W latach 50. w zakładach Antonowa rozpoczęto produkcję dwusilnikowych samolotów transportowych An-8. Maszyny te zapoczątkowały długą i udaną serię samolotów, które mimo upływu lat, cały czas pozostają w eksploatacji. Jedną z podstawowych konstrukcji w serii był An-12.
Geneza
W połowie lat 50. w ZSRR wzrosło zapotrzebowanie na nowe samoloty transportowe. Dotychczas wykorzystywane maszyny, głównie Lisunow Li-2 były stanowczo za małe, a ich następcy, Ił-12 i Ił-14 nie dysponowały znacznie większymi możliwościami transportowymi. W związku z tym potrzebna była zupełnie nowa maszyna transportowa.
W grudniu 1953 roku radzieckie władze oficjalnie zamówiły w zakładach Antonowa nowy, dwusilnikowy samolot transportowy. Efektem było powstanie Antonowa An-8, który wzbił się w powietrze 11 lutego 1956 roku. Równolegle z pracami nad maszyną, inżynierowie Antonowa rozpoczęli prace nad większym, czterosilnikowym wariantem samolotu.
Prace doprowadziły do powstania dwóch maszyn – cywilnego An-10, oraz wojskowego An-12. Obie maszyny miały podobną konstrukcję, jednak to model An-12 zyskał większą popularność, głównie ze względu na bardziej dopracowaną konstrukcję. An-10 oblatano 7 marca 1957 roku, a pierwsze maszyny seryjne dostarczono w 1959 roku. Po zbudowaniu 104 maszyn, w 1972 roku samoloty całkowicie wycofano z eksploatacji z powodu wykrycia wad w konstrukcji, które prowadziły do znacznego zmęczenia konstrukcji, a tym samym do katastrof.
Antonow An-12
Znacznie lepiej wyglądała kariera An-12. Samolot po raz pierwszy wzbił się w powietrze 16 grudnia 1957 roku. Przeprowadzone próby były bardzo udano, w związku z czym w 1959 roku rozpoczęto produkcję seryjną. Łącznie do 1973 roku wyprodukowano około 1300 maszyn w różnych wersjach.
Większość maszyn trafiła do sił powietrznych ZSRR oraz pozostałych państwa Układu Warszawskiego, ale w toku produkcji wiele egzemplarzy wyeksportowano praktycznie na cały świat. Chociaż formalnie An-12 miał być maszyną wojskową, wśród użytkowników było wiele cywilnych linii lotniczych i firm, które wykorzystywały An-12 zarówno do transportu towarów, jak i pasażerów.
W toku produkcji powstało kilkadziesiąt różnych wersji, często bardzo specjalistycznych. Podstawowy model oznaczony jako An-12 wyposażony był w silniki Iwaczenko AI-20A o mocy 4000 KM. W modelu An-12A zastosowano mocniejsze silniki AI-20K o mocy 4250 KM, Kolejny model – An-12B również otrzymał mocniejsze silniki AI-20M, oraz liczne drobne zmiany w konstrukcji. Na bazie tych maszyn produkowano pojedyncze maszyny specjalistyczne. Ciekawą wersją był An-12BPŁ przystosowany do operowania w warunkach polarnych – podwozie kołowe zastąpiono płozami.
Warto dodać, że An-12 miały być produkowane w Chinach na licencji, jednak z powodu pogorszenia i ostatecznie praktycznie zerwania stosunków dyplomatycznych między ZSRR a ChRL współpraca nie doszła do skutku. W zaistniałej sytuacji Chińczycy rozebrali przekazane wcześniej An-12 i odtworzyli ich plany samodzielnie. Chińska kopia otrzymała oznaczanie Shaanxi Y-8 i weszła do masowej produkcji. Powstało około 170 maszyn tego typu.
An-12 okazały się bardzo udanymi maszynami, które dzięki swoim możliwościom doprowadziły do znaczącego wzmocnienia potencjału radzieckich sił powietrznodesantowych oraz lotnictwa transportowego. Dzięki tylnej rampie ładunkowej znacząco wzrosły możliwości transportowania dużych ładunków, oraz zrzutu zarówno spadochroniarzy jak i wyposażenia, a dzięki wysokiemu umieszczeniu silników, samoloty te mogły korzystać z polowych pasów startowych. Wielokrotnie An-12 wykorzystywano również do dostarczania pomocy humanitarnej w Afryce.
An-12 ma 33 m długości i 38 m rozpiętości skrzydeł, przy maksymalnej masie startowej około 61 ton. Napęd stanowią silniki Iwaczenko AI-20 w różnych wersjach, zapewniające prędkość maksymalną około 777 km/h i przelotową 670 km/h, oraz zasięg od 3600 do 5700 km. Maszyny dostarczane wojsku posiadały tylne stanowisko strzeleckie, wyposażone w dwa działka NR-23 kalibru 23 mm. Z czasem uzbrojenie demontowano, pozostawiając jednak samo stanowisko.
Wraz z wprowadzaniem do eksploatacji nowszych samolotów transportowych, An-12 zaczęto w latach 80. i 90. systematycznie wycofywać z eksploatacji wojskowej. Wiele maszyn zostało wówczas sprzedanych cywilnym operatorom, którzy z powodzeniem wykorzystują je cały czas. Pojedyncze An-12 często goszczą na polskim niebie.
An-12 w Polsce
Do Polski trafiły dwa An-12. Początkowo maszyny wykorzystywane były przez 55 Pułk Lotnictwa Transportowego (przemianowany później na 13 Pułk Lotnictwa Transportowego). Pierwszy egzemplarz trafił do jednostki 24 września 1966 roku, a drugi 29 września. Latem 1967 roku oba samoloty zostały przekazane PLL LOT, które wykorzystywały je do różnych zadań transportowych, głównie zapewniających napływ dewiz.
13 maja 1977 roku jedna z maszyn rozbiła się w Libanie, w trakcie lotu z Warny do Bejrutu. Oficjalnie na pokładzie samolotu znajdował się ładunek… truskawek lub mięsa, jednak na pokładzie prawdopodobnie przewożono głównie broń i amunicję dla libańskich sił zbrojnych. Przyczyną katastrofy był błąd podczas lądowania – maszyna w trakcie podchodzenia do lotniska uderzyła w zbocze góry.
Drugi An-12 pozostawał w eksploatacji znacznie dłużej, a swój ostatni lot w barwach PLL LOT i z cywilnym oznaczeniem SP-LZB wykonał 2 lipca 1993 roku. W 1995 roku z powodów finansowych maszynę sprzedano do Bułgarii. Tak zakończyła się historia polskich An-12.
