Szwedzka firma Saab kojarzy się najbardziej z produkcją samochodów. Założona w 1937 roku firma początkowo produkowała jednak samoloty i dopiero w 1945 roku powstał oddział zajmujący się produkcją samochodów. Z wielu zaprojektowanych i produkowanych przez Saaba samolotów, bez wątpienia najciekawszym jest model Saab 21.
Geneza
Szwecja w czasie II wojny światowej zachowała pełną neutralność w przeciwieństwie do swoich sąsiadów – Norwegii i Finlandii. Mimo to władze kraju zdawały sobie sprawę z ryzyka inwazji (kraj ten był posiadając duże złoża surowców był potencjalnie wartościowym celem, zwłaszcza dla Niemiec) oraz z rozwoju uzbrojenia spowodowanego wojną.
W 1939 roku rozpoczęto pierwsze prace studyjne nad nowym samolotem myśliwskim, który zastąpiłby maszyny kupione przed wojną m.in. we Włoszech. Początkowo przebiegały one powoli i ograniczały się jedynie do stworzenia koncepcji nowej maszyny. Dopiero w 1941 roku wraz z postępem technologicznym jaki dokonał się na świecie, prace przyśpieszono. Kierował nimi Frid Wanstrom.
Rozważano wiele koncepcji, od tradycyjnego samolotu z silnikiem w układzie ciągnącym z przodu, po konstrukcje z podwójnym usterzeniem lub silnikiem pchającym. Ostatecznie zdecydowano się na wersję z podwójnym usterzeniem i silnikiem pchającym, umieszczonym za kokpitem. Taki układ pozwalał na umieszczenie całego uzbrojenia w nosie samolotu co ułatwiało celowanie. Ponadto pilot miał dzięki temu lepszą widoczność do przodu.
Saab 21
W 1943 roku gotowy był już ogólny projekt samolotu, ale brakowało silnika. Żaden z produkowanych w Szwecji silników nie miał odpowiednich parametrów, a zagraniczni dostawcy w większości zajęci byli produkcją wojenną dla własnych armii.
Nieoczekiwanie odpowiednią jednostkę napędową udało się znaleźć w… Niemczech. Mimo neutralności Szwecja handlowała z Niemcami, sprzedając głównie surowce przemysłowe. Mimo wojennej zawieruchy, zakupiono partię potężnych silników Daimler-Benz DB 605B o mocy 1475 KM wraz z licencją na ich produkcję.
Po dostosowaniu silnika do szwedzkiego projektu, rozpoczęto montaż pierwszego prototypu samolotu, który otrzymał oznaczenie Saab 21. W swój pierwszy maszyna wzbiła się 30 lipca 1943 roku. Wyniki prób nie były jednak do końca zadowalające, w związku z czym samolot poddano licznym modyfikacjom. Jedną z nich było zamontowanie jednego z pierwszych w historii fotela katapultowego. Jego wprowadzenie było wymuszone umieszczeniem silnika za kokpitem, ponieważ przy takim układzie, w momencie wyskakiwania z samolotu w sytuacji awaryjnej pilot mógł zostać wciągnięty w śmigło.
Kolejnym problemem był napęd. Zakupione silniki wystarczyły jedynie do prób, a prace nad ich licencyjną wersją przedłużały się. Dopiero w 1945 roku gotowy był pierwszy szwedzki silnik DB 605B. Niestety po wprowadzeniu Saaba 21 do służby 1 grudnia 1945 roku na jaw wyszły kolejne problemy z jednostkami napędowymi które często się przegrzewały i miały trudności z utrzymaniem mocy.
Licząca 54 maszyny pierwsza seria oznaczona J 21A-1 w całości wróciła do fabryk, gdzie przeszła modernizację. Równolegle rozpoczęto produkcję maszyn J 21A-2 posiadających ulepszoną awionikę i uzbrojenie w postaci działka 20 mm szwedzkiej produkcji – zbudowano 62 maszyny w tej wersji. W 1947 roku do produkcji weszła wersja J 21A-3 przystosowana do atakowania celów lądowych (pod skrzydłami umieszczono pylony dla rakiet i bomb) – powstało 66 maszyn tego typu.
W 1949 roku wycofano z eksploatacji najstarsze samoloty. Saab 21 nie cieszył się zbyt dużą popularnością, ponieważ nie najlepiej spisywał się w powietrzu. Dodatkowo Szwecja kupiła pod koniec lat 40. partię 165 myśliwców P-51 Mustang.
W porównaniu z amerykańskimi samolotami Saab 21 spisywał się fatalnie. Ostatecznie w 1954 roku wycofano z eksploatacji wszystkie maszyny tego typu, zastępując je odrzutowcami. Do naszych czasów przetrwały 3 samoloty tego typu.
Odrzutowy Saab 21R
Kiepskie osiągi Saaba 21 sprawiły, że już w 1945 roku zaczęto prace nad odmianą maszyny wyposażoną w silnik odrzutowy. Poza napędem niczym nie różniła się ona od pierwowzoru. Jako jednostkę napędową wykorzystano brytyjski silnik turboodrzutowy De Havilland Goblin 2.
Oblot prototypu tej wersji miał miejsce 10 marca 1947 roku, a do służby pierwsze samoloty weszły w 1950 roku. Zbudowano łącznie 64 maszyny, z których wiele powstało w wyniku przebudowy wycofanych J 21A-1. Niestety zmiana napędu nie zwiększyła możliwości samolotu.
Pojawienie się już w 1948 roku pierwszych prototypów zupełnie nowych samolotów odrzutowych sprawiło, że Saaby 21R wycofano z eksploatacji już w 1956 roku.
Konstrukcja
Saab 21 był jednomiejscowym samolotem myśliwskimi i myśliwsko-bombowym o konstrukcji metalowej z podwójnym usterzeniem i silnikiem pchającym. Rozpiętość skrzydeł wynosiła 11,6 mm długość kadłuba 10,4 m, a maksymalna masa startowa 4,4 tony.
Napęd stanowił dwunastocylindrowy silnik Daimler-Benz DB 605B o mocy 1455 KM budowany na licencji w Szwecji. Prędkość maksymalna wynosiła 640 km/h a przelotowa 495 km/h. Zasięg wynosił 750 km, a pułap maksymalny 11 000 m.
Samoloty uzbrojono w jedno działko 20 mm (początkowo Hispano-Suiza HS.404, później Bofors) w nosie oraz 4 karabiny maszynowe 13,2 mm po dwa w nosie i dwa w skrzydłach. Zaczepy pod skrzydłami pozwalały na przenoszenie aż 2000 kg bomb i rakiet.
W wersji Saab 21R maksymalna masa startowa wynosiła 5 ton, prędkość maksymalna 800 km/h a zasięg zaledwie 720 km (w powietrzu samolot mógł przebywać jedynie 46 minut). Pozostałe parametry pozostały takie sam jak w wersji z silnikiem tłokowym.
Kariera w cieniu odrzutowców
Saab 21 wyróżniał się słabymi osiągami i równocześnie bardzo oryginalną sylwetką. Niestety od samego początku projekt skazany był na porażkę. Szwedzi nie mogli przeznaczyć na prace projektowe tak dużych środków jak państwa prowadzące działania wojenne, przez co prace nad samolotem szły powoli.
Równocześnie z wprowadzeniem maszyn do służby rozpoczęła się na świecie era odrzutowców. W związku z tym Saaba 21 stały się momentalnie przestarzałe. Mimo prób zmiany napędu, samolot odstawał swoimi możliwościami od pierwszych samolotów odrzutowych. W związku z tym po zaledwie kilku latach wszystkie Saaby 21 wycofano z eksploatacji.
Co ciekawe, Saab 21 zapisał się w historii jako ostatni szwedzki myśliwiec o napędzie tłokowym, oraz jako pierwszy szwedzki myśliwiec o napędzie odrzutowym.
