Już w 1941 roku brytyjska armia zauważyła potrzebę wprowadzenia do służby nowego czołgu uzbrojonego w działo zdolne do zwalczania wszystkich pojazdów opancerzonych stosowanych przez Niemców. Rozpoczęto kilka projektów, z których jednym był Tank, Cruiser Mk VIII, Challenger (A30).
Geneza
Podstawowym uzbrojeniem brytyjski czołgów w 1941 roku były armaty kalibru 40 mm, 57 mm i nieliczne kalibru 75 mm, jednak dysponujące stosunkowo niską skuteczność przy zwalczaniu bardziej opancerzonych celów. Dwie pierwsze armaty, chociaż zaprojektowane jako działa przeciwpancerne, ze względu na swój kaliber wraz z wzrostem grubości pancerza niemieckich czołgów zaczęły stawać się przestarzałe. Problem ten był szczególnie widoczny w Afryce Północnej, gdzie dzięki dużym, otwartym przestrzeniom, pojedynki między czołgami odbywały się na dużych dystansach.
Wraz z pojawieniem się w Afryce Północnej oddziałów Afrika Korps, wyposażonych w nowe wersje czołgów PzKpfw IV (F2 i G), dysponujące grubszym pancerzem oraz długolufowymi działami kalibru 75 mm, problem skuteczności brytyjskich armat czołgów stał się bardziej palący. W związku z tym zainicjowano prace nad kilkoma nowymi typami czołgów oraz projekty wprowadzenia do służby jak najtańszym kosztem jakichkolwiek czołgów z silniejszym uzbrojeniem.
Powstało wówczas wiele projektów, z których tylko część zrealizowano i to dopiero w 1943 roku. Jednym z pierwszych projektów tymczasowych było zainstalowanie armaty kalibru 93 mm na kadłubie czołgu piechoty Churchill, jednak projekt ten okazał się niemożliwy do zrealizowania w skutecznej formie. Drugim, bardziej realnym projektem było zamontowanie na kadłubie czołgu A27 Centaur/Cromwell nowej wieży z działem kalibru 76,2 mm (17 pdr). Projekt ten otrzymał oznaczenie A30 Challenger.
A30 Challenger
Prace nad czołgiem ruszyły w 1942 roku (zanim armata 17 pdr została ukończona). Już podczas testów okazało się, że przy tak dużych rozmiarach armaty i potrzebnej dla niej wieży standardowy kadłub czołgu A27 był za krótki i za wąski. W związku z tym w Birmingham Railway Carriage and Wagon Company opracowano nowy kadłub wyposażony w dodatkową parę kół oraz poszerzony w stosunku do kadłuba czołgu A27. Na tym kończyły się różnice produkcyjne – wszystkie elementy konstrukcji kadłuba były takie sam, co miała ułatwiać produkcję.
A30 Challenger miał 8 m długości, 3 m szerokości i 2,8 m wysokości. Napęd stanowił się Rolls-Royce Meteor o mocy 600 KM (taki sam jak w A27) zapewniający prędkość maksymalną 51 km/h na drogach i 24 km/h w terenie, oraz zasięg odpowiednio 240 i 112 km. Masa bojowa czołgu wynosiła 33 tony. Uzbrojenie składało się z armaty 77 mm HV kalibru 76,2 mm oraz sprzężonego z nią karabinu maszynowego Besa kalibru 7,92 mm. Pancerz miał grubość od 10 mm do 101 mm. Załoga liczyła 5 osób.
Kolejne testy wykazały jednak, że chociaż na takim kadłubie można zamontować nową wieżę (testowaną wcześniej na czołgu TOG 2), zakres zmian w konstrukcji kadłuba musi być większy. W toku prac usunięto kadłubowy karabin maszynowy aby zrobić miejsce na amunicję (pociski kalibru 76,2 mm zajmowały znacznie więcej miejsca od pocisków kalibru 75 mm), oraz zmniejszono grubość pancerza, aby zachować osiągi i odciążyć kadłub, który pod ciężarem nowej wieży okazał się za mało wytrzymały.
Prace nad czołgiem przedłużały się, ale z racji zapotrzebowania na tego typu pojazdy, brytyjska armia zamówiła partię 200 czołgów tego typu, które miały być rozdysponowane między dywizje pancerne w taki sam sposób jak czołgi wsparcia – po kilka pojazdów na dywizję. Nie zdecydowano się na produkcję większej liczby czołgów tego typu, ponieważ równocześnie opracowano bardziej przydatny projekt czołgu Sherman Firefly z taką samą armatą.
Challengery trafiły do jednostek liniowych dopiero w połowie 1944 roku i wzięły ograniczony udział w walkach pod koniec roku. Wśród użytkowników tych czołgów oprócz oddziałów brytyjskich znalazła się polska 1 Dywizja Pancerna, a dokładnie jej pułk rozpoznawczy (według różnych źródeł około 20 pojazdów), oraz 1 Czechosłowacka Brygada Pancerna.
O ile polskie czołgi zostały zwrócone Brytyjczykom wraz z końcem wojny, czechosłowackie trafiły do Czechosłowacji, gdzie wykorzystywano je do początku lat 50., a następnie przeniesiono do rezerwy, w której pozostały do 1959 roku, kiedy to zaczęto je złomować.
A30 Challenger okazał się typowym tymczasowym rozwiązaniem. Czołgi te miały trafić do jednostek przed opracowaniem właściwego czołgu z nową armatą, ale potrzeby frontowe i problemy techniczne przedłużające prace sprawiły, że czołgi, te weszły do służby prawie równocześnie z seryjnymi pojazdami innych typów. Ich rola w działaniach bojowych była więc mała, chociaż sama armata 17 pdr okazała się bardzo użyteczna.
Do naszych czasów przetrwały zaledwie 2 czołgi tego typu – jeden znajduje się w Bovington Tank Museum, a drugi w Nationaal Oorlogs-en Verzetsmuseum w Overloon, w Holandii.
