Pod koniec lat 40. w ZSRR opracowano samolot-amfibię Berijew Be-6. Po blisko 20 latach eksploatacji do służby wprowadzono kolejną tego typu maszynę – Berijew Be-12, która cały czas pozostaje w eksploatacji w Rosji.
Berijew Be-6
Wraz z zakończeniem II wojny światowej i równoczesnym wzrostem napięć między Związkiem Radzieckim i Zachodem, radziecka armia musiała wprowadzić do służby nowy tym morskich samolotów patrolowych przystosowanych do zwalczania okrętów podwodnych. Zamówienie na tego typu maszyny otrzymało biuro konstrukcyjne zakładów Berijew, które już podczas wojny produkowały udane wodnosamoloty i latające amfibie.
W 1949 roku w powietrze wzbił się prototyp samolotu Berijew Be-6. Dwusilnikowa maszyna cechowała się tzw. mewim płatem oraz podwójnym statecznikiem. Samolot miał 23,5 m długości i rozpiętość skrzydeł wynoszącą 33 m. Maksymalna masa startowa wynosiła 29 ton. Napęd stanowiły dwa silniki Szwiecow ASz-73TK o mocy 2400 KM każdy, zapewniające prędkość przelotową 280 km/h i maksymalną 414 km/h, przy zasięgu około 5000 km.
Uzbrojenie składało się z 5 działek NR-23 kalibru 23 mm w trzech zdalnie sterowanych wieżyczkach oraz dwie torpedy albo 8 min. W latach 1949-1957 wyprodukowano 123 samoloty tego typu w kilku, różniących się nieznacznie wyposażeniem wersjach. Samoloty wykorzystywano przede wszystkim do tropienia okrętów podwodnych. Dzięki wytrzymałej konstrukcji samoloty cieszyły się popularnością w sowieckim lotnictwie.
Kilkanaście maszyn zostało przekazanych Chinom, gdzie zmieniono ich oznaczenie na Qing-6, przy okazji zmieniając również silniki na turbośmigłowe Wopen WJ-6 (będące kopią radzieckich silników Iwaczenko AI-20). Maszyny wykorzystywane przez ZSRR pozostawały w służbie do lat 60., kiedy to zastąpiono je nowymi samolotami typu Berijew Be-12. Wycofywane z eksploatacji maszyny złomowano lub przekazywano cywilnym operatorom. Kilka samolotów trafiło do Arktyki, gdzie wykorzystywano je jako samoloty transportowe.
Berijew Be-12
Doświadczenie zdobyte przy produkcji i eksploatacji wodnosamolotów Berijew Be-6 pozwoliło na zaprojektowanie na początku lat 60. nowego samolotu, który otrzymał oznaczenie Be-12. Samolot zachował ogólny układ konstrukcyjny swojego poprzednika, ale został znacznie usprawniony. Oblot prototypu miał miejsce 18 października 1960 roku, a rok później maszyna została zaprezentowana na lotnisku Tuszyno.
Be-12 miał 30 m długości, rozpiętość skrzydeł wynosiła 30 m, a maksymalna masa startowa 36 ton. Napęd stanowiły dwa silniki turbośmigłowe Iwaczenko AI-20D o mocy 5180 KM każdy. Zapewniały one prędkość maksymalną 530 km/h i zasięg 3300 km. Nowa maszyna nie posiadała już uzbrojenia strzeleckiego, które uznano za nieprzydatne. Pod skrzydłami możliwe było przenoszenie ładunku min, torped ZOP AT-1 lub rakieto-torped APR-2 oraz bomb głębinowych PŁAB-250-120, PŁAB-50-65 o łącznej masie 1500 k. Samoloty w wersji zwalczania okrętów podwodnych wyposażono w systemy poszukiwawczo-celownicze Baku, radar Inicjatywa-2B, magnetometr APM-60 Orsza, boje radiohydroakustyczne, bomby sygnałowe i orientacyjne.
Początkowo samoloty wykorzystywano do zwalczania okrętów podwodnych, jednak z czasem wraz z rozwojem nowych, znacznie cichszych okrętów, Be-12 nie były już w stanie skutecznie wypełniać swoich zadań. W związku z tym samoloty przebudowano na maszyny rozpoznawcze. Łącznie zbudowano 143 samoloty, w tym 2 prototypy i 130 maszyn głównej serii produkcyjnej.
W 1980 roku jeden samolot przebudowano do wersji Be-12LL i wykorzystywano do testów pocisków rakietowych 3M-80 Moskit. 27 maszyn przebudowano do wersji Be-12N, wyposażonej w nowe systemy elektroniczne i wykrywania. Dwie maszyny przebudowano do wersji transportowo-pasażerskiej Be-12Nkh.
W 1992 roku mimo wieku, cztery Be-12 przebudowano na samoloty pożarnicze Be-12P. Wewnątrz kadłuba umieszczono 3 zbiorniki na wodę – jeden o pojemności 4500 litrów i dwa o pojemności 750 litrów. Kolejną, piątą maszynę przebudowano w celu zademonstrowania wyposażenia dla powstającego nowego wodnosamolotu Be-200.
W 1961 roku powstał jeden Be-12SK przystosowany do zrzucania bomb głębinowych z ładunkiem nuklearnym. Kolejny egzemplarz przebudowano na samolot przystosowany do bicia rekordów – usunięto z niego całe wyposażenie, aby maksymalnie odciążyć konstrukcję. Po testach ponownie przywrócono go do standardowej konfiguracji. Jedną maszynę oznaczoną jako Be-14 przystosowano do zadań ratowniczych (SAR). Oprócz wersji standardowej powstało 14 maszyn Be-12PS przystosowanych zadań ratowniczych – 10 maszyn nowych i 4 przebudowane.
Mimo upływu lat, kilkanaście Be-12 cały czas pozostaje w eksploatacji, głównie w Rosji. Wśród użytkowników tych wodnosamolotów znalazł się Wietnam, który otrzymał 4 maszyny w 1981 roku, Syria oraz Ukraina, która przejęła kilka maszyn po ogłoszeniu niepodległości. Berijew Be-12 uznawany jest w Rosji za jeden z lepszych i wytrzymałych samolotów, chociaż jego lata świetności dawno już minęły – co widać po eksploatowanych jeszcze maszynach.
