Niszczyciele rakietowe projektu 956 Sowriemiennyj

W końcowych latach Zimnej Wojny, w ZSRR wprowadzono do służby dwa nowe typy niszczycieli rakietowych projektu 956 i 00155. Okręty przeznaczone były do różnych zadań, ale razem miały stanowić przeciwwagę dla nowszych amerykańskich jednostek. Podstawowym zadaniem okrętów projektu 956 Sowriemiennyj miało być zwalczanie wrogich nawodnych okrętów wojennych oraz wspieranie oddziałów desantowych, natomiast okręty projektu 1155 miały być wykorzystywane do zwalczania okrętów podwodnych.

Geneza

Pod koniec lat 60. radziecka flota przeszła olbrzymią reorganizację. W ciągu kilku lat wycofano ze służby większość konwencjonalnych niszczycieli i krążowników, które zaczęto zastępować jednostkami uzbrojonymi w rakiety przeciwokrętowe. Chaotyczny charakter prac sprawił, że potencjał floty nawodnej zamiast wzrastać, zaczął spadać, a dziesiątki stosunkowo nowych okrętów szło na złom.

Nieprzemyślana decyzja o wycofaniu z eksploatacji konwencjonalnych okrętów i brak rozwoju uzbrojenia artyleryjskiego w przypadku nowych jednostek sprawiły, że już pod koniec lat 60. radziecka flota pilnie potrzebowała nowych okrętów wojennych posiadających konwencjonalne uzbrojenie artyleryjskie. Zadaniem jednostek miało bowiem być nie tylko zwalczanie wrogiej żeglugi, ale również wspieranie oddziałów desantowych. W związku z tym radzieckie władze zleciły leningradzkiej Stoczni im. Żdanowa (obecnie Stocznia Północna) opracowanie planów nowych niszczycieli rakietowych, posiadających dodatkowo silne uzbrojenie artyleryjskie.

Oficjalnie decyzję o rozpoczęciu prac podjęto 1 września 1969 roku. Według wstępnych założeń Radziecka Marynarka Wojenna miała otrzymać 50 okrętów nowego typu. Jednostki miały posiadać uzbrojenie rakietowe, zdolne do niszczenia wrogich okrętów, w tym lotniskowców, oraz silne uzbrojenie artyleryjskie składające się z armat kalibru 130 mm. Ograniczono również rozmiar okrętów do maksymalnej długości około 146 m – powodem był brak wolnych większych doków w stoczniach, w których miały być prowadzone prace nad nowymi okrętami.

Prace projektowe nad niszczycielami, które otrzymały oznaczanie projekt 956 prowadzono do 1973 roku. W trakcie prac wielokrotnie zmieniano wyposażenie okrętów, tak, aby maksymalnie wykorzystać potencjał radzieckiego przemysłu, oraz skrócić czas prac. Zrezygnowano m.in z napędu w postaci turbin gazowych, na rzecz tradycyjnych turbin parowych, ponieważ przemysł nie był w stanie wyprodukować tak dużej liczby turbin gazowych w krótkim czasie. Istotny był również czynnik ekonomiczny, ponieważ turbiny gazowe chociaż bardziej efektywne, były kosztowne w eksploatacji. Długo analizowano również rozkład uzbrojenia oraz przede wszystkim ilość potrzebnych armat kalibru 130 mm.

Dodatkowo od początku planowano, że niszczyciele projektu 956 będą prowadziły zadania bojowe wspólnie z jednostkami projektu 1155. Okręty miały tworzyć zespoły, w ramach których poszczególne okręty wykonywałyby inne zadania. Jednostki projektu 1155 miały przede wszystkim zwalczać okręty podwodne, natomiast jednostki projektu 956 miały być odpowiedzialne za zwalczanie okrętów nawodnych oraz ewentualne wspieranie oddziałów desantowych.

Taki podział ról sprawił, że oba typy okrętów otrzymały wyspecjalizowane uzbrojenie potrzebne do wykonywania swoich podstawowych zadań, ale kosztem pozostałych typów uzbrojenia i wyposażenia.

Niszczyciele projektu 956 Sowriemiennyj

Prace projektowe doprowadziły do powstania niszczycieli rakietowych o długości 156 m oraz wyporności 7900-8480 ton. Napęd składał się z dwóch turbin parowych o mocy 100 000 KM zapewniających prędkość 32,7 węzła, oraz zasięg 26 000 km przy prędkości 14 węzłów.

Uzbrojenie okrętów w wersji podstawowej składało się z dwóch poczwórnych wyrzutni rakiet przeciwokrętowych typu P-80 Moskit (później zamienionych na nowszy model P-100/P-270 Moskit-M), dwóch przeciwlotniczych wyrzutni rakiet typu 3S-90 systemu 9K-90 M-22 Uragan, wykorzystujących pociski 9M-38 (SA-N-7 Gadfly), czterech armat AK-130 kalibru 130 mm umieszczonych po dwie w dwóch wieżach na dziobie i rufie, dwóch (lub czterech w zależności od źródeł) wyrzutni torped kalibru 533 mm oraz wyrzutni pocisków przeciw okrętom podwodnym typu RBU-1000. Okręty posiadają również system CIWS składający się z czterech sześciolufowych działek AK-630 kalibru 30 mm (okręty budowane dla CHRL otrzymały systemu Kasztan)

Dodatkowo niszczyciele projektu 956 miały zabrać na pokład jeden śmigłowiec typu Kamow Ka-27. Załoga w zależności od zadania mogła liczyć 350 oficerów i marynarzy. Do dyspozycji załogi oddano liczne pomieszczenia socjalne, w tym sale telewizyjne, basen oraz siłownię. Autonomiczność okrętu wynosi 30 dni.

Uzbrojenie elektroniczne okrętów projektu 956 składa się z trójwspółrzędnego radaru dozoru powietrznego MR-760 Fregat-MA (starsze jednostki posiadały radar MR-750 Fregat) lub MR-710 Fregat-M, sześciu radarów MR-90 Oriech zajmujących się kierowaniem pocisków przeciwlotniczych SA-N-7 i SA-N-12, Dwóch radarów MR-123 Vympel kierujących działkami typu AK-630,

Koszt projektu nowych niszczycieli wyniósł 165 tys. rubli a koszt dokumentacji technicznej wyniósł 204 tys. rubli. Łączny koszt pierwszego etapu prac nad okrętami, wraz z kosztem budowy pierwszych jednostek (lata 1972-1982) wyniósł 9 mld 447 mln rubli.  Koszt budowy jednego niszczyciela szacuje się na około 90 mln rubli.

Stępkę pod pierwszy okręt typu – Sowriemiennyj, położono 3 marca 1976 roku. Wodowanie miało miejsce 18 listopada 1978 roku, a do służby okręt wszedł 25 grudnia 1980 roku. W toku budowy pierwszych okrętów serii zaczęto opracowywać plany ich modernizacji. Począwszy od czwartej jednostki serii, okręty zaczęły otrzymywać nowocześniejsze rakiety przeciwokrętowe 3M80M. Ponadto wprowadzono liczne drobne zmiany w konstrukcji.

Pod koniec lat 80. z powodu problemów finansowych zaczęto zmniejszać zamówienie. Początkowo ograniczono je do 30 okrętów, później do 23, a ostatecznie dla radzieckiej floty zbudowano 17 jednostek, a 4 kolejne zbudowano dla chińskiej floty. Okręty budowane dla ChRL różniły się wyposażeniem od wcześniejszych jednostek, dlatego określa się je jako projekt 956EM.

Niszczyciele zwiastujące upadek ZSRR

Wszystkie niszczyciele projektu 956 od samego początku swojej służby były bardzo intensywnie eksploatowane. Zakładano, że okręty będą brały udział w zadaniach bojowych wspólnie z niszczycielami projektu 1155 Udaloj, przeznaczonymi do zwalczania okrętów podwodnych. Według radzieckich założeń para niszczycieli obu typów miała dysponować większymi możliwościami bojowymi niż para amerykańskich niszczycieli typu Spruance.

Niestety wraz z upadkiem ZSRR budżet floty został znacząco ograniczony. W związku z tym utrzymanie w linii tak wielu niszczycieli rakietowych było po prostu nieekonomiczne, zwłaszcza, że część jednostek typu Sowriemiennyj wymagała już remontów spowodowanych problemami z silnikami. W latach 90. podjęto decyzję o redukcji floty i wycofaniu najstarszych okrętów, które w 1998 roku zaczęto złomować.

Równocześnie wstrzymano prace nad aktualnie budowanymi okrętami. Dwa z nich zezłomowano, jednak kolejnymi zainteresowała się ChRL. Chińczycy zakupili łącznie cztery okręty. Dwa pierwsze zostały sprzedane za łącznie 1 mld dolarów. W 2002 roku Chiny zamówiły w Rosji dwa kolejne niszczyciele projektu 956E. Otrzymały one nieznacznie lepsze uzbrojenie niż rosyjskie jednostki.

Pozostałe okręty, które pozostały w służbie w rosyjskiej flocie, miały przejść modernizację (już w latach 90. okręty ustępowały swoim amerykańskim odpowiednikom), jednak brak funduszy uniemożliwiał przeprowadzenie prac. Ostatecznie w eksploatacji pozostały 4 okręty tego typu, które wymagają obecnie modernizacji – część jednostek od kilku lat poddawana jest powolnym remontom, połączonym z modernizacją, jednak nie wiadomo jak długo potrwają prace.

Z perspektywy czasu można powiedzieć, że chociaż niszczyciele projektu 956 były całkiem udanymi jednostkami, problemy finansowe ZSRR a później Rosji znacząco ograniczyły ich potencjał. Obecnie okręty tego typu są zaledwie cieniem swoich dawnych możliwości. Dotyczy to zarówno jednostek rosyjskich, jak i chińskich.

Cztery okręty wykorzystywane przez ChRL zostaną prawdopodobnie zmodernizowane w najbliższym czasie. Zakres prac ma być bardzo szeroki – możliwe, że większość podzespołów okrętów zostanie wymienionych i zastąpionych nowymi, chińskimi.