Chociaż Estonia nie posiadała w okresie międzywojennym znaczących sił zbrojnych, Estońska Marynarka Wojenna (Eesti Merevägi) wprowadziła w 1936 roku do uzbrojenia dwa okręty podwodne – Kalev i Lembit. Były to jedyne okręty tej klasy wykorzystywane przez Estonię. Jeden z nich – Lembit, przetrwał do naszych czasów.
Geneza
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, Estonia podobnie jak pozostałe państwa bałtyckie znalazła się w trudnej sytuacji politycznej. Mimo dobrych stosunków z większością sąsiadów, Związek Radziecki cały czas postrzegany był jako duże zagrożenie. Na początku lat 30. władze Finlandii złożyły Estonii propozycję przygotowania wspólnego systemu obrony wybrzeża przed atakiem radzieckiej floty bałtyckiej.
Okręty podwodne typu Kalev
Najważniejszymi założeniami tego systemu było zsynchronizowanie działań artylerii nadbrzeżnej oraz stworzenie grupy bojowej składającej się z fińskich pancerników obrony wybrzeża oraz fińskich i estońskich okrętów podwodnych. Plan zyskał aprobatę Estonii, jednak pojawił się problem, ponieważ Eesti Merevägi… nie posiadała w tym czasie żadnych okrętów podwodnych.
Władze Estonii rozpoczęły w związku z tym prace nad zebraniem odpowiednich środków na zakup okrętów podwodnych poza krajem. Do końca 1934 roku udało się zebrać jedynie 53 tys. koron, pochodzące z zbiórek społecznych. Suma ta była dalece niewystarczająca, w związku z czym podjęto decyzję o sprzedaży dwóch okrętów nawodnych do Peru (za sumę 410 tys. dolarów) co zaspokajało połowę kosztów planowanego kontraktu. Reszta pieniędzy pochodziła budżetu państwa.
Lembit
Rozmowy z firmami, które miały potencjalnie zbudować okręty prowadzono m.in. we Francji, Wielkiej Brytanii oraz Finlandii. Ostatecznie wybrano ofertę brytyjskiej stoczni Vickers-Armstrong, której przedstawiciel, sir Trevor Dawnson kontaktował się z Estończykami poza oficjalnymi kanałami. Kontrakt na kwotę 360 000 funtów podpisano ostatecznie 12 grudnia 1934 roku. Prace nad okrętami miały trwać dwa lata, a spłata zobowiązań została rozłożona na sześć lat.
Okręty podwodne typu Kalev
Stępkę pod pierwszy z okrętów położono w maju 1935 roku, a pod drugi w czerwcu. Obie jednostki, nazwane Kalev i Lembit zwodowano 7 lipca 1936 roku. Po zakończeniu prac wyposażeniowych, Kalev wziął udział w rewii koronacyjnej Jerzego VI, a następnie oba okręty wyruszyły do Estonii. Ze względu na oszczędności, obie jednostki posiadały jedynie częściowe zapasy uzbrojenia – 11 torped i kilkadziesiąt min.
Jeden z okrętów typu Kalev
Okręty miały 59,5 m długości i wyporność 665 ton na powierzchni i 853 ton pod wodą. Napęd stanowiły dwa silniki diesla o mocy 600 KM każdy oraz dwa silniki elektryczne o mocy 395 KM każdy. Zapewniały one prędkość 13,5 węzła na powierzchni i 8,5 węzła pod wodą. Maksymalna głębokość zanurzenia wynosiła 120 m. Uzbrojenie składało się z czterech wyrzutni torped kalibru 533 mm na dziobie (z możliwością stosowania wkładek pozwalających na używanie torped mniejszego kalibru) oraz działka przeciwlotniczego Bofors kalibru 40 mm, a także 24 min. Załogę stanowiło 4 oficerów i 31 marynarzy.
Po wejściu do służby oba okręty brały udział w licznych manewrach, jednak praktycznie nie prowadzono szkoleń z użyciem torped, ponieważ ich zapas był zbyt mały, aby marnować je na treningi (zapasy uzbrojenia zwiększyły się dopiero w 1939 roku po rozbrojeniu polskiego ORP Orzeł, który wpłynął do Tallina, a następnie pozbawiony uzbrojenia i sprzętu nawigacyjnego uciekł do Wielkiej Brytanii). Po ataku Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku sytuacja polityczna Estonii uległa komplikacji. Pod naciskami ze strony ZSRR, władze Estonii zgodziły się na podpisanie układu o wzajemnej pomocy. Zaniepokojeni tym faktem Finowie chcieli wówczas przejąć estońskie okręty podwodne, ale bez powodzenia.
Kalev
Równocześnie okrętami zainteresowali się również Niemcy, którzy prowadzili tajne rozmowy w tej sprawie. Estończycy nie wyrazili ostatecznie zgody na sprzedaż. Duże zainteresowanie okrętami wynikało z faktu, że były to stosunkowo nowe jednostki i dobrze dopasowane do warunków panujących na Bałtyku. Po zajęciu Estonii przez ZSRR, 6 sierpnia 1940 roku oba okręty zostały przejęte przez Rosjan. Zwolniono większość załogi, pozostawiając jedynie oficerów, którzy mieli zająć się szkoleniem radzieckich marynarzy. Oba okręty zasiliły radziecką flotę bałtycką, a po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 roku zaczęto je wykorzystywać bojowo.
Niestety już na przełomie października i listopada 1941 roku Kalev zaginął podczas swojego drugiego patrolu. Los okrętu pozostaje nieznany. Więcej szczęścia miał Lembit, który podczas wojny wziął udział w siedmiu patrolach, w trakcie których według różnych źródeł zatopił 9 niemieckich okrętów wojennych (dwa za pomocą torped, pozostałe zatonęły na minach).
Lembit współcześnie
Po wojnie, w 1946 roku Lembit został przemianowany na okręt szkolny i pozostawał w eksploatacji do 10 czerwca 1955 roku. Następnie pozbawiony uzbrojenia okręt został przeholowany do bazy Gorki, gdzie pozostawał do 1979 roku. Nie mający żadnego znaczenia militarnego okręt przekształcono wówczas w muzeum i umieszczono w Tallinie. Oficjalnie otwarto go dla zwiedzających 5 maja 1985 roku.
Co ciekawe, po odzyskaniu przez Estonię niepodległości w 1991 roku, znajdujący się w muzeum Lembit został ponownie wcielony do służby (w teorii), a po renowacji umieszczony w muzeum. Oficjalnie “wycofano go z eksploatacji” 16 maja 2011 roku, jednak w praktyce przez cały czas jednostka była w muzeum Eesti Meremuuseum.
Lembit współcześnie (fot. Wikimedia Commons)
