Każdy kraj, który uczestniczył w II wojnie światowej ma swoją datę rozpoczęcia wojny. Dla nas datą tą będzie 1 września 1939 roku. Dla Brytyjczyków i Francuzów będzie to 3 września 1939 roku a dla Amerykanów będzie to 7 grudnia 1941 roku. To właśnie w ten dzień, we wczesnych godzinach porannych samoloty japońskiej marynarki wojennej dokonały ataku z zaskoczenia na amerykańską bazę floty w Pearl Harbor na Hawajach.
Dla Amerykanów ten jeden dzień stał się symbolem, który śmiało porównać można do bitwy o Alamo w 1836 roku. Jeden dzień, w którym historia II wojny światowej całkowicie miała się odmienić.
Rys historyczny
Historycy nie mają pewności kiedy Japonia wkroczyła na drogę, która doprowadziła do ataku na Pearl Harbor. Niektórzy cofają się nawet do 1905 roku kiedy podczas wojny rosyjsko-japońskiej w bitwie pod Cuszimą Japonia odniosła swoje spektakularne zwycięstwo rozgramiając rosyjską flotę. W wyniku tej bitwy mieli oni zyskać pewność siebie, które później doprowadziła do starcia z USA.
Być może coś w tym jest, ale takim faktycznym momentem granicznym jest rok 1940. Japonia zaczynała wówczas swój podbój w Azji i na Pacyfiku. Widząc rosnące napięcia w tym regionie, amerykanie przenieśli swoją flotę z San Diego do Pearl Harbor, aby mieć większe pole manewru. Przywódcy Kraju Kwitnącej Wiśni uznali to jednak za wyraźny sygnał przeciwko planom Tokio.
W kolejnych miesiącach amerykanie, będący cały czas neutralni, ustanowili embarga na surowce strategiczne eksportowane do Japonii oraz liczne inne sankcje. Była to odpowiedź na ekspansję tego kraju w Azji. Niezadowoleni z tego Japończycy uznali, że jedynym rozwiązaniem będzie wojna z USA. Mimo prób załagodzenia sytuacji na drodze dyplomatycznej, potajemnie przygotowywali się do ataku na USA.
USA były na początku lat 40. jednym z najpotężniejszych gospodarczo państw świata. Natomiast pod względem militarnym armia USA była wręcz mikroskopijna. Jedyną poważną siłą była flota. Ta dzieliła się na flotę Atlantycką i Pacyfiku. Ta pierwsza nie była specjalnie duża, natomiast flota Pacyfiku była potężną siłą składającą się z kilkunastu pancerników i lotniskowców oraz dziesiątek innych okrętów, przez co była większa od flot niektórych państw biorących już udział w wojnie.
Cokolwiek zaplanowaliby sobie Japończycy, musieli brać pod uwagę zagrożenie jakim były amerykańskie okręty. Ich zniszczenie miało znacząco ułatwić działania wojenne na Pacyfiku i odsunąć groźbę szybkiego ataku USA. Tak wyglądała teoria.
Plan ataku
Po przeniesieniu floty Pacyfiku do Pearl Harbor, amerykanie tak naprawdę wystawili się do ataku. Hawaje znajdujące się ponad 3700 km od USA były łatwiejszym celem niż baza w San Diego na kontynencie. Japońscy admirałowie Isoroku Yamamoto i Chuichi Nagumo uznali, że jedynym sposobem na zniszczenie floty USA jest atak z zaskoczenia na okręty w porcie. Inspiracją do tego ataku byli Brytyjczycy, którzy w listopadzie 1940 roku zaatakowali włoski port w Tarencie, niszcząc kilka okrętów w porcie. Yamamoto zaplanował bardzo podobną operację w Pearl Harbor. Jedynie skala była znacznie większa.
Problemem Pearl Harbor była głębokość basenu portowego. Była ona mniejsza niż w Tarencie co uniemożliwiało użycie normalnych torped lotniczych. Japończycy musieli więc je odpowiednio zmodyfikować, aby zmniejszyć ich zanurzenie i przystosować do wykorzystania w płytkich i mulistych wodach zatoki.
W operacji miało wziąć udział 6 lotniskowców, ponad 400 samolotów i liczne okręty wsparcia. Okręty te miały niepostrzeżenie przepłynąć w pobliże Hawajów i zaatakować amerykańskie okręty z zaskoczenia. Głównym celem miały być lotniskowce i pancerniki, tworzące trzon ówczesnej floty USA. Po ataku reszta japońskich jednostek miała rozpocząć działania zbrojne na Pacyfiku, zajmując kolejne wyspy.
Sam atak na Pearl Harbor miał być poprzedzony oficjalnym wypowiedzeniem wojny, tak aby wszystko było przeprowadzone według zasad.
Co ciekawe, Japończycy nie planowali dalszych większych działań przeciwko USA. Atak na Pearl Harbor miał być wystarczający, aby USA siedziały cicho. Jak się później okazało było to bardzo krótkowzroczne podejście.
Atak na Pearl Harbor
Ostateczną decyzję o ataku podjęto pod koniec listopada 1941 roku, kiedy negocjacje z USA w sprawie sankcji i planów Japonii nie przyniosły należytego efektu. Atak miał nastąpić 8 grudnia czasu Tokijskiego. W USA był to 7 grudnia.
Japońska flota po dotarciu do punktu docelowego znajdującego się 400 km od wyspy Oahu na której znajdowała się baza Pearl Harbor rozpoczęła przygotowania do ataku. Dwie fale samolotów miały zaatakować instalacje wojskowe na wyspie, lotniska oraz przede wszystkim okręty zakotwiczone w porcie Pearl Harbor.
Pierwsze japońskie samoloty wystartowały po godzinie 6:00 i ruszyły w kierunku celu. Kilka godzin wcześniej miniaturowe japońskie okręty podwodne wyruszyły w kierunku Pearl Harbor, z zamiarem wtargnięcia do portu tuż przed atakiem z powietrza. Jeden z nich został zauważony przez amerykański niszczyciel USS Ward i ostrzelany podczas próby wejścia do portu. Miało to miejsce o godzinie 6:45. Paradoksalnie były to pierwsze strzały oddane w wojnie USA z Japonią. Gdyby się uprzeć, to można powiedzieć, że to USA zaatakowało Japonię…
Kilka minut po godzinie 7:00, operatorzy radaru na Oahu zauważyli echo nadlatujących samolotów. Mimo zawiadomienia dowództwa ich meldunek został zignorowany, ponieważ uznano, że echo to należało do samolotów B-17 lecących z kontynentu. Maszyny te miały właśnie tego dnia dotrzeć do Pearl Harbor i wzmocnić obronę bazy. W rzeczywistości była to japońska grupa bojowa lecąca w kierunku wyspy.
Równolegle w USA ambasador Japonii Kichisaburo Nomura tłumaczył 14-częściową depeszę z Tokio, będącą oficjalnym wypowiedzeniem wojny USA. Niestety z powodu niekompetencji swoich pracowników nie dostarczył on dokumentu amerykańskiemu sekretarzowi stanu Cordellowi Hullowi o wskazanej godzinie – 13:00 czasu Waszyngtońskiego, czyli 7:30 czasu Hawajskiego.
A 7:50 japońskie samoloty znajdowały się już nad wyspą i rozpoczęły atak. Przez cały czas nikt ich nie zauważył. Pierwsza fala ataku składała się z 183 samolotów Nakajima B5N Kate, Aichi D3A Val i Mitsubishi A6M Zero.
Chociaż największe uderzenie spadło na bazę marynarki w Pearl Harbor, japońskie samoloty zaatakowały cele na całej wyspie Oahu, przede wszystkim lotniska i porty, ale również kilka obiektów cywilnych. Uderzenie było całkowitym zaskoczeniem dla amerykanów. Pierwsza fala ataku spotkała się z znikomym oporem. Gdy samoloty rozprawiały się z stojącymi w porcie okrętami i znajdującymi się na lotniskach samolotami, druga fala była już nad wyspą. Składała się z 171 samolotów tych samych typów co pierwsza grupa. Przerwa między atakami trwała kilka minut, ale była wystarczająca dla amerykanów aby się pozbierać.
W powietrze wzbiło się kilka samolotów – chociaż często mówi się tylko o dwóch samolotach pilotowanych przez Georga Welcha i Kennetha Taylora, w powietrzu znalazły się jeszcze przynajmniej 3 inne samoloty. Załogi okrętów i obrona przeciwlotnicza zajęła stanowiska które przetrwały pierwszy atak i przygotowały się do dalszej walki.
Siły te były jednak zbyt słabe, by odeprzeć japońskie samoloty. Mimo zestrzelenia kilkunastu maszyn, drugi atak był równie skuteczny.
W przeciągu kilku godzin prawie wszystkie zaplanowane cele zostały zniszczone, za wyjątkiem lotniskowców, które opuściły port kilka dni wcześniej. USS Enterprise miał dotrzeć do Pearl Harbor 7 grudnia po południu. Mimo to Japończycy uznali atak za udany.
to obudzenie śpiącego olbrzyma
i napełnienie go straszliwą żądzą zemsty.”
– Isoroku Yamamoto
Straty
W wyniku ataku na Pearl Harbor flota Pacyfiku została bardzo mocno osłabiona. Zatopiono lub uszkodzono 8 pancerników, 3 krążowniki, 4 niszczyciele i 6 innych jednostek. 164 samoloty zostały zniszczone na lotniskach i w powietrzu. Łącznie zginęło 2387 marynarzy, żołnierzy i cywilów.
Japończycy utracili jeden duży okręt podwodny, który przewoził miniaturowe okręty podwodne (które również utracono) w rejon Pearl Harbor, 29 samolotów i łącznie 185 ludzi.
Z punktu widzenia cyfr, atak był wielkim sukcesem. Problem w tym, że to był atak na Amerykanów, którzy nie łatwo się poddają. Mimo zniszczeń flota szybko rozpoczęła odbudowę. Co ciekawe, zniszczone w Pearl Harbor pancerniki w większości były starszymi jednostkami. Nowe okręty były właśnie budowane. Z 9 uszkodzonych pancerników do służby powróciły wszystkie za wyjątkiem trzech. USS Oklahoma, która przewróciła się do góry dnem została zezłomowana. USS Arizona i USS Utah pozostawiono w porcie jako cmentarze. Pearl Harbor dawniej i dziś – zdjęcia.
Pancerniki:
| Okręt | Uszkodzenia i los |
| USS Arizona (BB-39) | Zatopiony i całkowicie zniszczony w wyniku trafienia bombą w magazyn amunicji. Potężna eksplozja rozerwała statek na kawałki. Wrak pozostał w porcie jako pomnik i cmentarz. |
| USS California (BB-44) | Zatopiony, podniesiony z dna i wyremontowany, wrócił do służby w 1944 roku. |
| USS Maryland (BB-46) | Uszkodzony, po naprawie okręt wrócił do służby w 1942 roku. |
| USS Nevada (BB-36) | Poważnie uszkodzony, naprawiony, powrócił do służby w 1942 roku. Zatopiony po wojnie podczas prób atomowych. |
| USS Oklahoma (BB-37) | Zatopiony, okręt wywrócił się do góry dnem. W 1943 roku podniesiony z dna. Wrak zatonął w 1947 w drodze do stoczni złomowej. |
| USS Pennsylvania (BB-38) | Uszkodzony w suchym doku. Okręt wrócił do służby w 1942 roku. |
| USS Tennessee (BB-43) | Uszkodzony, powrócił do służby w 1942 roku. |
| USS West Virginia (BB-48) | Zatopiony, podniesiony z dna, wyremontowany i zmodernizowany. Do służby pancernik wrócił w 1944 roku. |
| USS Utah (AG-16) | Zatopiony, pozostawiony w porcie jako cmentarz. |
Krążowniki, niszczyciele i jednostki pomocnicze:
| Okręt | Uszkodzenia i los |
| USS Helena (CL-50) | Uszkodzony, wyremontowany powrócił do służby w 1942 roku. |
| USS Honolulu (CL-48) | Lekko uszkodzony. |
| USS Raleigh (CL-7) | Poważnie uszkodzony, naprawiony i zmodernizowany, powrócił do służby w 1942 roku. |
| USS Cassin (DD-372) | Poważnie uszkodzony, naprawiony, powrócił do służby w 1944 roku. |
| USS Downes (DD-375) | Poważnie uszkodzony, naprawiony, powrócił do służby w 1943 roku. |
| USS Helm (DD-388) | Lekko uszkodzony, powrócił do służby przed naprawą. |
| USS Shaw (DD-373) | Poważnie uszkodzony, całkowicie zniszczony dziób, naprawiony, powrócił do służby w 1942 roku. |
| USS Oglala (CM-4) | Zatopiony, podniesiony z dna i zmodyfikowany, powrócił do służby w 1944 roku |
| USS Curtiss (AV-4) | Uszkodzony, wyremontowany powrócił do służby w 1942 roku. |
| USS Sotoyomo (YT-9) | Zatopiony, podniesiony z dna i wyremontowany. Powrócił do służby w 1942 roku. |
| USS Vestal (AR-4) | Poważnie uszkodzony, wyremontowany powrócił do służby w 1942 roku. |
| YFD-2 (pływający suchy dok) | Zatopiony, podniesiony z dna i wyremontowany. W eksploatacji prawdopodobnie do 2000 roku. |
Śmiało można powiedzieć, że już po kilku miesiącach straty poniesione w Pearl Harbor przestały mieć znaczenie dla USA pod względem możliwości bojowych ich floty. Spora część okrętów powróciła do eksploatacji w 1942 roku. Równocześnie do służby weszło wiele nowych jednostek.
Skutki
W wyniku ataku morale amerykanów nie zostało osłabione tak, jak planowali Japończycy. Wręcz przeciwnie. Atak ten zbudził w amerykanach chęć zemsty. Już w kwietniu 1942 roku amerykańskie bombowce zaatakowały Tokio w ramach operacji nazywanej Rajdem Doolittlea. W czerwcu natomiast floty USA i Japonii starły się w pobliży wyspy Midway, gdzie amerykanie zatopili aż 4 japońskie lotniskowce. W pewnym sensie zrobili to co planowali Japończycy w Pearl Harbor. Równocześnie USA przeszły do kontrofensywy na całym Pacyfiku stopniowo spychając Japończyków do ich macierzystych wysp.
Ostatecznie wojna zakończyła się jednak dopiero 2 września 1945 roku, kapitulacją Japonii. Wcześniej amerykanie zrównali kraj z ziemią, niszcząc bombardowaniami większość miast, oraz doszczętnie niszcząc miasta Hiroszima i Nagasaki, na które zrzucono bomby atomowe.
Teorie
Mimo, iż historia ataku jest bardzo dobrze udokumentowana, do dnia dzisiejszego wiele wątpliwości budzą działania podejmowane przez USA przed atakiem. Amerykański wywiad przechwytywał liczne meldunki na temat możliwych działań Japonii. Amerykanie odczytali nawet większą część depeszy z 7 grudnia do Japońskiej ambasady zanim zrobili to Japończycy. Mimo to nikt nie ostrzegł Pearl Harbor.
Niektórzy uważają, że Amerykanie zdawali sobie sprawę z tego, że taki atak nastąpi i czekali na niego. Chcieli aby to Japonia oddała pierwsze strzały, dzięki czemu amerykanie mieli zdobyć swoje casus belli do rozpoczęcia działań wojennych.
Inna ciekawa teoria dotyczy ewentualnego wypłynięcia amerykańskiej floty i zaatakowania Japończyków na otwartym morzu. Skoro rzekomo dowództwo wiedziało o zbliżającym się ataku, to dlaczego nie wyruszyło w morze aby dopaść wroga? Flota w porcie była bardzo łatwym celem. Na otwartym morzu sytuacja mogłaby być zupełnie inna.
Historycy uważają że paradoksalnie wynik takiego starcia byłby znacznie gorszy niż w przypadku ataku na flotę w porcie. Dlaczego? Ponieważ zatopionych okrętów nie udałoby się wydobyć tak, jak to zrobiono. Dodatkowo pod względem wyszkolenia w tym czasie Japończycy byli lepiej przygotowani do walki. Z drugiej strony amerykanie mieli przewagę w pancernikach i krążownikach a korzystając z wsparcia lotniczego z wyspy, mieli przewagę w powietrzu (która zawiodła podczas ataku).
Kto wie, może w gruncie rzeczy atak zakończył się bardziej pomyślnie dla amerykanów?
