Podstawą polskiego przemysłu energetycznego cały czas jest węgiel, a elektrownie węglowe są najważniejszymi w naszym kraju od wielu lat. W latach 70. podjęto jednak decyzję o rozpoczęciu prac nad pierwszą elektrownią jądrową w Polsce. Niestety koszty prac i olbrzymia niechęć społeczeństwa doprowadziły do porzucenia projektu.
Geneza
W latach 70. w Polsce, podobnie jak w pozostałych państwach Bloku Wschodniego rozpoczęto prace nad rozwojem energetyki jądrowej. Bardziej wydajne elektrownie tego typu miały znacząco zwiększyć ilość wytwarzanej energii elektrycznej, potrzebnej do utrzymania rozwijającego się kraju. Dodatkowo nowe źródło energii miało być „wizytówką socjalizmu”.
Po wieloletnich konsultacjach oraz licznych badaniach geologicznych, hydrologicznych, sejsmicznych i nawet demograficznych, 19 grudnia 1972 roku polskie władze podjęły decyzję o wybraniu miejsca pod budowę pierwszej w naszym kraju elektrowni jądrowej. Wybór padł na okolice Jeziora Żarnowieckiego w północnej Polsce i podyktowany był sprzyjającymi warunkami geologicznymi i hydrologicznymi oraz oddaleniem od dużych miast (kwestie bezpieczeństwa). Jezioro Żarnowieckie idealnie nadawało się jako źródło wody do chłodzenia reaktorów.
Zanim jednak przystąpiono do budowy samej elektrowni, należało zabezpieczyć odpowiednie fundusze i przede wszystkim stworzyć projekt elektrowni oraz całej potrzebnej do jej utrzymania infrastruktury.
Elektrownia Jądrowa Żarnowiec
Blisko 10 lat po wyborze miejsca budowy elektrowni, 18 stycznia 1982 roku Rada Ministrów podjęła uchwałę zezwalającą na rozpoczęcie prac nad Elektrownią Jądrową Żarnowiec, jak nazwano obiekt. 31 marca oficjalnie teren pod budowę kompleksu został przekazany wykonawcy, który rozpoczął przygotowania do budowy.
W ramach prac należało przesiedlić pobliską wieś Kartoszyno oraz zbudować zaplecze dla elektrowni – hale do produkcji prefabrykatów betonowych, dworzec kolejowy, budynki dla robotników i przyszłych pracowników elektrowni oraz ośrodek radiometeorologiczny, który miał badać poziom promieniowania.
Zakładano, że pierwszy reaktor rozpocznie prace w grudniu 1990 roku, a rok później gotowy będzie drugi reaktor. Do połowy lat 90. wszystkie prace miały być zakończone. W 1986 roku ukończono prace nad większością obiektów pomocniczych (uruchomiono również Ośrodek Pomiarów Zewnętrznych) oraz fundamentami samej elektrowni. Zakupiono 4 reaktory (w Żarnowcu miały znaleźć się 4 reaktory WWER-440 o mocy 400 MW każdy) oraz większość wyposażenia elektrowni.
10 kwietnia uchwalono ustawę „Prawo atomowe w Polsce”, która regulowała wszystkie najważniejsze kwestie związane z funkcjonowaniem elektrowni atomowej w Polsce. Niestety 26 kwietnia w Czarnobylu doszło do katastrofy w tamtejszej elektrowni jądrowej. Przez kraj przelała się fala paniki, która bardzo szybko zamieniła się w otwartą niechęć mieszkańców Pomorza do budowy elektrowni jądrowej (co ciekawe, Polski projekt był bezpieczniejszy od radzieckiego, ale nikogo to nie interesowało).
W związku z tym władze podjęły decyzję o przeprojektowaniu elektrowni tak, aby uwzględniała sprawdzone i znacznie lepsze normy bezpieczeństwa stosowane na Zachodzie. Prace nad elektrownią kontynuowano, ale wraz z przemianami politycznymi w kraju pod koniec lat 80., pomysł budowy elektrowni zaczął zdobywać coraz większe grono przeciwników.
2 grudnia 1989 roku rząd podjął decyzję o wstrzymaniu budowy elektrowni w celu zebrania informacji na temat rentowności przedsięwzięcia oraz opinii mieszkańców na temat projektu. 27 maja 1990 roku zorganizowano lokalne referendum w sprawie budowy elektrowni, w którym aż 86% głosujących opowiedziało się przeciwko projektowi, ale przy jedynie 44-procentowej frekwencji było ono niewiążące.
Mimo to kolejne protesty oraz ekspertyzy negujące potrzebę budowy kolejnej elektrowni w Polsce sprawiły, że 17 grudnia 1990 roku rząd podjął decyzję o zakończeniu projektu i likwidacji elektrowni. Ukończone obiekty pozostawiono własnemu losowi a część wyposażenia sprzedano lub zezłomowano (dwa reaktory zezłomowano, jeden trafił na Węgry, a drugi do Finlandii). Co istotne na jaw zaczęły wychodzić również nieprawidłowości w pracach nad elektrownią i dysponowaniu funduszami. Szacuje się że cały projekt kosztował 2 mld dolarów.
Ruiny elektrowni i energetyki jądrowej
W ciągu kilku tygodni od oficjalnego zakończenia prac nad elektrownią tereny zajmowane przez kompleks zaczęły popadać w ruinę, niszczone przez złomiarzy i złodziei, którzy starali się wywieźć wszystko co tylko miało jakąś wartość. Nawet ochroniarze odpowiedzialni za pilnowanie obiektu często sami przykładali się do tych działań.
W 1993 roku podjęto decyzję o utworzeniu na tym terenie Strefy Ekonomicznej Żarnowiec, włączonej później do Specjalnej Strefy Ekonomicznej Żarnowiec-Tczew (Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna). Okoliczne budynki, które miały być zapleczem elektrowni zaczęły zajmować kolejne mniejsze firmy, ale sytuacja nie uległa większej poprawie.
Częściowo ukończona elektrownia została zalana przez tzw. wody zaskórne, co doprowadziło do całkowitego zniszczenia konstrukcji. Oddalenie od większych ośrodków miejskich sprawiało, że kolejne firmy sprowadzające się do Strefy upadały. W 2002 roku zamknięto Ośrodek Pomiarów Zewnętrznych, a jego wyposażenie w większości pozostawiono na miejscu, przez co zostało rozkradzione i zniszczone.
Gdy 2005 roku pojawił się nowy pomysł budowy elektrowni jądrowej w Polsce, niektórzy sugerowali, że powinna ona znaleźć się ponownie w Żarnowcu. Pomysł ten odrzucono, a na początku 2017 roku całkowicie odrzucono pomysł budowy elektrowni jądrowej w Polsce. W ciągu kolejnych kilku miesięcy pojawiały się postulaty i plany wznowienia projektu, jednak podejmowane kroki nie gwarantują realizacji projektu. Podpisywane są kolejne porozumienia i memoranda, które mają doprowadzić do budowy elektrowni jądrowych w Polsce w latach 30. XXI wieku.