Samolot rolniczy i pożarniczy PZL M18 Dromader

W okresie PRL, najważniejszymi produktami eksportowymi polskiego przemysłu lotniczego były samoloty An-2 oraz M18 Dromader. Pierwszy z nich był licencyjną wersją radzieckiej konstrukcji, natomiast Dromader był polską, znacznie zmodyfikowaną odmianą amerykańskiego samolotu Rockwell S-2.

Ze Stanów Zjednoczonych do Polski

Zapoczątkowana przed Edwarda Gierka w latach 70. polityka polepszania relacji z państwami zachodnimi (przy równoczesnym zacieśnianiu więzi i uzależnianiu się w różnych kwestiach od ZSRR) sprawiła, że w 1974 roku Polskie Zakłady Lotnicze (PZL) w Mielcu nawiązały współpracę z amerykańską firmą Rockwell. W ramach współpracy w Polsce miała ruszyć produkcja licencyjna amerykańskich samolotów turystyczno-dyspozycyjnych Rockwell 111 i 112. Niestety współpracy w przypadku tych maszyn nie udało się doprowadzić do końca.

W trakcie rozmów padła jednak propozycja produkcji samolotu rolniczego Rockwell S-2R Thrush-Commander. Zespół konstrukcyjny z Ośrodka Badawczo-Rozwojowego WSK-Mielec, którym kierował inż. Józef Oleksiak przeanalizował konstrukcję amerykańskiej maszyny i uznał, że możliwe jest zbudowanie większej i ulepszonej wersji amerykańskiej maszyny w oparciu o silnik ASz-62IR (taki sam jak w An-2).

Koncepcja dostała zielone światło i jesienią 1974 roku rozpoczęto prace nad polską wersją amerykańskiej maszyny. Do kraju sprowadzono jeden wzorcowy egzemplarz S-2R oraz wszystkie podzespoły, które wykorzystano przy projektowaniu nowego samolotu, oznaczonego jako M18 Dromader. Wykorzystano środkową i tylną część kratownicy kadłuba, kabinę pilota, zewnętrzne części skrzydeł oraz elementy układu sterowania. Przekonstruowano jednak przednią część kratownicy kadłuba, środkową część skrzydła, usterzenie, podwozie i zbiorniki chemikaliów. Zmianie również uległ silnik, ponieważ amerykańska maszyna korzystała z silnika Pratt & Whitney R-1340 Wasp o mocy 600 KM.

Budowę pierwszego prototypu ukończono latem 1976 roku, a oblot miał miejsce 26 sierpnia 1976 roku (niektóre źródła podają datę 27 sierpnia). Za sterami zasiadł pilot doświadczalny Andrzej Pamuła. Wyniki prób okazały się bardzo zadowalające i już w 1977 roku maszynę zaprezentowano na Międzynarodowym Salonie Lotniczo-Kosmicznym w Paryżu. Pierwsze egzemplarze M18 z serii informacyjnej wyprodukowano w 1978 roku.

Z Polski w świat

Początkowo Dromadery produkowano z myślą o eksporcie do USA oraz na rynek krajowy. Szybko jednak grono odbiorców zaczęło się powiększać o kolejnych klientów z całego świata, wśród których znalazła się firmy i instytucje z Jugosławii, Węgier, Kuby, Kanady, Bułgarii, Turcji, Czechosłowacji, Nikaragui, NRD, Grecji, Wenezueli, Iraku, Maroko, Trynidadu i Suazi. Dromader stał się drugim po An-2 najważniejszym, polskim, lotniczym towarem eksportowym.

Użytkownicy chwalili sobie maszynę za jej solidną i wytrzymałą konstrukcję, oraz ogólną prostotę, połączoną z bardzo dobrymi osiągami. Dromadery wykorzystywano jako samoloty rolnicze oraz przede wszystkim jako pożarnicze. Rosnąca popularność Dromadera sprawiła, że rozpoczęto prace nad kolejnymi, bardziej wyspecjalizowanymi wersjami maszyny. 15 stycznia 1982  roku oblatano wersję PZL M18A, w której za fotelem pilota umieszczono drugi fotel dla mechanika, a także poprawiono sterowanie instalacja do zrzutu chemikaliów lub środków gaśniczych. Następnie opracowano wersję PZL T45 Turbine Dromader wyposażoną w silnik turbośmigłowy Pratt & Whitney PT6A-45AG.

W 1982 roku zbudowano również pomniejszoną wersję Dromadera – M21 Dromader Mini (nigdy nie weszła do produkcji seryjnej). Dwa lata później opracowano samolot szkolny M18AS, z dodatkową kabiną dla ucznia. Maszyna wzbiła się w powietrze 21 marca 1988 roku, a za sterami zasiadł Henryk Bronowicki. W 1986 roku opracowano kolejną, pomniejszoną wersję oznaczoną M25 Dromader Mikro, która również nie weszła do produkcji seryjnej. Rok później zaprojektowano dwie powiększone wersje, oznaczone jako M24 Dromader Super i M24 Dromader Super Turbo. Niestety również i te maszyny nie weszły do produkcji seryjnej.

Głównym powodem niepowodzenia projektu kolejnych wersji Dromadera była unifikacja konstrukcji. Pomniejszone wersje były za ciężkie, natomiast powiększone były zbyt duże. Podstawowy M18 był po prostu zaprojektowany optymalnie i w jego konstrukcji niewiele można było wówczas zmienić.

Niestety w latach 90. złote czasy Dromadera dobiegły końca. Upadek PRL i przemiany polityczne utrudniły produkcję maszyn, oraz spowolnił tempo prac rozwojowych. Mimo to PZL-Mielec kontynuował produkcję i starał się tworzyć nowe wersje swojego najlepszego samolotu (w latach 90. nie było już potrzeby budowania An-2, przez co M18 stał się najważniejszym produktem eksportowym zakładów).

W 1991 roku opracowano pierwszą z nowych wersji Dromadera, oznaczoną jako M18B. Samolot otrzymał nowy silnik PZL K-9 o mocy około 1280 KM. Tę wersję oblatano 23 sierpnia 1993 roku, a następnie skierowano do produkcji seryjnej. W 1996 roku opracowano kolejne wersje rozwojowe oznaczone jako M18C i M18D, ale nie weszły one do produkcji. W tym samym roku w Brazylii uruchomiono montownię Dromaderów.

Łącznie według różnych źródeł powstało około 780 Dromaderów różnych wersji i z różnymi silnikami, z których większość trafiła na eksport. 211 samolotów trafiło do USA, a pozostałe głównie do Ameryki Południowej oraz różnych państw europejskich. Wiele używanych maszyn było później odsprzedawanych do USA. W 2016 roku w Polsce zarejestrowanych było 41 Dromaderów. Produkcję Dromaderów prowadzono również w Iranie – maszyny tam budowane nosiły oznaczenie AII AVA-303. PZL Mielec cały czas utrzymuje Dromadera w swojej ofercie, ale popularność maszyn tego typu zaczęła spadać, z racji ogólnie już niezbyt nowoczesnej konstrukcji.

Podsumowanie

M18 Dromader chociaż wywodził się z amerykańskiej konstrukcji, był znacznie bardziej użyteczną maszyną, głównie dzięki większym rozmiarom i mocniejszemu silnikowi. Samoloty te mimo upływu lat cały czas pozostają w eksploatacji, głównie jako lekkie samoloty pożarnicze, jednak raczej swoje najlepsze czasy mają już za sobą.