Znajdujący się w centrum Manhattanu Empire State Building przez wiele lat był nie tylko najwyższym budynkiem w mieście, ale również najwyższym na świecie. Obecnie jest jednym z największych symboli Nowego Jorku, a może i nawet Stanów Zjednoczonych.
Geneza
Rozwój przemysłu, zwłaszcza w dziedzinie produkcji elementów stalowych, jaki nastąpił na przełomie XIX i XX wieku sprawił, że możliwe stało się budowanie coraz wyższych budynków. Zwłaszcza w Nowym Jorku, gdzie ilość dostępnych gruntów pod zabudowę w centrum miasta była ograniczona, architekci i przedsiębiorcy bardzo szybko postanowili wykorzystać nowe możliwości.
Od początku XX wieku w mieście trwała rywalizacja między konstruktorami i właścicielami nieruchomości, którzy chcieli zbudować nie tylko najwyższy budynek w mieście, ale również i na świecie. Punktem kulminacyjnym tej rywalizacji były lata 20. i 30. To właśnie wówczas zbudowano najwięcej rekordowych budynków, a architekci prześcigali się w pomysłach na pokonanie rywali. Na szczególną uwagę zasługuje historia powstania Chrysler Building, 40 Wall Street i przede wszystkim Empire State Building, który ostatecznie na długie lata stał się najwyższym budynkiem na świecie.
Najwyższy budynek na świecie
Historię Empire State Building trzeba zacząć jeszcze w XIX wieku. W miejscu, w którym powstał ten wieżowiec, w 1893 roku zbudowano Waldorf Hotel, a w 1897 roku tuż obok powstał Astoria Hotel. Oba budynki połączono w jeden, potężny i luksusowy hotel Waldorf-Astoria z 1300 pokojami, będący w swoim czasie największym hotelem na świecie.
W 1928 roku rodzina Astorów podjęła decyzję o sprzedaży działki, na której znajdował się hotel z zamiarem zbudowania nowego budynku w innej części miasta. Kolejnym właścicielem gruntów została firma Bethlehem Engineering Corporation, która nabyła je za około 14-16 mln dolarów. 3 maja 1929 roku hotel został zamknięty, a nowy właściciel rozpoczął prace projektowe nad 25-piętrowym biurowcem, który miał zająć jego miejsce.
Do budowy jednak nie przystąpiono, ponieważ prezes firmy, Floyd De L. Brown zdefraudował 900 tys. dolarów pożyczki jaką zaciągnął. W zaistniałej sytuacji działka została ponownie wystawiono na sprzedaż i ostatecznie trafiła (wraz z kilkoma przylegającymi do niej działkami) do firmy Empire State Inc., założonej przez Louisa G. Kaufmana, Ellisa P. Earle’a, Johna J. Raskoba, Colemana du Pont i Pierre’a S. du Pont. Cała działka miała wówczas wymiary 130 x 61 m. Właściciele firmy zakładali początkowo budowę tylko 50-piętrowego wieżowca, ale bardzo szybko projekt zaczął rosnąć, dochodząc do 80 pięter (ponad 300 m wysokości). Wieżowiec nazwano Empire State Building.
Prace projektowe zlecono Williamowi F. Lambowi, z biura projektowego Shreve, Lamb and Harmon. Zakładał on, że wieżowiec będzie wyższy od powstającego w tym samym czasie Chrysler Building. Gdy stało się jasne, że drapacz chmur zaprojektowany przez Williama Van Alena będzie miał 284 m wysokości, a wraz z iglicą i anteną 319 m (czyli zaledwie o 1,2 m mniej niż Empire State Building), Lamb podjął decyzję o zaprojektowaniu nowej iglicy dla swojego wieżowca (architekt obawiał się, że w iglicy Chrysler Building zostanie umieszczona dodatkowa antena, która zostanie wysunięta w ostatniej chwili, aby zwiększyć wysokość całej konstrukcji).
Architekt wpadł na bardzo oryginalny pomysł zwiększenia wysokości swojego budynku. W grudniu 1929 roku w projekcie uwzględnił dodanie 61-metrowej nadbudówki oraz 68-metrowego masztu cumowniczego dla… sterowców. Tym samym wysokość budynku wzrosła do 380 m. Oficjalnie plany zaprezentowano 8 stycznia 1930 roku, gdy nie było już szans na zwiększenie wysokości Chrysler Building.
Ekspresowe tempo budowy
Prace budowlane nad wieżowcem rozpoczęto od zburzenia hotelu Waldorf-Astoria, którego rozbiórkę rozpoczęto 1 października 1929 roku. Warto w tym miejscu dodać, że chociaż do budowy hotelu użyto wielu wartościowych materiałów, większość z nich po rozbiórce wyrzucono do morza, albo zniszczono. Co istotne, chociaż kilka tygodni później rozpoczął się Wielki Kryzys, nie przerwano prac nad wieżowcem.
Prace ziemne rozpoczęto 22 stycznia 1930 roku, czyli jeszcze zanim dokończono rozbiórkę hotelu, a 17 marca rozpoczęto budowę stalowego szkieletu Empire State Building. Od początku prace były bardzo dobrze koordynowane, dzięki czemu ich tempo było szybsze od zakładanego. Do 27 lipca zbudowano połowę stalowego szkieletu wieżowca, a całość prac nad tą częścią konstrukcji zakończono 19 września 1930 roku, 12 dni przed terminem.
Jeszcze zanim dokończono szkielet wieżowca, rozpoczęto prace nad jego fasadą. Przez większość czasu piwnice i niższe piętra wykorzystywane były jako magazyny materiałów budowlanych, które dostarczano na teren budowy codziennie przez kilkadziesiąt ciężarówek – w szczytowym momencie było to aż 200 ciężarówek dziennie. Pomiędzy niższymi piętrami materiały budowlane transportowano specjalnymi wagonikami na szynach, które następnie podnoszono na wyższe piętra. Transport materiałów budowlanych był jednym z największych wyzwań dla budowniczych, ponieważ powstający wieżowiec znajdował się w centrum zatłoczonego miasta. W związku z tym dostawy musiały być tak zorganizowane aby nie tamować ruchu ulicznego.
Oficjalnie budowę zakończono 11 kwietnia 1931 roku, 12 dni przed terminem i zaledwie 410 dni od rozpoczęcia prac budowlanych. W pracach brało udział około 3500 robotników, przy czym tylko 14 sierpnia 1930 roku na placu budowy było 3439 robotników. Co istotne, według oficjalnych danych zginęło tylko 5 osób, a według nieoficjalnych danych od 14 do 42 (dane te nie są jednak w żaden sposób potwierdzone). Całkowity koszt budowy okazał się niższy od zakładanego i wyniósł 40,95 mln dolarów, czyli około 533,6 mln dolarów współcześnie.
Od Empty State Building do ikony Nowego Jorku
Oficjalne otwarcie Empire State Building miało miejsce 1 maja 1931 roku, 45 dni przed terminem. Wydarzenie to zorganizowano z wielką pompą, ponieważ uczestniczył w nim sam prezydent Herbert Hoover, który zdalnie zapalił światła w budynku z Waszyngtonu. W samym wieżowcu obecnych było 350 gości.
Niestety mimo hucznego otwarcia, dalsze losy wieżowca nie wyglądały aż tak optymistycznie. W pierwszym roku wynajęto zaledwie 23% powierzchni, przez co najwyższy budynek w mieście otrzymał przydomek Empty State Building.
Również pomysł wykorzystania masztu do cumowania sterowców okazał się kompletnie nietrafionym pomysłem. 15 września 1931 roku przeprowadzono jedyną w historii budynku próby zacumowania sterowca, która zakończyła się porażką. Problemem były silne wiatry na tej wysokości, potęgowane przez konstrukcję budynku. Kolejnym problemem był brak możliwości zacumowania rufy sterowca. Nikt nie pomyślał również o kwestii zrzucania balastu (wody) podczas cumowania. Zrzucany balast spadałby na przechodniów i ulice.
Empire State Building zagrał w 1933 roku w filmie King Kong (w 2005 roku scenę odtworzono w nowej wersji filmu) – powstała wówczas wręcz kultowa scena przedstawiająca Konga wspinającego się na wieżowiec i broniącego się przed samolotami. W kolejnych latach wieżowiec ugruntował swoją pozycję jako ikona Nowego Jorku, ale cały czas przynosił straty. Aby zminimalizować negatywną opinię o budynku, zapalano światła na pustych piętrach, aby wytworzyć wrażenie, że jest on wynajęty. Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero w latach 40., ale zyski Empire State Building zaczął przynosić dopiero w latach 50.
W latach 50. Empire State Building otrzymał również nową antenę, dzięki której zmienił się wygląd iglicy wieżowca. Co ciekawe, chociaż budynek zaczął przynosić zyski, w 1951 roku sprzedano go za sumę 51 mln dolarów. 10 lat później ponownie wystawiono go na sprzedaż, tym razem za 65 mln dolarów – warto dodać, że w obu przypadkach były to najwyższe w historii sumy zapłacone za gotowy budynek. Gdy 23 grudnia 1970 roku oddano do użytku pierwszą z dwóch wież World Trade Center, Empire State Building utracił po 42 latach od zbudowania miano najwyższego budynku na świecie i w Nowym Jorku (ten ostatni tytuł wieżowiec odzyskał po 11 września 2001 roku, tracąc go po zbudowaniu One World Trade Center).
W połowie lat 90. Empire State Building poddano gruntownej renowacji, której koszt wyniósł 55 mln dolarów. Oprócz prac konserwacyjnych wymieniono windy, okna, klimatyzację i wiele innych systemów. Obecnie wieżowiec cały czas jest jednym z najważniejszych budynków w Nowym Jorku. Chociaż wykorzystywany jest jako biurowiec, jest również jedną z największych atrakcji turystycznych w mieście, ponieważ znajdujące się na 86 i 102 piętrze tarasy widokowe przyciągają rocznie miliony turystów.
Katastrofa z 1945 roku
Wczesnym rankiem 28 lipca 1945 roku doszło do największego wypadku w historii wieżowca. O godzinie 9:40 pilotowany przez Williama Franklina Smith Jr. bombowiec B-25 Mitchell uderzył w Empire State Building na wysokości 79 i 80 piętra. Zginęło 14 osób, w tym załoga maszyny. Przyczyną katastrofy była gęsta mgła, a pilot chcąc ustalić swoją pozycję postanowił obniżyć lot.
Co istotne, uszkodzenia budynku były na tyle małe, że już po dwóch dniach ponownie go otworzono. Warto dodać, że po zamachach z 11 września 2001 roku, w wyniku których zawaliły się wieże World Trade Center wiele osób wykorzystywało tę historię jako dowód na potwierdzenie teorii spiskowych sugerujących, że samolot nie mógłby doprowadzić do zawalenia się wieżowca.
W teoriach tych zabrakło jednak uwzględnienia znaczących różnic między wydarzeniami z 1945 roku, a tymi z 2001 roku. Po pierwsze B-25 jest mniejszą maszyną, zabierającą na pokład mniejszą ilość paliwa. Dodatkowo Empire State Building ma zupełnie inną konstrukcję – zwężającą się ku górze, a co za tym idzie samolot uderzający na wysokości 80 piętra nie miał tak dużego wpływu na stabilność całej konstrukcji. Inna kwestia, że w wyniku tego wypadku nie wybuchł w budynku tak duży pożar, a sam samolot został dosłownie zmiażdżony od uderzenia w solidną fasadę wieżowca (wieże World Trade Center nie miały aż tak solidnej fasady, przez co samoloty dosłownie rozcięły konstrukcję) – chociaż jeden z silników B-25 przeleciał na wylot.
Symbol Nowego Jorku
Empire State Building bardzo szybko stał się ikoną Nowego Jorku. W swojej ostatecznej formie, wieżowiec w stylu Art Deco ma 381 m wysokości, ale wraz z iglicą i anteną ma aż 443,2 m wysokości. W związku z tym oficjalnie ma 102 piętra (był to również pierwszy na świecie budynek mający ponad 100 pięter), ale na cele komercyjne i biurowe przeznaczonych jest 85 pięter (o powierzchni 200 500 m²). Obecnie budynek posiada 73 windy (początkowo wykorzystywano 64 windy), z których część obsługuje całą wysokość budynku, a część tylko wybrane piętra i części budynku. Cały budynek waży 331 122 ton, a do pokrycia fasady zużyto 10 mln cegieł i 650 ton aluminium. Budynek posiada 6500 okien. Według oficjalnych danych, wszystkie kable w budynku mają 609 600 m długości. Cechą charakterystyczną budynku jest oświetlenie fasady, które zmienia się w zależności od okoliczności.
Znajdujące się na 86 i 102 piętrze tarasy widokowe zapewniają znakomity widok na cały Manhattan i okolice. Widać z nich wszystkie najważniejsze miejsca w mieście. Co istotne, taras na 86 piętrze jest otwarty, w związku z czym można z niego robić świetne zdjęcia (w przeciwieństwie do tarasu na One World Trade Center).
Wśród licznych rekordów i ciekawostek związanych z Empire State Building, są również niezbyt pozytywne liczby. Ponad 30 osób popełniło samobójstwo skacząc z wieżowca – zarówno z tarasu widokowego jak i pięter biurowych. W 1997 roku doszło również do strzelaniny na tarasie widokowym, w wyniku której zginęła jedna osoba, sześć zostało rannych, a sam strzelec popełnił samobójstwo.
