Francja wprowadziła do uzbrojenia przed II wojną światową tylko jeden lotniskowiec – Béarn. Powstał on na bazie nieukończonego pancernika typu Normandie i mimo długiej kariery, nigdy nie wykorzystano go bojowo. Swoją karierę zakończył ostatecznie jako transportowiec samolotów.
Geneza
Podczas I wojny światowej Francja nie rozwijała koncepcji lotniskowców, skupiając się na transportowcach wodnosamolotów. Również po zakończeniu wojny koncepcja wykorzystania samolotów operujących z pokładu okrętów nie była traktowana zbyt priorytetowo. Sytuacja zmieniła się dopiero w 1920 roku, kiedy francuska delegacja miała okazję zapoznać się z brytyjskim lotniskowcem HMS Argus. Na podstawie pozyskanych informacji pojawił się pomysł przebudowania któregoś z nieukończonych pancerników typu Normandie na lotniskowiec, który miał posłużyć do prób i rozwoju planów dla przyszłych właściwych już lotniskowców.
Wykorzystanie jako bazy kadłuba pancernika typu Normandie było najbardziej ekonomicznym rozwiązaniem. Historia tych okrętów zaczęła się w 1912 roku, kiedy to Francuska Flota zamówiła 5 jednostek tego typu jako następcy typu Bretagne. Miały to być nowoczesne i bardzo nietypowe okręty, uzbrojone w 12 dział kalibru 340 mm umieszczonych w 3 wieżach, po 4 działa. Rozwiązanie to było bardzo oryginalne i niespotykane w tym czasie. Uzbrojenie dodatkowe miało składać się z aż24 dział kalibru 138,6 mm. Napęd okrętów miał składać się z dwóch silników parowych i jednej turbiny parowej, a w przypadku ostatniego, piątego okrętu z dwóch turbin parowych.
Stępki pod pierwsze 4 okręty położono w 1913 roku, a pod ostatni, Béarn położono 5 stycznia 1914 roku. Wybuch I wojny światowej sprawił, że prace nad okrętami wstrzymano, a jesienią 1914 roku zwodowano trzy pierwsze nieukończone kadłuby, aby zwolnić miejsce w stoczniach. Ten sam los spotkał czwartą jednostkę. Ostał się tylko Béarn, ponieważ prace nad nim rozpoczęto później, a jego kadłub nie nadawał się do zwodowania, a równocześnie nie opłacało się go rozbierać.
Po zakończeniu wojny przyszłe pancerniki typu Normandie stały się problemem. Opracowano je przed wojną, w związku z czym były już przestarzałe koncepcyjnie, a ich ewentualna modernizacja byłaby zbyt kosztowna dla będącej w kiepskiej kondycji francuskiej gospodarki. Zaczęto rozważać różne opcje na zagospodarowanie okrętów, ale żadna nie zyskała popularności. Paradoksalnie największe szanse na nowe życie miał Béarn, który ukończono w zaledwie 25% (wobec 49-65% w przypadku pozostałych jednostek), a więc ewentualna przeróbka była prostsza. Ostatecznie cztery przyszłe pancerniki typu Normandie zezłomowano, po części ze względu na postanowienia traktatu waszyngtońskiego, a Béarn został wybrany jako baza do budowy pierwszego francuskiego lotniskowca.
Béarn
Ze względu na niewielki stopień ukończenia, Béarn najlepiej nadawał się do dalszego wykorzystania, ponieważ nie zainstalowano na nim opancerzenia, ani nie zbudowano wyższych części kadłuba. 15 kwietnia 1920 roku zwodowano dolną część kadłuba okrętu aby zwolnić pochylnię, a po powrocie francuskiej delegacji z Wielkiej Brytanii zdecydowano, że zostanie na niej umieszczony drewniany pokład o wymiarach 45 x 9 m, który miał posłużyć do prób z samolotami. Pierwszą z nich przeprowadzono 20 października 1920 roku, a za sterami samolotu Sopwith 1½ Strutter zasiadł Paul Teste. W kolejnych miesiącach próby kontynuowano z wykorzystaniem samolotów Hanriot HD.3.
Podpisanie traktatu waszyngtońskiego przypieczętowało los okrętu, który miał zostać oficjalnie przebudowany na lotniskowiec. Kontrakt na prace podpisano 4 sierpnia 1923 roku, a ich koszt wyceniono na 66,33 mln franków. Prace szły powoli i dopiero 5 grudnia 1927 roku Béarn został wprowadzony do służby, chociaż faktycznie ukończono go dopiero 1 maja 1928 roku.
Okręt miał 182,5 m długości i wyporność całkowitą 22 501 ton. Napęd stanowiły 2 silniki parowe i jedna turbina parowa o mocy 40 000 KM (w trakcie prac zdecydowano się na wykorzystanie układu siłowni zaprojektowanego dla 4 pierwszych pancerników typu Normandie), zapewniające prędkość maksymalną 21,5 węzła oraz zasięg 6500 mil morskich (12 000 km) przy prędkości 10 węzłów. Pancerz ograniczono do 83 mm na pasie burtowym oraz 24 mm na pokładzie. Uzbrojenie składało się z 8 dział kalibru 155 mm służących do samoobrony, oraz 6 dział przeciwlotniczych kalibru 75 mm, 8 działek przeciwlotniczych kalibru 37 mm i 12 karabinów maszynowych kalibru 8 mm. Ponadto zainstalowano… 4 wyrzutnie torped kalibru 550 mm. Załoga liczyła 875 oficerów, marynarzy i członków personelu lotniczego, a grupa lotnicza liczyła 32 samoloty. Do ich obsługi zainstalowano 3 windy, z których każda miała inny udźwig i przeznaczenie. Dodatkowo za nadbudówką zainstalowano dźwig do obsługi wodnosamolotów.
W maju na pokład lotniskowca Béarn załadowano pierwsze samoloty typu Levasseur PL.4 i Lévy-Biche LB.2. Natychmiast rozpoczęto intensywne szkolenia i próby licznych typów samolotów, a sam okręt działając na Morzu Śródziemnym odbywał wiele rejsów między portami w Afryce i Francji. W grudniu 1929 roku lotniskowiec wysłano na remont trwający do kwietnia 1930 roku. Po jego zakończeniu okręt wrócił do zadań szkoleniowych. W styczniu 1931 roku uszkodzeniu uległa centralna winda, a oględziny maszynowni wykazały, że kotły również są w nie najlepszej kondycji. Kolejne analizy wykazały potrzebę przeprowadzenia gruntownego remontu, łącznie z wymiana kotłów i silników. Francuskie władze uznały jednak, że ze względu na eksperymentalne znacznie okrętu, tak ambitne prace są nieopłacalne i lepiej zbudować nowy lotniskowiec. Mimo to zdecydowano się na ograniczona modernizację i naprawy, których koszt oceniono na 25 mln franków.
W trakcie prac, które ruszyły w lutym 1934 roku i trwały do listopada 1935 roku wymieniono kotły, usunięto wyrzutnie torped, przebudowano część pomieszczeń wewnątrz kadłuba, zastąpiono karabiny maszynowe kalibru 8 mm lepszymi kalibru 13,2 mm. Prace przyniosły dobre efekty, z których najważniejszym była możliwość utrzymania prędkości 20,8 węzła przy użyciu tylko 5 z 6 nowych kotłów. Po powrocie do służby wznowiono treningi, a w 1936 roku przeprowadzono wyjątkowy eksperyment. 22 września na pokładzie lotniskowca wylądował, a następnie wystartował z niego dwusilnikowy samolot łącznikowy Potez 565. Był to pierwszy w historii start i lądowanie dwusilnikowego samolotu na pokładzie lotniskowca.
Aż do września 1939 roku Béarn brał udział w szkoleniach i treningach, oraz w próbach nowych samolotów pokładowych. Wraz z wybuchem II wojny światowej, okręt został włączony w skład grupy bojowej, która miała odnaleźć i zatopić niemiecki krążownik Admiral Graf Spee, ale lotniskowiec nie wyszedł w morze. Zamiast tego poddano go szybkiej modernizacji, która miała pomóc w obsłudze wodnosamolotów.
18 maja 1940 roku, po niemieckiej inwazji na Francję, na pokład lotniskowca załadowano 3880 skrzyń ze złotem o wartości 9 241 000 000 franków, które okręt miał zabrać do USA w celu opłacenia zakupów uzbrojenia w tym kraju. Okręt wraz z eskortą dotarł do Halifaxu w Kanadzie 1 czerwca, a 3 czerwca na jego pokład zaczęto ładować m.in. 15 myśliwców Curtiss H-75A-4, 25 samolotów Stinson 105, 6 myśliwców Brewster F2A Buffalo dla Belgii oraz 44 bombowce nurkujące Curtiss SBC Helldiver. Operacja trwała prawie 2 tygodnie i dopiero 16 czerwca Béarn wraz z eskortą wyruszył w drogę powrotną do Francji.
W trakcie rejsu, załoga otrzymała rozkaz udania się do Fort-de-France na Martynice, gdzie miała czekać na dalsze rozkazy. Do portu lotniskowiec dotarł 27 czerwca, czyli dwa dni po kapitulacji Francji. Z powodu skomplikowanej sytuacji politycznej, większość znajdujących się na jego pokładzie samolotów wyładowano i zmagazynowano w porcie pod gołym niebem. Sam okręt stał się natomiast elementem sporu między władzami Francji Vichy, a siłami Wolnych Francuzów. Początkowo załoga okrętu nie chciała przyłączyć się do Wolnych Francuzów, w związku z czym okręt w pewnym sensie internowano (wcześniej okręt wykonał jedynie rejsy do Gwadelupy).
14 maja 1942 roku po długich negocjacjach, lotniskowiec został unieruchomiony w porcie, aby nie został przejęty przez Niemców. Zdjęto z niego część uzbrojenia, a 4 z 6 kotłów zostały uszkodzone. W tym samym czasie władze Vichy nakazały załogom internowanych okrętów dokonać ich sabotażu, aby nie zostały przejęte przez Aliantów. Będąc w trudnej sytuacji, dowodzący pośrednio okrętem admirał Georges Robert podjął decyzję o wprowadzeniu lotniskowca na mieliznę i zalaniu części maszynowni. 14 lipca do Fort-de-France wpłynął francuski niszczyciel Le Terrible, a władze Antyli Francuskich oficjalnie przyłączyły się do sił Wolnych Francuzów.
8 września 1942 roku Béarn został podniesiony z dna i po drobnych naprawach, został przeholowany do Ensenada Honda w Puerto Rico, gdzie przez kolejne miesiące prowadzono prace remontowe w maszynowni. 17 listopada przeprowadzono próby, które zakończyły się awarią, a okręt wrócił na holu do portu, gdzie kontynuowano prace remontowe. Następnie lotniskowiec wysłano do Nowego Orleanu, gdzie miał przejść dalsze prace remontowe i modernizację. Rozważano przekształcenie go w lotniskowiec eskortowy, ale z powodu ogólnie złego stanu jednostki uznano, że jest nieopłacalne i lepszym rozwiązaniem jest przystosowanie go do roli transportowca samolotów.
Przebudowa na transportowiec trwała od 3 grudnia 1942 do 30 grudnia… 1944 roku. W trakcie prac wymieniono system kierowania ogniem, działa 155 mm zastąpiono amerykańskimi działami kalibru 127 mm, zainstalowano działka przeciwlotnicze kalibru 28 mm i 20 mm, usunięto środkową windę, wymieniono silniki diesla zasilające generatory a magazyny węgla zamieniono na magazyny ropy. 30 grudnia 1944 roku okręt rozpoczął próby, ale przerwano je z powodu potrzeby przeprowadzenia napraw. Ostatecznie 24 lutego Béarn podczas prób osiągnął prędkość… 17,93 węzła co było dużym osiągnięciem na tak stary okręt po tylu przejściach. W marcu na jego pokład załadowano samoloty, które okręt miał przetransportować do Europy. W trakcie rejsu doszło jednak do wypadku i zderzenia ex-lotniskowca z transportowcem USAT J. W. McAndrew. W wyniku kolizji zginęło 68 osób na pokładzie transportowca i 3 na pokładzie Béarn (plus jedna zaginiona). Okręt wymagał napraw, które przeprowadzono na Azorach, a potem kontynuowano w Casablance i na Gibraltarze. W kolejnych miesiącach okręt kontynuował rejsy transportowe.
Ze względu na swój stan i brak przydatności, Béarn został po wojnie wykorzystany jako transportowiec sprzętu dla oddziałów francuskich działających w Indochinach. Po wykonaniu licznych rejsów wrócił do Francji, gdzie przydzielono go w grudniu 1948 roku do Grupy Zwalczania Okrętów Podwodnych jako jednostkę flagową. Co jednak istotne, Béarn wykorzystywany był wówczas jako… okręt-baza dla okrętów podwodnych. W tej roli wykorzystywano go przez kilka lat, po czym nieformalnie przekształcono go w pływające koszary. Oficjalnie nastąpiło to jednak dopiero 10 października 1960 roku. Ze względu na zły stan techniczny i rosnące koszty utrzymania, w 1966 roku uznano, że lepiej zbudować nową infrastrukturę, zamiast wykorzystywać stary okręt. 31 marca 1967 roku zmieniono więc nazwę ex-lotniskowca na Q 419, a 4 września tego roku sprzedano go na złom, kończąc tym samym jego długą karierę.
Podsumowanie
Béarn był pierwszym francuskim lotniskowcem i jednym z pierwszych lotniskowców na świecie. Miał on duży wpływ na rozwój francuskiej floty, ale ze względu na problemy finansowe pozostał jedynym francuskim lotniskowcem zbudowanym przed wybuchem wojny. Jego kariera wojenna również nie była zbyt interesująca i w praktyce okazało się, że nigdy nie wykorzystano go bojowo.
Okręt miał więc jedynie znaczenie techniczne, a nie bojowe dla francuskiej floty. Mimo to, wykorzystywano go bardzo długo. Warto dodać, że dopiero w 1961 roku do służby wszedł kolejny francuski lotniskowiec – Clemenceau (wcześniej Francja otrzymała jedynie kilka innych okrętów tego typu, ale pochodzących z Wielkiej Brytanii i USA).
Jako ciekawostkę warto dodać, że okręt ten dostępny jest również w grze World of Warships – możecie skorzystać z tego linku, aby założyć nowe konto lub wrócić do gry i uzyskać dodatkowe bonusy.
