Na podstawie doświadczeń z eksploatacji samolotów pasażerskich Iljuszyn Ił-86 opracowano ich ulepszoną, nowocześniejszą, nieco krótszą wersję przystosowaną do lotów dalekodystansowych – Iljuszyn Ił-96. Samoloty w tej wersji cały czas pozostają w eksploatacji, również jako samoloty rządowe i prezydenckie.
Następca Ił-86
Podstawową wadą samolotów Ił-86 był stosunkowo mały zasięg, uniemożliwiający obsługę dalekich tras i przewożenie kompletu pasażerów na duże dystanse. W związku z tym już na początku lat 80. rozpoczęto prace nad nową wersją samolotu, która miała być wariantem dalekodystansowym. W toku prac projekt zaczął jednak ulegać zmianom.
Władze jak i konstruktorzy samolotu uznali, że jeśli maszyna otrzyma nowoczesną awionikę oraz możliwość przystosowania do zachodnich silników, zainteresuje zagranicznych odbiorców, co pozwoli na rozpoczęcie produkcji eksportowej i powrót radzieckich maszyn na rynek samolotów pasażerskich. Początkowo zakładano, że samolot będzie tylko rozwinięciem dotychczasowych konstrukcji, ale skala zmian była tak duża, że ostatecznie powstał całkowicie nowy samolot.
Pierwszy prototyp maszyny oznaczonej jako Iljuszyn Ił-96-300 ukończono w połowie 1988 roku, a oblot miał miejsce 28 września 1988 roku. Za sterami zasiadł Stanisław Blizniuka, a lot trwał 40 minut. Chociaż wiele podzespołów samolotu było podobnych do tych stosowanych w Ił-86, skala podobieństwa była niewystarczająca, aby skrócić proces certyfikacji, a rozpad ZSRR dodatkowo przedłużył ten proces. Ostatecznie Ił-96 otrzymał certyfikat dopuszczający do eksploatacji w 1992 roku.
Zmiana sytuacji politycznej na świecie po upadku ZSRR oraz rozwój samolotów Boeinga i Airbusa sprawiły, że od początku produkcja maszyn szła powoli i bez większych zamówień. Samoloty trafiły do linii lotniczych Aeroflot, Domodedovo Airlines, Rossiya Airlines oraz KrasAir. Dodatkowo kilka maszyn zakupiły kubańskie linie Cubana de Aviación. Do 2018 roku zbudowano 26 maszyn w kilku wersjach różniących się szczegółami konstrukcji i przeznaczeniem.
Podstawową wersją był Ił-96-300 przeznaczony na rynek rosyjski. Drugim podstawowym wariantem stał się Ił-96-400, będący rozwinięciem planowanej, ale niezrealizowanej wersji eksportowej Ił-96M. Kolejną wersją jest Ił-96T, będący wersją transportową. Samoloty różnią się zastosowanymi silnikami i długością kadłuba, oraz awioniką.
Ił-96 ma 55 m długości w wersji podstawowej ił-96-300 i 64 m w pozostałych wersjach. Rozpiętość skrzydeł we wszystkich wersjach jest identyczna i wynosi 60 m. Napęd stanowią 4 silniki Aviadvigatel PS-90A lub PS-90A1, albo Pratt & Whitney PW2037 lub PW2337. Prędkość przelotowa wynosi około 850-570 km/h, a zasięg w zależności od wersji od 10 000 do 12 800 km. Wersja transportowa ma zasięg 5000 km. Konfiguracja wnętrza pozwala na zabranie od 237 do 300 pasażerów w wersji Ił-96-300 lub 315-436 w wersji Ił-96-400.
Eksploatacja
Większość maszyn trafiła do cywilnych operatorów i wykorzystywana jest na różnych trasach zarówno regionalnych jak i zagranicznych i transatlantyckich. Maszyny należące do Domodedovo Airlines eksploatowano do 2008 roku, kiedy to linie zakończyły działalność a część maszyn zezłomowano z racji braku chętnych na ich dalszą eksploatację. Pozostałe natomiast zmagazynowano. Jedna z takich maszyn została w 2018 roku przywrócona do eksploatacji z zamiarem przebudowania na samolot rządowy.
Pozostałe zbudowane samoloty pozostają w pełnej lub ograniczonej eksploatacji w rosyjskich i kubańskich liniach lotniczych. 6 samolotów tego typu przystosowano do wariantu Ił-96-300PU, przeznaczonego do transportowania najważniejszych osób w Rosji, w tym prezydenta. Samoloty mają typowe wyposażenie dla maszyn prezydenckich, rozbudowane systemy łączności oraz duży zasięg – nieco większy niż w przypadku standardowych maszyn. 6 kwietnia 1993 roku oblatano wersję Ił-96M (wariant eksportowy z silnikami Pratt & Whitney PW2337, nigdy nie wprowadzony do produkcji), a 16 maja 1997 roku wariant Ił-96-400, który stał się podstawą nowej serii maszyn. Maszyny posiadają awionikę glass-cockpit oraz system sterowania fly-by-wire.
Podsumowanie
Ił-96 okazał się dosyć specyficznym samolotem. Z jednej strony spełniał oczekiwania rosyjskich linii lotniczych, jednak szybko okazało się, że nie ma szans w rywalizacji z bardziej dopracowanymi, tańszymi i ekonomicznymi samolotami oferowanymi przez Boeinga i Airbusa. Poza Kubą, żaden kraj ostatecznie nie zdecydował się na zakup samolotów tego typu.
W całej karierze samolotów tego typu nie doszło do żadnej katastrofy, ale w 2005 roku samoloty te uziemiono na 42 dni z powodu wykrycia usterki w rządowym Ił-96-300PU, który nie mógł wystartować. Podczas oględzin samolotu wykryto kolejne usterki, głównie systemu hamulców, które wymagały weryfikacji i napraw.
Mimo braku katastrof, jeden samolot uległ jednak zniszczeniu. 3 czerwca 2014 roku maszyna przechowywana w rezerwie na lotnisku Szeremietiewo została uszkodzona przez pożar, który wybuchł wewnątrz samolotu. Skala uszkodzeń była tak duża, że maszyna nie nadawała się do naprawy i ostatecznie została zezłomowana w lutym 2015 roku.
