Produkowany od 2001 roku średni samolot transportowy EADS CASA C-295 powstał jako powiększona wersja samolotu CASA CN-235. Mimo niepozornego wyglądu, samoloty te są bardzo uniwersalnymi konstrukcjami i wykorzystywane są również do zadań patrolowych i specjalistycznych, a kolejne wersje i odmiany są na etapie rozwoju.
Geneza
Zakłady CASA (hiszp. Construcciones Aeronáuticas S.A.) powstały w 1923 roku z inicjatywy Joségo Ortiza de Echagüe. Oprócz nielicznych własnych konstrukcji, przez wiele lat w zakładach tych produkowano samoloty licencyjne, m.in. bombowce CASA 2.111. W 1949 roku opracowano i oblatano samolot pasażersko-transportowy CASA C-201, ale punktem przełomowym w historii zakładów CASA było opracowanie samolotu transportowego CASA C-212 w 1971 roku. Maszyna ta okazała się bardzo udaną konstrukcją – do 2012 roku wyprodukowano 483 samoloty tego typu i około 100 maszyn licencyjnych w zakładach IPTN w Indonezji.
Wadą C-212 były jednak niewielkie rozmiary i mała ładowność. W związku z tym w latach 80. rozpoczęto prace nad większym samolotem transportowym CASA CN-235. Od początku prowadzono je równolegle w hiszpańskich zakładach CASA i i indonezyjskich IPTN, a cały projekt podzielono równo między obie firmy – do tego stopnia, że produkcja komponentów była początkowo podzielona między obie firmy, a sprzedaż maszyn miała odbywać się na z góry ustalonych i podzielonych rynkach. Zbudowano równolegle dwa prototypy, które oficjalnie ukończono 10 września 1983 roku. Pierwszy oblatano prototyp hiszpański, co miało miejsce 11 listopada 1983 roku, a 30 grudnia 1983 roku oblatano maszynę indonezyjską. Samoloty weszły do eksploatacji w siłach powietrznych wielu państw, z których największymi użytkownikami stały się Turcja, Francja, Indonezja i Malezja – chociaż lista użytkowników jest znacznie dłuższa.
Mimo wielu pozytywnych opinii, szybko zdano sobie sprawę z jednego istotnego niedostatku tej maszyny – za małych możliwości transportowych. W związku z tym w połowie lat 90. w oparciu o wersję CASA CN-235-300 rozpoczęto prace studyjne nad powiększoną odmianą samolotu.
CASA C-295
Po przeanalizowaniu wszystkich koncepcji, inżynierowie zakładów CASA uznali, że najlepszym wyjściem będzie opracowanie nowego samolotu będącego w praktyce po prostu wydłużonym CN-235. Niewielka zmiana długości kadłuba znacząco zwiększała możliwości transportowe, co było wystarczające do zainteresowania nowych potencjalnych odbiorców. Właściwe prace nad samolotem rozpoczęto w listopadzie 1996 roku. Aby je przyśpieszyć, wykorzystano seryjny egzemplarz CN-235, w którym dodano długie na 3,05 m sekcje kadłuba przed i za skrzydłami.
Oblot maszyny oznaczonej numerem fabrycznym P-001 miał miejsce 28 listopada 1997 roku. Samolot poddano długim testom, w trakcie których wykonano 379 lotów trwających łącznie 801 godzin. Podczas prób rozpoczęto budowę kolejnego prototypu oznaczonego jako S-001. O ile pierwsza maszyna otrzymała ostatecznie oznaczenie C-295 i traktowana była jako wersja cywilna, nowo budowany prototyp oznaczono jako C-295M (Militares) i traktowano go jako maszynę wojskową. Oblot tej wersji miał miejsce 22 grudnia 1998 roku, a za sterami zasiedli Alejandro Madruga i Jose Murga. Próby przebiegały bardzo dobrze i już w grudniu 1999 roku samolot uzyskał wszystkie certyfikaty.
Mimo niewielkiej skali zmian – CASA C-295 była w praktyce wydłużonym CN-235-300, z taką samą awioniką, maszyna zyskała duże zainteresowanie zagranicznych odbiorców oraz Hiszpańskich Sił Powietrznych, które początkowo zamówiły 13 maszyn, a ich dostawy rozpoczęły się pod koniec roku 2000. W 2001 roku Polska stała się pierwszym zagranicznym klientem, który zamówił C-295M, ale to Jordania była pierwszym zagranicznym odbiorcą gotowych maszyn (kilka tygodni przed Polską. Dalsze zamówienia wpływały sukcesywnie, co pozwoliło na nie tylko zwiększenie produkcji, ale również rozpoczęcie prac nad specjalistycznymi wersjami samolotu – zarówno transportowymi jak i morskimi patrolowymi oraz wczesnego ostrzegania oblatany 8 czerwca 2011 roku. Powstało również kilka bardzo nietypowych wersji, które zbudowano w oparciu o standardowy kadłub, co oznacza, że samoloty te mogą być częścią flot transportowych. 21 grudnia 2012 roku oblatano wersję C-295W wyposażoną w winglety, która stała się bazą do opracowania dalszych odmian seryjnych. Do najważniejszych odmian C-295 należą:
- CASA C-295 – podstawowa wersja transportowa,
- CASA C-295M – podstawowa wersja wojskowa,
- CASA C-295 Persuader – morski samolot patrolowy,
- CASA C-295 AEW&C – samolot wczesnego ostrzegania z radarem w kopule na kadłubie,
- CASA C-295 Firefighter – wersja przystosowana do gaszenia pożarów,
- CASA CC-295 Kingfisher – wersja ratownicza opracowana dla Royal Canadian Air Force,
- CASA C-295W – zmodernizowana wersja wyposażona w winglety,
- CASA KC-295 – powietrzny tankowiec
- CASA AC-295 Gunship – samolot bezpośredniego wsparcia, będący rozwinięciem wersji CASA AC-235 Light Gunship,
W podstawowej wersji CASA C-295M ma 24,46 m długości i 25,81 m rozpiętości skrzydeł. Maksymalna masa startowa wynosi 23 200 kg. Napęd stanowią dwa silniki turbośmigłowe Pratt & Whitney Canada PW127G o mocy 2644 KM każdy, zapewniające prędkość przelotową 482 km/h oraz zasięg 1555 km z standardowym ładunkiem i 1277 km z maksymalnym ładunkiem. Zasięg do przebazowania wynosi 5000 km. W zależności od wersji na pokładzie zmieścić można 71 żołnierzy, 48 spadochroniarzy, 27 rannych na noszach albo 12 rannych w stanie ciężkim wymagających opieki. Maksymalny ładunek wynosi 7050 kg, lub 9250 kg w sytuacji awaryjnej.
Do początku 2024 roku wyprodukowano 218 maszyn CASA C-295 w różnych wersjach z ponad 300 zamówionych. Trafiły one do sił powietrznych Algierii, Angoli, Bangladeszu, Brazylii, Brunei, Burkina Faso, Kanady, Chile, Kolumbii, Czech, Ekwadoru, Egiptu, Gwinei Równikowej, Finlandii, Indii, Indonezji, Irlandii, Wybrzeża Kości Słoniowej, Jordanii, Kazachstanu, Mali, Meksyku, Omanu, Filipin, Polski, Portugalii, Arabii Saudyjskiej, Senegalu, Hiszpanii, Tajlandii, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, USA, Uzbekistanu i Wietnamu. Do tej pory utracono 2 maszyny – jedną polską i jedną algierską.
CASA C-295M w Polsce
W latach 90. podstawowymi średnimi samolotami transportowymi w Polskich Siłach Powietrznych były kupione w ZSRR Antonowy An-26. Maszyny te nie spełniały jednak wymogów NATO, przez co były mało praktyczne po przystąpieniu Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego. W tej sytuacji w 1999 roku zaczęto szukać ich następców. Powołany zespół zwrócił uwagę na włoskie samoloty Alenia C-27J Spartan, ukraińskie Antonow An-32 oraz hiszpańskie CASA CN-235M i C-295M. Ogłoszono przetarg, a z ofertami zapoznano się 30 grudnia 2000 roku. W pierwszej kolejności odrzucono ofertę Antonowa, ponieważ samoloty nie mogły być dostosowane do wymogów NATO. Pozostała więc oferta włoska oraz hiszpańska.
Ostatecznie po rozważeniu wszystkich opcji, wybór padł na C-295M, chociaż C-27J Spartan miał większe możliwości transportowe. Za hiszpańską maszyną przemawiała niższa cena oraz lepsze warunki umowy zakupu oraz umowy offsetowej. Ze względu na ówczesne przepisy, przetarg został jednak unieważniony z powodu pozostawienia tylko jednej oferty. W tej sytuacji Ministerstwo Obrony Narodowej mogło podjąć decyzję o zakupie maszyn bezpośrednio, bez postępowania przetargowego. 28 sierpnia 2001 roku podpisano zamówienie na 8 samolotów CASA C-295M z opcją na 4 dodatkowe. Wartość zamówienia wyniosła 211,5 mln dolarów, a dostawy miały być zrealizowane do końca 2011 roku. W ramach umowy offsetowej, firma EADS CASA zakupiła 77% akcji PZL Warszawa-Okęcie S.A. co pozwoliło na zachowanie zakładów, którym groziła upadłość. W 2011 roku w zakładach dodatkowo uruchomiono centrum serwisowe dla C-295.
Pierwszy C-295M trafił do Polski 15 sierpnia 2003 roku, a ostatnia z 8 zamówionych maszyn przyleciała 23 sierpnia 2005 roku. 26 października 2006 roku zrealizowano opcję na zakup dwóch kolejnych maszyn, a kolejne zamówienie na dwie dalsze maszyny z opcji złożono w październiku 2007 roku. Od początku C-295 eksploatowano intensywnie, głównie w roli maszyn dostarczających zaopatrzenie dla oddziałów biorących udział w misjach zagranicznych w Iraku i Afganistanie. Niestety 23 stycznia 2008 roku miała miejsce katastrofa C-295M o numerze 019. Maszyna rozbiła się podczas lądowania w bazie w Mirosławcu. Zginęło 20 osób, w tym 4 członków załogi. Przyczyną katastrofy były błędy załogi połączone z złymi warunkami atmosferycznymi.
W 2009 roku ostatecznie wycofano z eksploatacji ostatni egzemplarz Antonowa An-26 i wszystkie dotychczasowe zadania tych maszyn przeniesiono na C-295M. 29 czerwca 2012 roku podpisano zamówienie na dostawę kolejnych 5 maszyn tego typu. Jego koszt wyniósł 165,85 mln euro. Do końca 2013 roku wszystkie maszyny zostały dostarczone. Tym samym obecnie Polska posiada 16 samolotów CASA C-295M. Maszyny nieznacznie różnią się od siebie awioniką i szczegółami konstrukcji, ale dysponują takimi samymi osiągami i możliwościami transportowymi.
C-295 wykonują bardzo wiele zadań transportowych. Oprócz zaopatrywania Polskich Kontyngentów Wojskowych (w przeszłości m.in. w Iraku i Afganistanie), samoloty te na bieżąco przewożą żołnierzy i sprzęt między bazami w Polsce, oraz biorą udział w szkoleniach spadochronowych. Z racji swoich mniejszych rozmiarów od Lockheedów C-130 Hercules, to właśnie na CASAch spoczywa obowiązek codziennej obsługi transportu wojskowego.
Podsumowanie
CASA C-295 to bardzo uniwersalny samolot transportowy, który zyskał popularność również jako morska maszyna patrolowa. To właśnie ta wersja jest najczęściej produkowaną odmiana specjalistyczną C-295. Zakłady CASA cały czas opracowuję jednak nowe wersje maszyn, które oferują zarówno obecnym użytkownikom C-295 jak i nowym. Warto dodać, że cały czas równolegle produkowane są CN-235 i C-295, a C-212 produkowany był do 2012 roku.
