Mimo swojej długiej morskiej tradycji, Portugalia nie przystąpiła do wyścigu zbrojeń zapoczątkowanego w połowie XIX wieku przez pojawienie się okrętów pancernych o napędzie parowym. Jedynym dużym okrętem wojennym jaki wszedł do służby w drugiej połowie XIX wieku był pancernik Vasco da Gama, który pozostawał w służbie do 1935 roku.
Wraz z końcem ery żaglowców, Portugalia również zaczęła wprowadzać do służby okręty wojenne o napędzie parowym, jednak jednostki te nie były ani potężnie uzbrojone, ani nowatorskie. W latach 70. XIX wieku stan portugalskiej floty w porównaniu do innych krajów był bardzo słaby. W związku z tym w 1875 roku zamówiono w brytyjskiej stoczni Thames Iron Works pancernik (ironclad) Vasco da Gama.
Okręt miał zaledwie 61 m długości i wyporność 2384 ton. Napęd stanowił silnik parowy o mocy 3000 ihp, a dodatkowo okręt wyposażono w ożaglowanie, prędkość maksymalna wynosiła około 10.3 węzła. Uzbrojenie okrętu składało się z dwóch dział kalibru 260 mm umieszczonych na burtach, jednego działa kalibru 150 mm na rufie oraz czterech 9-funtowych działek do obrony przed torpedowcami. Pancerz miał grubość 100-230 mm w pasie burtowym, a barbety chronione były pancerzem o grubości 250 mm. Załoga liczyła 232 oficerów i marynarzy.
Stępkę pod okręt położono w 1875 roku, wodowanie miało miejsce 1 grudnia 1876 roku, a prace wykończeniowe trwały do 1878 roku. Od początku zakładano, że okręt będzie wykorzystywany na wodach wokół Portugalii, a nie w koloniach. Ze względu na szybki postęp technologiczny pod koniec XIX wieku, pancernik bardzo szybko stał się przestarzały.
W związku z tym, w 1901 roku podjęto decyzję o gruntownej modernizacji i przebudowie okrętu. Vasco da Gama trafił do suchego doku we Włoszech, gdzie wydłużono go do 71 m, zamontowano lepsze silniki o mocy 6000 ihp, zapewniające prędkość 15,5 węzła. Usunięto ożaglowanie, oraz całkowicie przezbrojono okręt. Główne działa zamieniono na armaty kalibru 200 mm, rufowe działo zastąpiono nowszą konstrukcją o dłuższej lufie, a działka 9-funtowe zastąpiono działkami 3-funtowymi. Usunięto żelazne opancerzenie i zastąpiono je płytami pancernymi ze stali. Zmiany te doprowadziły do wzrostu wyporności do 2972 ton. Po zakończonej w 1903 roku przebudowie załoga liczyła 260 oficerów i marynarzy.
Dalsza służba okrętu przebiegała dosyć spokojnie, ponieważ Portugalia nie uczestniczyła w I wojnie światowej zbyt aktywnie. Mimo to uzbrojenie okrętu wykorzystano podczas buntu, 14 maja 1915 roku. Załoga przejęła kontrolę nad okrętem, zabijając kapitana, a następnie otworzyła ogień w kierunku Lizbony, zabijając około setki osób.
W kolejnych latach Vasco da Gama przeklasyfikowany na krążownik pancerny pozostawał w służbie, jednak był już całkowicie przestarzały i nieprzydatny. Mimo to pozostawiono go w służbie do 1935 roku, po czym okręt zezłomowano. Warto dodać, że Vasco da Gama uznawany jest często za najmniejszy pancernik jaki powstał (określenie ironclad – pol. okręt pancerny, często przypisywane było okrętom, które w swoim czasie były odpowiednikami późniejszych pancerników, stąd taka a nie inna klasyfikacja).
