Zaraz po zakończeniu II wojny światowej i podziale świata na dwa rywalizujące ze sobą bloki polityczne, rozpoczął się wyścig zbrojeń atomowych. Chociaż wyścig ten trwał do końca zimnej wojny, jego punktem kulminacyjnym było zdetonowanie 30 października 1961 roku w ZSRR tzw. Car bomby – największej bomby termojądrowej w historii, o mocy ponad 50 megaton.
Geneza
Idea powstania największej bomby termojądrowej świata zrodziła się na początku 1961 roku w gabinecie Nikity Chruszczowa. To na jego polecenie miała powstać bomba o sile 100 megaton, która pokazałaby całemu światu potęgę Związku Radzieckiego.
Zespół pod kierownictwem Andrieja Sacharowa i Julija Charitona natychmiast rozpoczął prace, tak aby skończyć przed wyznaczonym terminem – 30 października 1961 roku. Data ta nie była przypadkowa, ponieważ był to ostatni dzień zjazdu partii.
Od samego początku konstruktorzy wiedzieli, że przygotowywana bomba będzie miała tylko i wyłączenie zadanie pokazowe i naukowe, ponieważ jako broń byłaby za ciężka. Bomba otrzymała kodowe oznaczenie RDS-220 (lub też AN 602), ale z czasem zaczęto ją nazywać Car bombą. Nazwa wiązała się z wcześniejszymi nazwami olbrzymich dzwonów i armat, jeszcze w czasach carskich.
Car bomba
Krótko po rozpoczęciu prac naukowcy doszli do wniosku, że bomba o mocy 100 megaton byłaby zbyt potężna, a jej zdetonowanie mogłoby doprowadzić do zniszczeń w rejonach odległych o kilkaset kilometrów od miejsca eksplozji. Dodatkowo tak wielka eksplozja miałaby olbrzymi wpływ na klimat całego świata, włączając w to olbrzymi opad radioaktywny.
Zdecydowano się wówczas na zmniejszenie jej mocy do 50 Mt. Trwające 4 miesiące prace były bardzo pospieszne, przez co naukowcy nie mieli czasu na zaprojektowanie żadnych nowych elementów. Car bomba była więc składanką sprawdzonych konstrukcji, odpowiednio dostosowanych do jej większej mocy.
Car bomba miała 8 metrów długości i ważyła 27 ton (w tym 800 kg ważył sam spadochron na którym ją zrzucono). Ze względu na jej rozmiar i wagę odpowiednio zmodyfikowano jeden bombowiec Tupolew Tu-95. Usunięto z niego drzwi luku bombowego, zabezpieczono go przed skutkami promieniowania cieplnego oraz maksymalnie odciążono. Jako miejsce testu wybrano poligon nuklearny ulokowany na wyspach będących częścią Nowej Ziemi na północy ZSRR.
Test
Eksplozję Car bomby zaplanowano na 30 października 1961 roku. Specjalnie zmodyfikowany Tu-95W leciał w towarzystwie latającego laboratorium znajdującego się na pokładzie Tupolewa Tu-16. Obie maszyny pomalowano na biało w celu ułatwienia identyfikacji oraz jako ochronę przed promieniowaniem cieplnym wytworzonym przez eksplozję.
Bombę zrzucono z wysokości 10 500 metrów na specjalnym spadochronie. Do punktu detonacji na wysokości 4000 metrów opadała około 188 sekund. Dzięki temu Tu-95 mógł oddalić się na odległość około 45 km od miejsca eksplozji.
Eksplozja nastąpiła na planowanej wysokości dokładnie o godzinie 11:32 czasu moskiewskiego. Grzyb atomowy jaki powstał miał aż 64 km wysokości i około 40 km średnicy. Błysk widać było według różnych źródeł nawet w odległości 1000 km (pojawiają się źródła sugerujące nawet 2000 km). Fala cieplna dotarła na odległość 270 km od miejsca eksplozji, a w odległości 100 km powodowała poważne oparzenia.
Wszystkie budynki na Wyspie Północnej znajdującej się 55 km miejsca eksplozji zostały całkowicie zniszczone. Fala uderzeniowa zarejestrowana przez sejsmografy trzykrotnie okrążyła Ziemię. Niektóre relacje sugerują, że wybuch odczuwano nawet w Norwegii i Finlandii.
Punkty obserwacyjne z których test śledzili zarówno naukowcy jak i politycy oraz wojskowi były ulokowane w odległości ponad 200 km od miejsca eksplozji.
Skutkiem wybuchu było całkowite zrównanie z ziemią wysepek znajdujących się w odległości kilkudziesięciu km od miejsca eksplozji. Skały i śnieg na ich powierzchni uległy stopieniu.
Największa bomba termojądrowa świata
Wybuch Car bomby był olbrzymim sukcesem propagandowym ZSRR. Z drugiej strony z powodu tajemnicy jaką okryto cały program jej budowy, o eksplozji wiedzieli jedynie zainteresowani, czyli naukowcy i politycy z USA. W pozostałych częściach świata jedynie odczuto skutki wybuchu.
Ostatecznie nawet sami Rosjanie przestraszyli się skutków swojej pracy, ponieważ bez większych problemów wzięli udział w programie ograniczenia prób nuklearnych, jaki wprowadzono kilka lat później. Zdawali sobie bowiem sprawę z faktu, że skoro sami stworzyli tak potężną bombę, Amerykanie zrobiliby podobną.
