Większość nowojorskich wieżowców może pochwalić się albo długą i ciekawą, albo chociażby ciekawą historią. Część z nich uznawana jest również za symbole miasta, głównie ze względu na swój unikalny wygląd albo położenie. Zbudowany w 1902 roku Flatiron Building jest właśnie takim budynkiem. Charakterystyczny kształt, długa i bogata historia oraz olbrzymi wpływ na architekturę miasta jaki miał ten wieżowiec sprawiły, że jest on jednym z symboli Nowego Jorku.
Geneza
Na początku XIX wieku Nowy Jork zaczął się bardzo szybko i intensywnie rozwijać. Rosnąca liczba mieszkańców sprawiła, że lokalne władze zaczęły zastanawiać się nad jak najlepszym zagospodarowaniem przestrzeni na Manhattanie. Efektem licznych analiz było powstanie Commissioners’ Plan of 1811, czyli planu zabudowy miasta wprowadzającego układ siatki ulic. Podzielił on praktycznie cały Manhattan za wyjątkiem najstarszego, Dolnego Manhattanu na prostokątne kwartały przecinane ulicami i alejami.
Przez całe miasto dodatkowo przechodziła aleja Broadway, przecinająca kwartały pod różnymi kątami, tworząc nietypowe działki o rożnych kształtach. Jedna z takich działek powstała przy zbiegu Broadwau, Fifth Avenue i East 22nd Street. Miała ona kształt trójkąta, przez co ciężko było ją zabudować. Dopiero w 1855 roku powstał w tym miejscu pierwszy większy budynek – St. Germain Hotel. W 1857 roku działkę kupił Amos Eno, który zabudował resztę działki, tworząc Fifth Avenue Hotel. Po 1880 roku zburzył St. Germain Hotel, stawiając w jego miejscu siedmiopiętrowy budynek, obok którego dobudował czteropiętrowe budynki komercyjne, a na wystającej nad nimi ścianie pierwszego budynku umieścił bilbordy reklamowe.
W kolejnych latach pojawiały się propozycje zakupu działki, ale Eno zawsze odmawiał. Sytuacja zmieniła się dopiero po jego śmierci w 1898 roku. Jeden z jego synów zakupił charakterystyczną działkę w kwietniu 1899 roku za sumę 690 000 dolarów (współcześnie 25,1 mln dolarów), a następnie w maju sprzedał ją za 801 000 dolarów (współcześnie około 29,2 mln dolarów) Samuelowi i Mottowi Newhousom. Nowi właściciele zamierzali zbudować na niej 12-piętrowy wieżowiec z sklepami i kawalerkami. Mimo ogłoszenia planów w listopadzie 1900 roku, prac nie rozpoczęto. W międzyczasie znacząco zmieniła się okoliczna architektura, w której zaczęły pojawiać się coraz liczniejsze ośmio- i dziesięciopiętrowe budynki biurowe i komercyjne.
Ostatecznie w maju 1901 roku działka została ponownie sprzedana, tym razem za 2 mln dolarów (współcześnie około 71 mln dolarów) firmie Cumberland Realty Company należącej do Harrego S. Blacka, prezesa Fuller Company. Jego firma specjalizowała się w budownictwie wysokościowym, a na zakupionej działce miała powstać nowa siedziba firmy.
Narodziny Fuller Building
Black zatrudnił architekta Daniela Burnhama do zaprojektowania 20-piętrowego wieżowca już w lutym 1901 roku, czyli zanim pojawiły się nieoficjalne informacje o planowanej sprzedaży działki. Projekt strukturalny miał natomiast stworzyć Corydon Purdy, który już w sierpniu przekazał władzom miasta dokumenty potrzebne do uzyskania pozwolenia na budowę. Po wprowadzeniu poprawek związanych z bezpieczeństwem przeciwpożarowym, pod koniec roku rozpoczęto prace konstrukcyjne. W międzyczasie zakończono wszystkie umowy najmu w budynkach znajdujących się na działce i zaczęto stopniowe wyburzanie.
Już w styczniu 1902 roku zakończono budowę fundamentów i stalowa konstrukcja, która miała stanowić trzon wysokościowca zaczęła rosnąć w szybkim tempie. Do lutego ukończono cały szkielet, a do maja połowa konstrukcji była już obłożona terakotową fasadą. W czerwcu zakończono większość prac budowlanych i rozpoczęto przygotowania do oddania Fuller Building do użytku. Oficjalnie najemcy zaczęli się wprowadzać 1 października 1902 roku. Fuller Company zajęła 19 piętro.
W listopadzie przeprowadzono testy systemu przeciwpożarowego, które wykazały, że zainstalowany w budynku system rur ma na tyle dużą przepustowość, że w razie pożaru okolicznych budynków, strażacy mogli gasić ogień przy użyciu węży podpinanych w wieżowcu. Warto również dodać, że w momencie oddania do użycia, Fuller Building posiadał własną elektrownię i kotłownię zapewniające ogrzewanie i elektryczność.
W 1905 roku przeprowadzono pierwszy duży remont w trakcie którego dodano na dachu dodatkowe piętro z penthousem. Tym samym Fuller Building, który stopniowo nazywano po prostu Flatiron Building wzrósł do 22 pięter. W kolejnych latach wieżowiec zyskiwał popularność, głównie ze względu na swoje położenie i bardzo oryginalna architekturę. W 1925 roku Black podjął decyzję o sprzedaży Flatirona, ponieważ zamierzał przenieść swoją siedzibę do innej części miasta.
Nowym właścicielem został Lewis Rosenbaum, który zapłacił za wieżowiec… 2 mln dolarów (współcześnie około 33,4 mln dolarów). Kolejne lata przyniosły różne zmiany wśród najemców oraz problemy finansowe, gdy w 1929 roku wybuchł Wielki kryzys. Sam wieżowiec utracił też swój prestiż, ponieważ w mieście powstało wiele znacznie wyższych budynków. Z tego powodu w 1933 roku Equitable Life Assurance Society przejęło budynek z powodu zaległości finansowych. W 1941 roku dokonano modernizacji wnętrza, w tym wind i klatek schodowych. Do 1945 roku wszystkie powierzchnie zostały wynajęte, a najemcami był głównie firmy sprzedające zabawki i ubrania.
Zmienne losy Flatiron Building
W październiku 1945 roku Flatiron Building został po raz kolejny sprzedany za sumę 1,05 mln dolarów (współcześnie około 17,1 mln dolarów). Mający swoje lata wieżowiec był poddawany wielu modernizacjom, ale nie były to prace zakrojone na większą skalę. Najwięcej prac przeprowadzono dopiero w latach 90. kiedy wymieniono hydrauliczne windy (ostatnie w Nowym Jorku) na elektryczne.
W 2008 roku wieżowiec sprzedano Sorgente Group, która chciał przekształcić go w luksusowy hotel, ale planów tych nie zrealizowano, ponieważ główny najemca, firma Macmillan zajmowała praktycznie cały obiekt i miała umowy do 2018 roku. Dopiero w czerwcu 2019 roku firma opuściła budynek, który całkowicie opustoszał. Sytuacja ta sprawiła, że możliwe było przygotowanie planów pełnej rewitalizacji i przebudowy wieżowca.
W tym czasie stan Flatirona był już zły. O ile zewnętrzne fasady, regularnie remontowane i odnawiane prezentowały się dobrze, wewnętrzne instalacje wypadały zdecydowanie gorzej. Brak centralnej klimatyzacji, podział toalet na damskie i męskie umieszczone na różnych piętrach (początkowo budynek nie posiadał damskich toalet, dodano je później na co drugim piętrze), przestarzały system zraszaczy przeciwpożarowych, a także niewygodny układ pomieszczeń sprawiały, że Flatiron nie był już zbyt interesującym obiektem dla współczesnych najemców.
Po licznych perturbacjach, w marcu 2023 roku Flatiron został ponownie wystawiony na sprzedaż. Ostatecznie nowym właścicielem zostały GFP Real Estate i Sorgente Group, które w październiku 2023 roku ogłosiły, że będący symbolem Nowego Jorku wieżowiec zostanie przekształcony w tzw. kondominium. Oznacza to całkowite wyremontowanie wnętrza budynku i zmianę jego przeznaczenia z biurowej na mieszkalną.
Konstrukcja
Flatiron Building (dawniej Fuller Building) liczy 22 piętra i ma 94 m wysokości (pierwotnie 87 m). Do zbudowania szkieletu wykorzystano 3340 ton stali. Początkowo zainstalowano w nim 6 hydraulicznych wind firmy Otis, które w latach 90. zamieniono na elektryczne windy. Gdy wykorzystywano go jako biurowiec, powierzchnia użytkowa wynosiła 22 400 m². Cechą charakterystyczną jest niewielka przeszklona dobudówka na parterze, na samym krańcu wieżowca. Dobudowano ją aby wykorzystać przestrzeń, która powstałą po zbudowaniu wieżowca, a której nie dało się wcześniej zabudować właściwym budynkiem.
Podusmowanie
Obok Empire State Building i Chrysler Building, Flatiron Building uznawany jest za jeden z najważniejszych wieżowców w Nowym Jorku. Chociaż nie był to najbardziej okazały, największy ani najwyższy wieżowiec na Manhattanie, ze względu na swój charakterystyczny kształt, przyciągał uwagę od samego początku swojego istnienia.
Niektórzy błędnie nazywają go pierwszym wieżowcem, ale w praktyce powstało przed nim wiele budynków, wykorzystujących stalowy szkielet konstrukcji, który obudowywano fasadą, która nie stanowiła integralnej części konstrukcji budynku.
Jako jeden z symboli miasta, Flatiron Building jest ważnym punktem na mapie nowojorskich atrakcji, które trzeba zobaczyć zwiedzając to miasto. Mimo upływu lat cały czas robi wrażenie na oglądających, zwłaszcza gdy stanie się blisko, albo spojrzy na niego z tarasu widokowego Empire State Building.
