczas Operacji Pustynna Burza wykazały, że M88A1 były za lekkie i musiały być zastąpione znacznie silniejszymi pojazdami. W związku z tym już w październiku 1991 roku rozpoczęto kolejny program następcy M88A1. Do prac wykorzystano wcześniejsze prototypy, które przebudowano do standardu M88A2. Próby pojazdu przeprowadzono w 1997 roku.

W ramach prac nad M88A2 wymieniono silnik na dwunastocylindrowy silnik diesla Continental AVDS-1790-8CR o mocy 1050 KM. Dzięki temu możliwe było dalsze zwiększenie masy pojazdu, zainstalowanie potężniejszego żurawia oraz dodatkowego wyposażenia. Aby zwiększyć przeżywalność pojazdy na froncie, dopancerzono go. Zakres zmian był na tyle duży, że w praktyce uzyskano nowy pojazd, któremu nadano nazwę M88A2 Heavy Equipment Recovery Combat Utility Lifting Extraction System, w skrócie M88A2 Hercules. Wprowadzono go do służby w 2000 roku i rozpoczęto produkcję seryjną.

Do 2024 roku zbudowano ponad 1000 egzemplarzy M88A2 zarówno wyprodukowanych od podstaw, jak i przebudowanych z starszych pojazdów. Pojazdy te trafiły zarówno do amerykańskich oddziałów jak i na eksport. Nie zastąpiły one wszystkich M88A1, z których w amerykańskiej armii pozostało około 360 pojazdów, a kolejny 1000 wozów w tej wersji zakonserwowano i znajdują się obecnie w rezerwie. Zagraniczni użytkownicy wykorzystują niespełna 800 pojazdów w wersji M88A1.

Użytkownicy i eksplaotacja

Od początku swojej kariery, M88, M88A1 i M88A2 były eksportowane do krajów, które wykorzystywały czołgi M48, M60 i M1 Abrams. Znaczna część tych pojazdów cały czas znajduje się w służbie. Wśród aktualnych użytkowników M88 znajdują się:

• Australia – 13 M88A2 w służbie, 6 kolejnych zamówionych,
• Austria – około 10 egzemplarzy M88A1 w służbie,
• Arabia Saudyjska – 78 M88A1 w służbie,
• Bahrajn – 4 M88A1 w służbie, możliwy zakup kolejnych 4 M88A2,
• Brazylia – 17 M88A1 w służbie,
• Egipt – 221 M88A1 oraz 87 M88A2 w służbie,
• Grecja – 95 M88A1 w służbie,
• Irak – 37 M88A2 w służbie,
• Izrael – 25 M88A1 w służbie, docelowo mają być zastąpione rodzimą konstrukcją,
• Jordania – 52 M88A1 w służbie,
• Liban – 35 M88A1 oraz 2 M88A2 w służbie,
• Kuwejt – 14 M88A2 w służbie,
• Maroko – 81 M88A1 w służbie,
• Pakistan – 52 M88A1 w służbie,
• Polska – zamówiono łącznie 38 egzemplarzy M88A2 Hercules. Dodatkowo kilka pojazdów wypożyczono do szkolenia,
• Portugalia – 6 M88A1 i 2 M88A2 w służbie,
• Rumunia – 4 M88A2 zamówione
• Hiszpania – 1 M88A1 w służbie,
• Sudan – 2 M88A1 w służbie,
• Republika Chińska – 37 M88A1 w służbie i 14 M88A2 zamówionych,
• Tajlandia – 22 M88A1 oraz 6 M88A2 w służbie,
• Tunezja – 6 M88A1 w służbie,
• Turcja – 33 M88A1 w służbie,
• Ukraina – 8 M88A1 i M88A2 dostarczonych, z czego przynajmniej 2 zniszczono, a jeden został zdobyty przez Rosję,
• Stany Zjednoczone – około 835 M88A2 oraz 360 M88A1 w czynnej służbie, około 1000 M88A1 zakonserwowanych w rezerwie.

Warto dodać, że 125 pojazdów tego typu wykorzystywała niemiecka armia, ale zostały one wycofane i zastąpione pojazdami zbudowanymi na podwoziach czołgów Leopard 1 i 2. Użytkownikiem M88A1 była również Norwegia.

M88 we wszystkich wersjach brały udział w wielu konfliktach zbrojnych od lat 60. Z racji ich ciągłej produkcji i udoskonalania – planowana jest wersja M88A3, pozostaną jeszcze w służbie przez wiele lat. Pojazdy te wykorzystywane są wszędzie tam, gdzie używane są czołgi M60 i M1 Abrams. Używa się ich zarówno do odholowywania uszkodzonych czołgów i pojazdów opancerzonych, jak i do prowadzenia napraw polowych, w tym wymiany silników (power-packów). Wozy zabezpieczenia technicznego pomagają również w ratowaniu pojazdów, które ugrzęzły w trudnym terenie.

Chociaż poosiadają opancerzenie, ich wykorzystanie bezpośrednio na froncie ograniczone jest do sytuacji, które wymagają pilnej ewakuacji uszkodzonego pojazdu. Obecnie najbardziej intensywnym miejscem ich wykorzystania, chociaż w bardzo małej liczbie, jest Ukraina. Amerykanie przekazali 8 pojazdów tego typu w wersji M88A1 i M88A2. Do momentu napisania tego artykułu potwierdzono zniszczenie dwóch takich pojazdów, a trzeci został przejęty przez rosyjską armię.

W 2022 roku do grona użytkowników M88A2 dołączyła Polska. Wraz z zamówieniem 250 czołgów M1A2 Abrams SEPv3 zamówiono partię 26 M88A2 Hercules. Kolejnych 12 pojazdów zakupiono w 2023 roku wraz z zamówieniem 16 czołgów M1A1 FEP Abrams. Jeden muzealny M88A1 znajduje się ponadto w Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu, gdzie trafił w 2013 roku z Norwegii.

Chociaż wozy zabezpieczenia technicznego nie są pojazdami medialnymi, a ich służba zawsze jest w cieniu pojazdów bojowych, 25 marca 2025 roku sytuacja uległa zmianie. Amerykański M88A2 Hercules wykonujący ćwiczenia taktyczne na Litwie zaginął w trakcie nocnego przemarszu. Jak się później okazało, pojazd zatonął w bagnie, a cała załoga zginęła. Operacja odnalezienia i wydobycia pojazdu wymagała ściągnięcia ciężkiego sprzętu również z Polski. Media mocno interesowały się tym tematem.

Dane taktyczno-techniczne

Podsumowanie

M88 i jego wersje rozwojowe to typowy wóz zabezpieczenia technicznego. Pojazd powstał z w oparciu o produkowane seryjnie czołgi i wykorzystywany jest nieprzerwanie zarówno w amerykańskiej armii jak i w wielu innych armiach na całym świecie. Pod względem swoich możliwości M88A2 Hercules jest jednym z najpotężniejszych WZT na świecie. Konkurencyjne pojazdy – na przykład niemiecki Bergepanzer 3, albo polski WZT-6 mogą ciągnąć pojazdy o masie do 60 ton.

Rosnąca masa nowych wersji amerykańskich Abramsów sprawia jednak, że zapewne w niedalekiej przyszłości opracowany zostanie kolejny wariant M88 o większym udźwigu – M88A3. Prace nad tym pojazdem trwają już od kilku lat, ale póki co nie ma nacisku na jego wprowadzenie do eksploatacji.