Charakterystyczny pękaty kadłub dwupłatowego An-2 zna chyba każdy kto chociaż trochę interesuje się lotnictwem w Polsce. Samoloty te od kilkudziesięciu lat pozostają w eksploatacji głównie w aeroklubach w całym kraju. Mimo obecnie już całkowicie przestarzałej konstrukcji, ich prostota sprawia, że nie tracą na popularności i to nie tylko w Polsce, ale również w innych częściach świata.

Geneza i początek eksploatacji

Antonow An-2 to wręcz legendarny samolot. Prace nad nim rozpoczęto w drugiej połowie lat 40. w ZSRR z inicjatywy A. S. Jakowlewa i Oleg K. Antonow. Pracowali oni po godzinach nad koncepcją uniwersalnej wielozadaniowej maszyny w układzie dwupłatowca. W 1946 roku Ministerstwa Lotnictwa zleciło zakładom, w których pracował Antonow opracowanie nowego samolotu rolniczego. Idea samolotu miała nawiązywać do bardzo udanego Polikarpowa Po-2, który dzięki swojej prostej konstrukcji i niskim kosztom budowy oraz eksploatacji mógł być wykorzystywany zarówno w roli maszyn rozpoznawczych w wojsku, jak i szkolnych, rolniczych, łącznikowych itd.

Antonow An-2
Antonow An-2

Nowy samolot miał być również konstrukcją bardzo uniwersalną, ale o większej pojemności (należy w tym miejscu zaznaczyć, że Po-2 i An-2 to maszyny o totalnie różnych możliwościach i nie są ze sobą powiązane konstrukcyjnie). Oleg Antonow miał już praktycznie cały projekt gotowy, w związku z czym dostosował go do wymagań minierstwa i rozpoczął prace nad prototypem.

Gotowy prototyp An-2 zaprezentowano już w sierpniu 1947 roku, a w swój pierwszy lot wzbił się 31 sierpnia 1947 roku. Napędzał go silnik Szwiecow ASz-21, zastąpiony w drugim prototypie modelem ASz-62. Po dopracowaniu konstrukcji, w 1948 roku w Kijowskiej Wytwórni Lotniczej rozpoczęto budowę serii próbnej, a w 1949 roku rozpoczęto właściwą produkcję seryjną zamówionych 5000 maszyn tego typu (ostatecznie do zakończenia produkcji w 1962 roku nie zbudowano wszystkich zamówionych maszyn).

Antonow An-2
Antonow An-2

W 1957 roku licencję na budowę An-2 zakupiły Chiny. Maszyny wytwarzane w tym kraju noszą oznaczenie Y-5. W 1960 roku licencję nabyła również Polska. Zakładami, które miały wytwarzać samolot był PZL Mielec. W kolejnych latach produkcję kontynuowano głównie w Polsce, ponieważ zakłady w Kijowie przestawiły się na wytwarzanie innych maszyn.

Łącznie zbudowano ponad 16500 maszyn tego typu (oficjalnie, nieoficjalnie powstało znacznie więcej maszyn, ponieważ nie są znane dokładne dane na temat produkcji w Chinach, więc spotkać można liczbę nawet 18 000 egzemplarzy), z czego większość w Polsce. Produkcja w naszym kraju trwała do 2002 roku. Łącznie w ZSRR zbudowano 3593 An-2 (w zakładach w Kijowie i w Dołgoprudnym), w Chinach oficjalnie powstały 1003 egzemplarze, a w Polsce 11915.

Jeden z wielu prototypowych An-2
Jeden z wielu prototypowych An-2

Co ciekawe, w momencie rozpoczęcia produkcji samolot ten był… całkowicie przestarzały. Gdyby nie prosta konstrukcja i wytrzymałość, An-2 szybko znikłby z nieba. Tak się jednak nie stało. An-2 idealnie nadawał się do roli samolotu transportowego i łącznikowego operującego w trudnym terenie i z trawiastych lotnisk (głównie dzięki solidnej konstrukcji podwozia). Spora liczba An-2 używana była również do szkolenia spadochroniarzy.

Kolejną zaletą tych maszyn były stosunkowo niskie koszty eksploatacji i prosty serwis. Chociaż skrzydła i stery kryte były płótnem, ich naprawa nie wymagała skomplikowanych narzędzi. Dostęp do silnika była prosty, a kadłub był na tyle duży i prosty, że wszelkie modyfikacje i przeróbki wprowadzało się bez dużych nakładów środków. Dzięki pojemności kadłuba An-2 świetnie spisywały się w roli samolotów rolniczych, ponieważ mogły przewozić duże ilości środków chemicznych, a rozpiętość skrzydeł pozwalała na oprysk większego obszaru niż w przypadku mniejszych maszyn.

An-2 przystosowany do działania w Arktyce
An-2 przystosowany do działania w Arktyce

Wraz z upływem lat role An-2 praktycznie nie ulegały zmianie. Nawet po zaprzestaniu ich produkcji, maszyny te wykorzystywane są w roli samolotów rolniczych, łącznikowych i aeroklubowych. Pewna liczba An-2 wykorzystywana jest w roli samolotów gaśniczych. Ze względu na odpowiednią konstrukcję An-2 określa się jako samoloty typu STOL (ang. Short Take-Off and Landing).

Sporo Antków (tak potocznie nazywa się te samoloty w Polsce) wykorzystywanych jest obecnie przez aerokluby jako samoloty dla spadochroniarzy oraz do lotów wycieczkowych. Staromodny wygląd An-2 w połączeniu z niską prędkością lotu oraz niskimi kosztami eksploatacji sprawia, że loty wycieczkowe są opłacalne i co istotne przyciągają wielu chętnych.

Chiński An-2 czyli Y-5
Chiński An-2 czyli Y-5

Ze względu na niską prędkość operacyjną nigdy oficjalnie nie wykorzystywano An-2 do zadań bojowych, chociaż w niektórych regionach świata zdarzały się próby takiego użycia tych poczciwych dwupłatowców. Najczęściej wykorzystywano je w formie lekkich bombowców, samolotów obserwacyjnych oraz transportowych zrzucających zaopatrzenie. Niestety w tych rolach An-2 nie spisywały się już tak dobrze jak w cywilnych rolach.

Ze względu na ilość wyprodukowanych maszyn i czas eksploatacji, ciężko zliczyć wszystkie wypadki z udziałem samolotów An-2. Było ich jednak całkiem sporo, chociaż zwykle kończyły się poważnym uszkodzeniem samolotu, rzadziej śmiercią załogi lub pasażerów.

An-2 w Polsce

Chociaż Antonow An-2 powstał w ZSRR, to właśnie dzięki Polsce stały się one tak popularne na całym świecie. W 1955 roku do Polski trafiły pierwsze egzemplarze An-2. Zaprezentowano je publicznie dopiero podczas wystawy sprzętu lotniczego na lotnisku Okęcie w 1956 roku (w dniach 28.08.-09.09.). Ze względu na olbrzymie zapotrzebowanie na samoloty transportowe, natychmiast zainteresowano się pozyskaniem większej ilości maszyn tego typu. W związku z tym do Polski trafiło tylko 10 An-2 radzieckiej produkcji.

An-2 podczas produkcji w PZL Mielec (fot. NAC)
An-2 podczas produkcji w PZL Mielec (fot. NAC)

Wojsko Polskie nabyło łącznie ponad 100 samolotów tego typu. W szczytowym okresie w 1975 roku nasze lotnictwo wojskowe posiadało 115 An-2. Wykorzystywano je do 2012 roku (sic!) – An-2 w barwach Polskich Sił Powietrznych wzbił się po raz ostatni w powietrze 14 grudnia 2012 roku. Wycofywane z eksploatacji maszyny trafiały często w ręce prywatne oraz do muzeów i skansenów w całym kraju.

Pierwszy cywilny An-2 pojawił się w Polsce również w 1955 roku. Była to maszyna wypożyczona z ZSRR przez PLL LOT i wykorzystywana przez 7 miesięcy jako samolot do poszukiwań geologicznych. W lipcu 1956 roku pojawiły się pierwsze aeroklubowe An-2. W maju 1959 roku zakupiono kolejne dwie maszyny, a później wraz z rozpoczęciem produkcji krajowej do eksploatacji trafiły następne maszyny.

Antonov An-2 (SP-DLA) (fot. Michał Banach)
Antonov An-2 (SP-DLA) (fot. Michał Banach)

Lot dookoła świata

W 1997 roku Waldemar Miszkurka, Andrzej Szymański oraz Bogdan Gajek wykonali lot dookoła świata na An-2. Podróż rozpoczęła się 22 lipca i zakończyła 21 października. Pokonano trasę prawie 36 000 km, lądując na 31 lotniskach w 16 krajach. Łącznie w powietrzu samolot spędził 188 godzin.

Produkcja An-2 w Polsce ruszyła w 1960 roku. Decyzja o przeniesieniu jej z Kijowa do zakładów PZL Mielec nie była podyktowana żadnymi konkretnymi powodami. Niektórzy historycy uważają, że Rosjanie wybrali nasz kraj w obawie przed rozpoczęciem produkcji naszego rodzimego samolotu transportowego PZL MD-12. Samolot ten mógł być bardzo ciekawą konstrukcją, ale projekt upadł krótko po rozpoczęciu produkcji An-2. Co jednak istotne, pod żadnym względem nie był tożsamy z An-2 i nie mógł być wykorzystywany do zadań, do których poczciwy Antek był stworzony.

Oblot pierwszego zbudowanego jeszcze z części dostarczonych z ZSRR An-2 miał miejsce 23 października 1960 roku. Za sterami zasiadł Tadeusz Gołębiewski. Prosta konstrukcja samolotu ułatwiła wdrożenie produkcji i już w 1961 roku rozpoczęto masowe wytwarzanie samolotów i podzespołów. Równocześnie rozpoczęto prace nad modernizacją konstrukcji samolotu, ponieważ zdawano sobie sprawę z jej archaiczności. Nie wszystkie z projektów zrealizowano.

Antonow An-2 (SP-NEH) (fot. Michał Banach)
Antonow An-2 (SP-NEH) (fot. Michał Banach)

Eksport

Większość wyprodukowanych w ZSRR An-2 wykorzystywano w tym kraju, część trafiła do pierwszych zagranicznych odbiorców maszyn tego typu. Po rozpoczęciu produkcji w Polsce, rozpoczął się prawdziwy eksport. Z wszystkich zbudowanych w Polsce maszyn, jedynie 460 pozostało w kraju. Reszta trafiła na eksport głównie do ZSRR.

Eksport samolotów An-2 wyprodukowanych w PZL Mielec:

Kraj ilość sprzedanych samolotów
ZSRR 10 583
Bułgaria 222
Rumunia 132
Węgry 119
Korea Północna 115
Jugosławia 63
Czechosłowacja 49
Mongolia 47
NRD 20
Turcja 15
Wietnam 14
Irak 13
Wielka Brytania 10
Wenezuela 9
Kuba 4
Nikaragua 2
Kolumbia 2
Francja 1
Holandia 1

Maszyny trafiające na zachód wykorzystuje się głównie w roli samolotów transportowych w trudno dostępnych regionach. Powyższa lista zawiera jedynie odbiorców polskich samolotów. Pełna lista użytkowników byłych i obecnych jest znacznie dłuższa. W nawiasach dostępne informacje o obecnej ilości użytkowanych maszyn.

Antonov An-2 (SP-KSA) (fot. Michał Banach)
Antonov An-2 (SP-KSA) (fot. Michał Banach)

Afganistan (kilka z ponad 12 dostarczonych), Albania (prawdopodobnie 4 z 13 dostarczonych chińskich Y-5), Angola, Armenia, Australia, Azerbejdżan, Białoruś, Bułgaria (prawdopodobnie 1 w eksploatacji), Chiny, Chorwacja (4 maszyny w aeroklubach), Niemcy (maszyny dostarczono NRD, a później po zjednoczeniu Niemiec pozostawiono w eksploatacji), Gwinea Bissau, Grenada (jeden samolot, obecnie niezdolny do lotów), Irak, Jemen, Jugosławia, Kambodża, Kanada, Kirgistan, Korea Północna, Kuba (wszystkie maszyny wycofano z eksploatacji, jeden egzemplarz muzealny) Laos, Łotwa, Litwa, Macedonia (jeden samolot do treningów spadochronowych), Mali, Mołdawia (2 wojskowe i 8 cywilnych), Mongolia, Nikaragua, Polska, Republika Korei (20 maszyn wykorzystywanych do treningów – brak informacji o stanie obecnym), Republika Khmerów, Rumunia, Rosja/ZSRR, Serbia (jeden samolot do treningów spadochronowych), Somalia, Sudan, Syria, Szwajcaria, Tadżykistan, Tanzania, Tunezja, Turkmenistan, Turcja (10 maszyn), Ukraina, Uzbekistan, USA, Węgry, Wietnam.

Konstrukcja

Antonow An-2 to dwupłatowy samolot wielozadaniowy typu STOL o konstrukcji metalowej z skrzydłami i statecznikiem krytym płótnem. Jego załoga składa się z dwóch osób. W wersji pasażerskiej w środku znajduje się miejsce dla 12-14 pasażerów. Rozpiętość skrzydeł samolotu wynosi 18,18 m (górny płat) i 14,24 m (dolny płat). Masa własna wynosi 3450 kg, a maksymalna startowa 5500 kg.

Amerykański żołnierz obok An-2 podczas operacji Urgent Fury - inwazji na Grenadę
Amerykański żołnierz obok An-2 podczas operacji Urgent Fury – inwazji na Grenadę

Napęd stanowi silnik ASz-62IR o mocy 1000 KM. Pozwala on na osiągnięcie prędkości maksymalnej około 258 km/h i przelotowej około 185 km/h. Prędkość minimalna samolotu jest bardzo niska i wynosi około 50 km/h. Zasięg wynosi 900 km.

Jest to samolot typu STOL, czyli przystosowany do operowania z krótkich pasów startowych. W związku z tym rozbieg wynosi zaledwie 150 metrów, a dobieg 170 m. To właśnie dzięki temu mogą one operować nawet z nieprzygotowanych lądowisk.

Antonow An-2 (SP-ANK) (fot. Michał Banach)
Antonow An-2 (SP-ANK) (fot. Michał Banach)

Wersje

Od 1947 roku powstało bardzo dużo różnych odmian i wersji samolotu An-2. Ich ilość jest na tyle duża, że ciężko wymienić je wszystkie. Dzieli się je na stworzone w Polsce i pozostałe. Poniższa lista uwzględnia jedynie najważniejsze i najpopularniejsze odmiany An-2. Należy zwrócić uwagę na zbieżność nazw polskich i rosyjskich wersji. Mimo takich samych nazw, były to zupełnie inne samoloty.

Do najważniejszych zaprojektowanych w Polsce odmian An-2 należą:

  • An-2T – wersja transportowa oblatana 22 marca 1961 roku,
  • An-2R – wersja rolnicza przystosowana do oprysku pól, oblatana 1 sierpnia 1961 roku,
  • An-2MW – samolot wyposażony w pływaki zamiast podwozia kołowego oblatana 29 sierpnia 1962 roku,
  • An-2TP – samolot transportowo-pasażerski dla Aerofłotu, oblatany 15 grudnia 1962 roku,
  • An-2TD – samolot transportowo-desantowy z miejscem dla 12 skoczków, wykorzystywany w wojsku i aeroklubach,
  • An-2P – wersja pasażerska z 12 miejscami siedzącymi, oblatana 30 grudnia 1968 roku,
  • An-2P Lux – luksusowa wersja samolotu pasażerskiego z 6 miejscami i toaletą, zbudowana w 1970 roku,
  • An-2PK – samolot przystosowany do działania w warunkach polarnych, oblatany 11 sierpnia 1970 roku,

Oprócz tego powstało jeszcze kilkanaście wersji specjalistycznych – samolot do badań geofizycznych oblatany 21 października 1974 roku, czy też wersja do przygotowywania map, albo prowadzenia transmisji telewizyjnych. Prowadzono również prace nad samolotem wyposażonym w silnik turbośmigłowy, jednak nie zyskały one popularności i z czasem je przerwano.

An-3
An-3

W 1972 roku zbudowano również specjalny eksperymentalny samolot LaLa-1. Samolot wykorzystywał fragment kadłuba An-2. Wykorzystywano go do testów rozwiązań dla opracowywanego odrzutowego samolotu rolniczego M-15 Belphegor.

W innych krajach powstało jeszcze kilka innych wersji tego samolotu. Do najważniejszych należą:

  • An-2P – wersja podstawowa produkowana w ZSRR z 14 miejscami dla skoczków spadochronowych lub 10 fotelami dla pasażerów,
  • An-2F – wersja przystosowana do kierowania ogniem artylerii. Samolot posiadał uzbrojenie w postaci działka 23 mm i karabinu maszynowego kalibru 12,7 mm,
  • An-2L – wodnosamolot przystosowany do gaszenia pożarów,
  • An-2SCh – wersja rolnicza,
  • An-4 – wodnosamolot będący odpowiednikiem polskiego An-2MW,
  • An-2ZA – latające laboratorium meteorologiczne, samolot posiadał zmienioną konstrukcję, dzięki czemu mógł operować na wysokości 9500 m,
  • An-6 Meteo – rozwinięcie An-2ZA,
  • An-3 – zmodernizowana wersja samolotu An-2 wyposażona w silniki turbośmigłowy,

Ponadto na początku czerwca 2015 roku oblatano dalece zmodernizowaną wersję samolotu An-2. Nie posiada ona nowej nazwy, ale pod względem konstrukcji samolot ten dalece różni się od pierwowzoru. Więcej informacji w tekście Oblot zmodernizowanego An-2. Ostatecznie jednak nie rozpoczęto jego produkcji seryjnej, ograniczając się do kilkunastu egzemplarzy.

Antonow An-2 (SP-DLA) (fot. Michał Banach)
Antonow An-2 (SP-DLA) (fot. Michał Banach)

Y-5

Od 1957 roku Antonowy An-2 wytwarzane są w Chinach, głównie w zakładach lotniczych Nanchang. Maszyny wytwarzane w tym kraju noszą oznaczenie Y-5. Pierwszy gotowy prototyp przeszedł próby w październiku 1957 roku. 7 grudnia tego roku odbył się oblot drugiego prototypu. W 1970 roku produkcję przeniesiono do zakładów Shijazhuang.

Podsumowanie

Mimo totalnie przestarzałej konstrukcji, mocnego zużycia i ograniczonego dostępu do części zamiennych, samoloty typu An-2 można jeszcze spotkać w wielu miejscach na świecie. Najczęściej wykorzystuje się je w aeroklubach jako samoloty do treningu spadochronowego, oraz do lotów wycieczkowych.

Antonow An-2 (SP-WMF) (fot. Michał Banach)
Antonow An-2 (SP-WMF) (fot. Michał Banach)

Mimo wiekowej konstrukcji są to niezawodne maszyny i w miarę tanie w eksploatacji (chociaż mają duże zużycie paliwa). Nie jest to jednak najważniejszy powód pozostawienia ich w eksploatacji przez tyle lat. Prawda jest taka, że po prostu nie ma dla nich alternatywy. Nowe samoloty tej wielkości są droższe, wymagają lepszego serwisowania i lotnisk.

Jeszcze przez wiele lat będziemy je widywali w powietrzu, chociaż ich ilość systematycznie spada. Być może programy modernizacyjne przygotowywane w Rosji dodadzą trochę świeżości wiekowemu dwupłatowcowi, ale dalej pozostanie on poczciwym Antkiem.


Discover more from SmartAge.pl

Subscribe to get the latest posts sent to your email.

Wspieraj SmartAge.pl na Patronite
Udostępnij.