W latach 60. rozpoczęto w RFN prace nad nowym bojowym wozem piechoty dla niemieckiej armii. Pojazd miał zastąpić dopiero co opracowany pojazd SPz 12-3. Po trwających 10 lat pracach powstał gotowy bwp, który otrzymał nazwę Marder. Mimo upływu lat, pozostaje on cały czas w eksploatacji.
Narodziny Mardera
Bojowe wozy piechoty SPz 12-3 były pierwszymi tego typu pojazdami w Europie zachodniej. Jak przystało na tak nowatorski pojazd, miał on wiele wad, więc szybko stało się jasne, że będzie to konstrukcja przejściowa. W styczniu 1960 roku dowództwo armii RFN podjęło decyzję o rozpoczęciu prac nad następcą Spz 12-3. Nowy bwp miał mieć lepsze uzbrojenie, możliwość przewożenia do 12 żołnierzy, a także konstrukcję pozwalającą na prowadzenie ognia przez załogę w trakcie przejazdu.
Kontrakt na budowę prototypów otrzymały dwa konsorcja – Rheinstahl oraz Henschel Werke-MOWAG. W pierwszym etapie zbudowano 7 prototypów. W latach 1961-1963 powstało 8 kolejnych pojazdów. Po ich zbudowaniu prace na chwilę zwolniły z powodu prac nad niszczycielem czołgów Jagdpanzer Kanone. W 1967 roku powstały ostateczne wytyczne dla nowego bwp, a w odpowiedzi zbudowano kolejnych 10 prototypów.
Po serii prób, wojsko wybrało projekt grupy Rheinstahl, która otrzymała zamówienie na 10 pojazdów przedprodukcyjnych, które poddano próbom w jednostkach bojowych w okresie od października 1968 roku do marca 1969 roku. W maju 1969 roku pojazd otrzymał nazwę Marder, a w październiku grupa Rheinstahl podpisała kontrakt na produkcję seryjnych bwp.
Dalszy rozwój
Pierwsze seryjne Mardery trafiły do jednostek w maju 1971 roku. Praktycznie od początku pojazdy poddawano modyfikacjom, ale największa seria modernizacji rozpoczęła się w 1975 roku, gdy zakończono produkcję seryjną. Zbudowano ostatecznie 2136 Marderów. W 1975 roku opracowano modernizację wieży, pozwalającą na zainstalowanie wyrzutni przeciwpancernych pocisków kierowanych Milan. W latach 1977-1979 praktycznie wszystkie pojazdy zmodernizowano do tego standardu.
W latach 1979-1982 opracowano wersję Marder 1A1, w której dodano celowniki noktowizyjne (350 zmodernizowanych pojazdów) oraz termowizyjne (674 pojazdy). W latach 1984-1991 przeprowadzono kolejną modernizację. W ramach prac zmodyfikowano podwozia, zbiorniki paliwa, system chłodzenia, a pojazdy bez celowników termowizyjnych otrzymały takowe.
W 1985 roku zmieniono nazwę pojazdu na Marder 1, ponieważ rozpoczęto prace nad potencjalnym następcą, który miał otrzymać nazwę Marder 2. W 1988 roku rozpoczęto prace nad kolejną modyfikacją Mardera – Marder 1A3, z dodatkowym pancerzem. W 2003 powstała wersja Marder 1A5 z dodatkowym opancerzeniem chroniącym przed minami, ale tylko 74 pojazdy zmodernizowano do tej wersji. Powstało jeszcze kilka wersji z specjalistycznym wyposażeniem. Podwozie Mardera wykorzystano natomiast w kilku pojazdach specjalistycznych, m.in. jako nośnik systemu przeciwlotniczego Roland.
Eksploatacja
Mardery stały się podstawowymi bojowymi wozami piechoty niemieckiej armii. Początkowo nie były eksportowane. Powstała jednak uproszczona wersja Mardera, która trafiła do Argentyny i posłużyła jako baza do budowy czołgu TAM oraz bojowego wozu piechoty VCTP. Z czasem wycofywane z uzbrojenia lub przeniesione do rezerwy starsze Mardery zaczęto oferować na sprzedaż. Ostatecznie trafiły one do Chile, Indonezji, Jordanii i Grecji. W 2023 roku, po rosyjskim ataku na Ukrainę, Niemcy zgodziły się na przekazanie pewnej liczby znajdujących się w rezerwie Marderów 1A3 Ukrainie.
Swój chrzest bojowy Mardery przeżyły w 2009 roku w Afganistanie, gdzie wspierały niemieckich żołnierzy w walce z Talibami. W swoich zdaniach spisały się bardzo dobrze, chociaż nie były projektowane do udziału w konflikcie asymetrycznym oraz nie posiadały klimatyzacji. Prawdziwym sprawdzianem będzie jednak udział w walkach na Ukrainie.
Obecnie Mardery 1 są stopniowo zastępowane nowymi bojowymi wozami piechoty Puma (Marder 2 nigdy nie wszedł do produkcji). Mimo zbudowania kilkuset egzemplarzy Pumy, pojazdy te cierpią jednak z powodu licznych problemów technicznych, przez co nie są uznawane za pojazdy w pełni gotowe do eksploatacji bojowej.
Dane taktyczno-techniczne
Marder 1 ma 6,8 m długości i masę 28,5 tony (pierwsze wersje) lub 37,4 tony (Marder 1A5). Napęd stanowi silnik diesla MTU MB 833 Ea-500 o mocy 591 KM, zapewniający prędkość maksymalną 75 km/h (Marder 1A2) lub 65 km/h (Marder 1A3). Zasięg wynosi około 520 km. Pancerz zapewnia ochronę przed pociskami kalibru 20 lub 25 mm wystrzelonymi z odległości około 200 m. Uzbrojenie składa się z działka kalibru 20 mm, wyrzutni PPK Milan oraz karabinu maszynowego MG3 (w pierwszych wersjach testowano drugi karabin maszynowy strzelający do tyłu). Załoga liczy 3 żołnierzy, a przedział desantowy z drzwiami z tyłu mieści 6 żołnierzy (początkowo 7).
Podsumowanie
Marder 1 uznawany jest za jeden z lepszych bojowych wozów piechoty opracowanych podczas zimnej wojny. Zakładano, że będzie on towarzyszył czołgom Leopard 1, natomiast Marder 2 stanie się pojazdem wsparcia dla Leopardów 2. Tak się nie stało i Mardery 1 pozostały w eksploatacji dłużej niż zakładano.
Poddawano je licznym modernizacjom, dzięki którym zachowały swoje możliwości bojowe nawet na XXI-wiecznym polu walki. Chrzest bojowy przeszły podczas konfliktu asymetrycznego, ale w 2023 roku trafiły na front, pod który w praktyce były projektowane – paradoksalnie, podczas walk na Ukrainie Mardery trafią na pojazdy, które opracowywano w tym samym czasie co one, więc możliwe będzie ocenienie ich skuteczności w porównaniu z innymi pojazdami z tego samego okresu.
