Saab J29 Tunnan – latająca beczka

Zaprojektowany krótko po II wojnie światowej szwedzki myśliwiec Saab J29 Tunnan był pierwszym powojennym myśliwcem odrzutowym o skośnych skrzydłach oraz pierwszym szwedzkim samolotem odrzutowym zaprojektowanym od podstaw.

Geneza

W połowie lat 40. szwedzcy wojskowi zdali sobie sprawę z potrzeby wprowadzenia do uzbrojenia nowych samolotów bojowych o napędzie odrzutowym. Aby maksymalnie przyśpieszyć prace, początkowo zdecydowano się na wykorzystanie sprawdzonych myśliwców Saab 21 i wyposażenie ich w silniki odrzutowe. Równocześnie rozpoczęto prace projektowe nad kilkoma maszynami od początku projektowanymi pod silniki odrzutowe.

W październiku 1945 rozpoczęto prace nad dwiema maszynami w ramach projektów oznaczonych jako R 101 i R 1001. Projekt oznaczony jako R101 zakładał zbudowanie samolotu o podobnym kształcie do Lockheeda P-80 Shooting Star (z prostymi skrzydłami), jednak ostatecznie wybór padł na projekt R 1001 zakładający powstanie małego, pękatego samolotu z skośnymi skrzydłami.

Według dostępnych informacji, duży wpływ na wybór projektu miały dane na temat niemieckich samolotów odrzutowych z końca wojny, zwłaszcza Messerschmitta Me 262 i P.1101. Dokumenty te pozyskano częściowo od USA, a częściowo dzięki Fridowi Wänströmowi, pracującemu w zakładach SAABa, który w 1945 roku znalazł się w Szwajcarii i zdobył dokumenty od niemieckich inżynierów, którzy uciekli z Niemiec. Początkowo nowy myśliwiec miał być oparty o brytyjski silnik de Havilland Goblin, jednak w grudniu 1945 roku podjęto decyzję o zmianie jednostki napędowej na zupełnie nowy silnik de Havilland Ghost.

Jesienią 1946 roku dowództwo Szwedzkich Sił Powietrznych zamówiło trzy prototypy (ostatecznie zbudowano 4) oraz liczne makiety do prób w tunelach aerodynamicznych i na ziemi. W trakcie prac nad maszynami szwedzcy konstruktorzy musieli zmierzyć się z licznymi trudnościami, związanymi głównie z brakiem wiedzy na temat projektowania samolotów odrzutowych. Mimo to już 1 września 1948 roku (po około miesięcznym opóźnieniu) w powietrze wzbił się pierwszy prototyp myśliwca oznaczonego jako J29, a za sterami zasiadł Bob Moore. Ze względu na kształt kadłuba, otrzymał on nieoficjalną nazwę Flygande tunnan (pol. latająca beczka), a później oficjalnie przydomek Tunnan (pol. beczka).

Latająca beczka

Próby prototypów szły sprawnie, a samoloty otrzymywały pozytywne oceny od pilotów. Już pod koniec 1948 roku rozpoczęto prace nad maszynami seryjnymi, które oficjalnie weszły do służby w 1951 roku. Łącznie do 1956 roku zbudowano 661 maszyn w czterech podstawowych wersjach – J29A (224 maszyny – wersja podstawowa), J29B (332 maszyny, wersja z powiększonymi zbiornikami paliwa i zaczepami pod skrzydłami), S29C (76 maszyn, wersja rozpoznawcza), J29E (29 maszyn, ulepszona konstrukcja przystosowana do lotów z większą prędkością) i J29F (308 maszyn, będących przebudowanymi seryjnymi J29B i J29E, wyposażone w dopalacz, a w 1963 roku przystosowane do przenoszenia pocisków rakietowych AIM-9B Sidewinder – Rb 42).

Saab J29 Tunnan miał 10,2 m długości, 11 m rozpiętości skrzydeł oraz maksymalną masę startową 8375 kg. Napęd stanowił silnik Svenska Flygmotor RM2B, będący licencyjną wersją de Havilland Ghost. Zapewniał on prędkość maksymalną 1060 km/h oraz zasięg 1100 km. Uzbrojenie składało się z czterech działek kalibru 20 mm oraz niekierowanych rakiet powietrze-powietrze kalibru 75 mm, lub Rb 24 lub w wersji szturmowej rakiet przeciwpancernych kalibru 145 mm, odłamkowo-burzących 150 mm lub 180 mm. J29 miał bardzo dobre osiągi, jednak z powodu nietypowej konstrukcji i braku dedykowanej maszyny treningowej, w początkowym okresie eksploatacji dochodziło do wielu katastrof, w których zginęło łącznie aż 99 szwedzkich pilotów.

W latach 1961-1962 30 J29F zostało sprzedanych do Austrii (w dwóch partiach po 15 maszyn). Wykorzystywano je aż do 1972 roku. Również w 1961 roku pięć J29B wysłano do Kongo w ramach misji ONZ. W 1962 roku kolejne cztery J29B i dwa S29C również trafiły do Kongo. Zadaniem maszyn było prowadzenie misji rozpoznawczych oraz… atakowanie celów naziemnych w trakcie operacji przeciwko oddziałom Katangi. Myśliwce spisywały się bardzo dobrze i wykorzystywano je aż do zakończenia misji w 1964 roku. Ze względu na zużycie samolotów i wysoki koszt ich sprowadzenia do Szwecji, zniszczono je na miejscu.

W Szwecji, wraz z pojawieniem się nowszych maszyn, m.in J35 Draken, Tunnany zaczęto stopniowo wycofywać z służby. W maju 1967 roku wycofano wersje myśliwskie, a wiele maszyn przystosowano do holowania celów. Ostatecznie w sierpniu 1976 roku wszystkie Tunnany zostały wycofane z uzbrojenia szwedzkich sił powietrznych.

Podsumowanie

Do naszych czasów przetrwało kilkanaście J29 głównie w wersji F. Większość maszyn trafiła do muzeów. Jeden egzemplarz w stanie lotnym wykorzystywany jest przez grupę Swedish Air Force Historic Flight. Myśliwce J29 Tunnan były pierwszymi szwedzkimi samolotami o napędzie odrzutowym, projektowanymi od podstaw (Saab 21R powstał w wyniku przebudowy maszyny napędzanej silnikiem tłokowym).

Mimo braku doświadczenia w budowie samolotów odrzutowych, J29 okazał się udanym samolotem, który pozostawał w służbie przez 25 lat. Można spotkać się z opiniami, jakoby plany J29 zostały wykorzystane przez Rosjan do prac nad ich myśliwcami o napędzie odrzutowym. Nie ma jednak potwierdzenia tych informacji. Prawdopodobnie zbieżność wyglądu spowodowana jest wykorzystaniem w pracach nad wieloma ówczesnymi konstrukcjami doświadczeń niemieckich z prac nad P.1101.