Penny Black – pierwszy znaczek pocztowy

W latach 30. XIX wieku system pocztowy w Wielkiej Brytanii (i ogólnie na całym świecie) był bardzo skomplikowany i drogi. Koszt wysłania listu zależał nie tylko od odległości, ale często również od… ilości kartek. Wszystko zaczęło się zmieniać w maju 1840 roku, kiedy do użytku wszedł pierwszy w historii znaczek pocztowy – Penny Black.

Brytyjski system pocztowy w latach 30. XIX wieku opierał się o system opłat uiszczanych najczęściej przez odbiorcę listu. Ich wysokość zależała od odległości jaką przebyła przesyłka, a nawet od nie tyle wagi listu, co ilości kartek. Ze względu na koszty wysłania listu, poczta nie była zbyt popularna,głównie wśród mniej zamożnych osób, których często nie było stać na odebranie listu. Problemy te powodowały, że pojawiło się wiele sposobów na oszukiwanie systemu – najważniejsze informacje umieszczane były w formie kodu na kopercie, z którą zapoznawał się odbiorca, a następnie odmawiał przyjęcia listu. Dochodziło przez to do wielu opóźnień w dostarczaniu przesyłek, które wielokrotnie wracały do nadawców. Tym samym cały proces wysyłki listu stawał się nierentowny i kosztowny.

W poszukiwania sposobu na uproszczenie tego systemu włączył się w 1835 roku nauczyciel Rowland Hill, który po zapoznaniu się z licznymi dokumentami dotyczącymi systemu pocztowego zaproponował w styczniu 1837 roku znaczącą reformę, zakładającą stosowanie specjalnych przyklejanych na listy znaczków, opłacanych przez nadawcę, a także standaryzowanych kopert, dzięki którym listy utrzymywały odpowiednie wymiary i wagę. System ten miał znacząco uprościć wysyłkę listów oraz przede wszystkim wyeliminować oszustwa. Różne znaczki miały pozwalać na wysyłkę listów na różne odległości, co jeszcze bardziej upraszczało system poboru opłat.

Propozycja ta spotkała się z zainteresowaniem władz, które 13 lutego 1837 roku podjęły decyzję o ich wdrożeniu. Pierwszym zadaniem było opracowanie projektu samego znaczka, a proces ten trwał aż do 1840 roku. Ostatecznie Hill zdecydował się na wyprodukowanie znaczka o wymiarach 19×22 mm, zadrukowanego czarnym tuszem. Znaczek przedstawiał profil młodej, brytyjskiej Królowej Wiktorii. Na górze umieszczono napis Postage, a na dole One Penny, oznaczający wartość znaczka – stąd nazwa Black Penny. Wizerunek Królowej zaprojektowali Charles Heath wraz z synem Frederickiem na podstawie szkiców stworzonych przez Henriego Corboulda. Szkice powstały na podstawie wizerunku Królowej umieszczonego na medalu stworzonym przez Williama Wyona w 1837 roku.

Dodatkowo w dolnych narożnikach umieszczono znaki kontrolne – litery oznaczające rząd i kolumnę w jakiej znajdował się znaczek w arkuszu. Każdy arkusz miał 20 rzędów po 12 kolumn, licząc tym samym 240 znaczków. Wyprodukowano 11 pras, które wykorzystywano do produkcji znaczków, przy czym pierwszą prasę poddano rewitalizacji, więc traktuje się ją jako dodatkową prasę.

Znaczki trafiły do urzędów pocztowych 1 maja 1840 roku, ale oficjalnie weszły do użytku 6 maja. Mimo to niektóre urzędy nieoficjalnie zaczęły je wykorzystywać już 1 maja. Do dnia dzisiejszego przetrwało kilka znaczków datowanych na 1-6 maja. Mają one olbrzymią wartość kolekcjonerską. Łącznie wyprodukowano 68 808 000 znaczków (czyli 286 700 arkuszy, przy czym każdy arkusz kosztował 1 funta (współcześnie około 107,2 funtów). Do dnia dzisiejszego przetrwał tylko jeden nietknięty i kompletny arkusz z 240 znaczkami, znajdujący się w British Postal Museum oraz około 1 300 000 pojedynczych znaczków.

Sam znaczek Black Penny miał krótką historię. Szybko okazało się, że czerwone stemple przykładane na znaczki są łatwe do usunięcia, a tym samym możliwe było ponowne wykorzystanie znaczków. W związku z tym w lutym 1841 roku do użytku wszedł znaczek Penny Red. Wyglądał prawie tak samo jak Black Penny, ale drukowano go w kolorze czerwonym. Przez krótki czas w 1840 roku drukowano również znaczek Two Penny Blue. O ile Black Penny pozwalał na opłacenie wysyłki listu o wadze do 14 g, Two Penny Blue pozwalał na wysłanie listu o masie 28 g.

Brytyjski wynalazek zyskał olbrzymią popularność i szybko przyjął się w innych krajach. Warto jednak dodać, że przed pojawieniem się Penny Black stosowano różne oznaczenia na przesyłkach, które miały podobne zadanie. Różnica polegała jedynie na tym, że nie był to standard, a indywidualny pomysł konkretnego urzędu pocztowego lub kuriera. Pierwszy znaczek pocztowy w Polsce (dokładnie w Królestwie Polskim) ukazał się 1 stycznia 1860 roku.