Francuskie pancerniki typu Danton

Zbudowane w latach 1907-1911 pancerniki typu Danton były ostatnimi francuskimi predreadnoughtami (czasami określamy jako semidreadnoughty). Okręty wyróżniały się dużą ilością dział różnych kalibrów oraz napędem w postaci turbin parowych. Okręty te już w momencie wejścia do służby były jednak przestarzałe.

Geneza

Na początku XX wieku rozpoczął się nowy wyścig zbrojeń w Europie, napędzany głownie przez Niemcy. Chcąc dorównać Royal Navy, Kaiserliche Marine w krótkim czasie zamówiła kilka nowych pancerników, co nie mogło pozostać bez odpowiedzi ze strony zarówno Wielkiej Brytanii jak i Francji.

Danton

Po serii przysparzających wiele problemów logistycznych pojedynczych pancernikach różniących się między sobą pod każdym względem – zarówno uzbrojeniem jak i osiągami i ochroną, a przede wszystkim kosztami budowy, Francuzi postanowili zacząć budować nowe okręty w większych seriach. Pierwszą z nich był liczący 4 jednostki typ Liberté, zbudowany w latach 1903-1908.

Już w trakcie prac nad tymi okrętami w 1905 roku dowództwo floty zaczęło jednak zauważać potrzebę zbudowania większej liczby okrętów (planiści sugerowali zbudowanie do 1919 roku 11 pancerników). Zakładano, że okręty te będą rozwinięciem jednostek typu Liberté, ale równocześnie będą dysponowały lepszym uzbrojeniem i osiągami, a ich konstrukcja będzie uwzględniała wnioski z analiz bitwy pod Cuszimą.

Gdy pod koniec 1906 roku do służby wszedł HMS Dreadnought, Francuzi zaczęli interesować się również zbudowaniem okrętów wyposażonych w turbiny parowe, zamiast standardowych silników parowych. Wysłana do Wielkiej Brytanii misja zapoznała się zarówno z nowym rodzajem napędu, jak i nowymi rozwiązaniami zastosowanymi w nowatorskim brytyjskim pancerniku.

Danton

Długa droga do nowych pancerników

Na podstawie wniosków jakie zebrano podczas tej misji, oraz analiz bitwy pod Cuszimą, podjęto decyzję o budowie nowych pancerników w oparciu o powiększony projekt jednostek typu Liberté. Okręty miały początkowo dysponować silnym uzbrojeniem składającym się z licznych dział kalibru 240 mm, które miały również zastąpić artylerię pomocniczą kalibru 194 mm. Według założeń, pancerniki miały też być szybkie, nawet kosztem opancerzenia.

Dużym problemem był napęd, ponieważ o ile wielu przedstawicieli floty chciało zastosować nowe turbiny parowe Parsonsa, żadna francuska firma nie była w stanie ich zbudować. Niektórzy przedstawiciele floty byli natomiast przeciwni temu napędowi, uznając go za zbyt niesprawdzony. Dylemat ten ciągnął się za projektem nowych pancerników nawet po rozpoczęciu ich budowy. Przez pewien czas rozważano zbudowanie 3 okrętów z tradycyjnymi i sprawdzonymi silnikami patowymi, a 3 z nowymi turbinami parowymi. Ostatecznie, po kilku zmianach projektów i przebudowie budowanych okrętów (co wymagało często rozebrania niektórych ich fragmentów) wszystkie zbudowano z turbinami parowymi.

Danton

Również kwestia uzbrojenia była bardzo dyskusyjna. Już na początku odrzucono pomysł zbudowania okrętów według zasady all-big-guns, z działami kalibru 305 mm. Równocześnie zdano sobie sprawę z słabych osiągów dział kalibru 240 mm na większych dystansach, w związku z czym już w trakcie prac nad okrętami podjęto decyzję o zastąpieniu części dział nowszymi działami kalibru 305 mm (dwukrotnie w trakcie prac zmieniono rodzaj dział kalibru 305 mm, które zamierzano zastosować).

Ciągłe zmiany planów i koncepcji sprawiły, że prace nad okrętami szły powoli. Dodatkowo francuskie stocznie miały duże problemy z sprostaniem wymaganiom jakie stawiano nowym okrętom. Stępkę pod pierwszy z okrętów nowego typu – Voltaire położono 8 czerwca 1907 roku, a wodowanie miało miejsce 16 stycznia 1909 roku. Okręt wszedł do służby dopiero 5 sierpnia 1911 roku – wcześniej do służby weszły 4 z pozostałych 5 okrętów tego typu.

Voltaire

Łącznie zbudowano 6 pancerników, które chociaż weszły do służby w 1911 roku, czyli aż 5 lat po wejściu do służby Dreadnoughta, prezentowały typowy przykład predreadnoughtów, najeżonych działami różnego kalibru, ale wyposażonymi w nowoczesne turbiny parowe. W związku z tym często określa się je jako tzw. semidreadnoughty.

Dane taktyczno-techniczne

Pancerniki typu Danton miały 146 m długości i wyporność 18 754 ton. Napęd stanowiły 4 zbudowane na licencji turbiny parowe Parsonsa, a kotły Belleville lub Niclausse zapewniały moc 22 500 KM. Prędkość maksymalna wynosiła 19,25 węzła, a zasięg od 3120 do 4866 mil morskich (5778 do 9012 km) przy prędkości 12 węzłów. Kotły Belleville sprawiały wiele problemów i zużywały więcej węgla, oraz były zdecydowanie źle dopasowane do pracy z turbinami parowymi. Dodatkowo wytwarzały gęsty czarny dym, a ich eksploatacja była zdecydowanie bardziej skomplikowana.

Vergniaud

Uzbrojenie główne okrętów składało się z 4 dział kalibru 305 mm w dwóch dwudziałowych wieżach – po jednej na dziobie i na rufie, oraz 12 dział kalibru 240 mm w 6 dwudziałowych wieżach, po trzy na każdą burtę. Uzbrojenie pomocnicze składało się z 16 dział kalibru 75 mm, 8 dział kalibru 47 mm i dwóch wyrzutni torped kalibru 450 mm. Pancerz miał grubość 180-250 mm w pasie burtowym, 260-340 mm na wieżach i 266 mm na mostku. Standardowo załoga liczyła 28 oficerów i 824 marynarzy, a gdy okręty pełniły rolę jednostek flagowych, na pokładzie znajdowało się 40 oficerów i 875 marynarzy. W okrętach zastosowano tradycyjne dalmierze i systemy kierowania ogniem, przez co lepiej spisywały się w walce na krótkim dystansie, niż na większych odległościach.

Eksploatacja

W momencie wejścia do służby pancerniki typu Danton były już przestarzałe. Różnorodne uzbrojenie, ustępujące nowym pancernikom, typowa dla francuskich predreadnoughtów wysoka i skomplikowana nadbudówka, będącą łatwym i wrażliwym celem, a także problematyczne kotły jakie zastosowano, sprawiły, że pancerniki te nie mogły równać się z wprowadzanymi równolegle do służby pancernikami innych państw. W trakcie ich budowy Brytyjczycy, Niemcy i Amerykanie zdążyli wprowadzić do służby po kilka dreadnoughtów.

Jeden z pancerników typu Danton

Nie oznaczało to jednak, że okręty te były bezużyteczne. Silne uzbrojenie, chociaż nieadekwatne do walki z nowoczesnymi pancernikami, mogło stanowić duże zagrożenie dla mniejszych jednostek. Wraz z wybuchem I wojny światowej wszystkie pancerniki tego typu skierowano do działań na Morzu Śródziemnym oraz wspierania działań oddziałów lądowych, zwłaszcza w Dardanelach. Okręty te wykorzystano również w utworzonych blokadach, uniemożliwiających flocie Osmańskiej i Austro-Węgierskiej prowadzenie działań na Morzu Śródziemnym.

19 marca 1917 roku powracający z remontu we Francji do swojego sektora działań u wybrzeży Grecji pancernik Danton został storpedowany przez niemieckiego u-boota SM U-64. Okręt zatonął po 45 minutach, a wraz z nim zginęło 296 członków załogi. Uratowano 806 osób (podczas tego rejsu na pokładzie była większa załoga niż normalnie, ponieważ transportowano marynarzy mających służyć na innych okrętach).

Danton

Pozostałe okręty przetrwały wojnę. Diderot, Mirabeau i Vergniaud wzięły udział w okupacji Konstantynopola, a następnie Mirabeau i Vergniaud zostały wysłane na Morze Czarne, gdzie miały wspierać oddziały koalicji antybolszewickiej. W lutym 1919 roku Mirabeau  wpadł na mieliznę, z której został uwolniony dopiero po częściowym usunięciu uzbrojenia i opancerzenia – nigdy nie przywrócono go po tym do pierwotnego stanu. Na pokładzie Vergniaud doszło natomiast do buntu załogi, po tym jak jeden z marynarzy sprzeciwiających się walce z bolszewikami zginął. Okręt następnie powrócił do Francji.

Condorcet, Diderot i Voltaire po modernizacji ochrony przeciwtorpedowej w latach 20. wykorzystywane były w roli okrętów szkolnych, a później hulków. Pierwszy z nich przetrwał aż do II wojny światowej, kiedy to został uszkodzony w trakcie nalotu na Tulon, 7 marca 1944 roku. Zezłomowano go po wojnie. Pozostałe okręty zostały zezłomowane lub zniszczone jako pływające cele w latach 20. i 30.

Danton

Podsumowanie

Pancerniki typu Danton były nietypowymi jednostkami. Zaczęły powstawać w trakcie rewolucji w budownictwie okrętowym, na początku XX wieku, przez co prace nad nimi trwały dłużej niż planowano. Okręty te zyskały pewne cechy nowocześniejszych dreadnoughtów, ale z drugiej strony cały czas posiadały wady predreadnoughtów.

Rola okrętów w I wojnie światowej była również dosyć specyficzna. Wykorzystywano je bardzo intensywnie, ale nie odegrały większej roli w działaniach wojennych. Ich dalsze losy były typowe dla całkowicie przestarzałych okrętów tego typu. Szybko wycofane ze służby liniowej, zostały zezłomowane lub przeniesione do pełnienia zadań drugorzędnych.