Jedną z ważniejszych współcześnie broni przeciwlotniczych są przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe (PPZR). Niewielkie pociski zdolne do zwalczania samolotów, śmigłowców i dronów na niskich pułapach są stosunkowo tanie w porównaniu do większych zestawów przeciwlotniczych, a ich skuteczność jest często bardzo dobra. Wojsko Polskie posiada obecnie kilka typów PPZR, z których najnowszym i najlepszym jest zestaw Piorun.
Geneza – PPZR Grom
Historia Pioruna sięga w praktyce lat 80. XX wieku. Wojsko Polskie przeanalizowało wówczas dostępne i wykorzystywane przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe, w tym produkowane w Polsce na licencji Strzały-2 i Strzały-2M. Uznano, że należy opracować nowy zestaw, zdolny do zwalczania coraz szybszych samolotów wyposażonych w systemy obronne.
Początkowo zakładano, że w Polsce ruszy produkcja licencyjna radzieckich zestawów Igła-1, ale po dostarczeniu części dokumentacji, prace nad rozpoczęciem produkcji przerwano z powodu rozpadu ZSRR i przemian politycznych w Polsce. Nowa sytuacja międzynarodowa sprawiła, że zakupy podzespołów z Rosji stały się trudne, ale równocześnie otworzył się spory, zachodni rynek.
Zakłady Mesko, które prowadziły produkcję licencyjną zestawów Strzała rozpoczęły wówczas prace nad nowym zestawem całkowicie polskiego projektu. Jako bazę wykorzystano doświadczenie z dotychczasowej produkcji oraz dostępną dokumentację zestawów Igła. Pomogło to szybko opracować wyrzutnię i systemy sterowania, ale problemem było opracowanie pocisku, którego technologię należało wytworzyć od podstaw.
Od 1992 roku w kilku placówkach naukowo-badawczych prowadzono prace nad detektorem głowicy samonaprowadzającej, napędem i samą głowicą bojową pocisku. Gotowy pocisk zaprezentowano w 1995 roku. Otrzymał on oznaczenie Grom-I. Do jego wyprodukowania wykorzystano jeszcze importowane podzespoły. Po ocenieniu przez Wojsko Polskie, zestawy Grom zostały przyjęte na uzbrojenie sił zbrojnych. Równocześnie pracowano nad całkowitą polonizacją zestawu, co osiągnięto 2000 roku. Od 2002 roku do jednostek trafiały już całkowicie polskie zestawy Grom.
Do końca 2021 roku wyprodukowano 3000 pocisków i 750 mechanizmów startowych, które instalowano zarówno na jednostkach pływających jak i pojazdach. Równolegle z produkcją seryjną wprowadzano modyfikacje w systemie sterowania, dzięki czemu pociski Grom zyskiwały nowe możliwości zwalczania celów latających oraz wprowadzono system wykrywania swój-obcy. Pociski Groma naprowadzane są na podczerwień i mogą atakować cele w odległości od 500 do 5500 m na pułapie do 3500 m. Cały zestaw waży 18,5 kg. Prędkość maksymalna pocisku to 400 m/s. Przestawienie zestawu z położenia marszowego do bojowego trwa około 15 sekund.
Zestawy Grom trafiły na eksport. W 2008 roku 30 wyrzutni i 100 pocisków sprzedano Gruzji, 152 pociski wraz z zestawami ZUR-23-2KG-I i Poprad trafiły do Indonezji, ponadto 120 pocisków sprzedano do USA oraz na Litwę. Pewna liczba Gromów trafiła w ręce Rosjan, którzy przekazali je prawdopodobnie Donieckiej Republice Ludowej. Kolejnym użytkownikiem Gromów miało być Peru, ale mimo informacji o zakupie 50 wyrzutni i 150 pocisków, nie ma informacji o zrealizowaniu kontraktu.
PPZR Piorun
Doświadczenia z eksploatacji PPZR Grom sprawiły, że w latach 2010-2015 w zakładach Mesko przeprowadzono program modernizacji zestawów, który doprowadził do powstania całkowicie nowego systemu PPZR Piorun. Pociski te czasami określane są jako Grom-M.
Największą różnicą między Gromem a Piorunem jest poprawiona efektywność głowicy samonaprowadzającej, zwiększenie odporności na zakłócenia, zastosowanie zapalnika zbliżeniowego, układu autoryzacji dostępu i przystosowano zestaw do prowadzenia ognia w warunkach nocnych. Tym samym Piorun może atakować cele na dystansie od 400 do 6500 m i pułapie do 4000 m. Zestaw podobnie jak Grom waży 16,5 kg, a prędkość maksymalna pocisku wynosi 660 m/s.
W 2016 roku Wojsko Polskie złożyło zamówienie na 420 wyrzutni i 1300 pocisków. Początkowo dostawy były opóźnione przez problemy techniczne, ale po ich wyeliminowaniu, od 2019 roku realizowano je według planu. Oprócz Polskich Sił Zbrojnych zestawy Piorun trafiły również na Ukrainę, a pewną ich liczbę zamówiły Stany Zjednoczone. Kolejnymi zagranicznymi odbiorcami zostały Norwegia i Słowacja.
Wykorzystanie
Zarówno PPZR Grom jak i Piorun przeszły chrzest bojowy. Pierwsze z zestawów wykorzystywane były w Gruzji w 2008 roku. Według dostępnych informacji przy ich użyciu zestrzelono 9 samolotów i śmigłowców. Zestawy Piorun trafiły natomiast na Ukrainę, gdzie z powodzeniem wykorzystywane są do zwalczania rosyjskich samolotów (do dnia napisania tego artykułu potwierdzono zestrzelenie rosyjskiego Su-25 oraz może śmigłowca Mi-24). Dokładne informacje zarówno o liczbie dostarczonych egzemplarzy jak i ich skuteczności nie są jednak dostępne.
Podsumowanie
Przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe Grom i Piorun są podstawowym tego typu uzbrojeniem Wojska Polskiego. Wykorzystuje się je zarówno w formie ręczny wyrzutni jak i wyrzutni montowanych na pojazdach – m.in. Poprad i ZSU-23-4MP Biała, a także jednostkach pływających – jest to element zestawów Wróbel-II.
Zestawy te przeszły długą drogę i zostały dopracowane pod każdym względem, a przez to, że przeszły chrzest bojowy można śmiało powiedzieć, że jest to skuteczne uzbrojenie. Zapewne wnioski płynące z wykorzystania zestawów Piorun na Ukrainie sprawią, że wzrośnie produkcja oraz możliwe, że również grono użytkowników tego typu zestawów.
