Zbudowany w 1955 roku samolot szkolny Soko 522 był bardzo oryginalną konstrukcją. Wywodził się z starszych projektów jugosłowiańskich, ale znaczna część podzespołów pochodziła z USA. Samoloty tego typu eksploatowano do 1978 roku.
W latach 50. Jugosławia znalazła się pomiędzy blokiem komunistycznym i państw zachodnich. Starając się utrzymać niezależność od każdego z nich, władze kraju duży nacisk kładły na posiadanie własnego przemysłu zbrojeniowego, zdolnego do dostarczania najważniejszego uzbrojenia, z minimalnym wkładem przemysłu zagranicznego.
Soko 522 (fot. Marko M.)
Trudne relacje na linii Belgrad-Moskwa sprawiły, że w szczególności nawiązywano współpracę z Amerykanami, którzy nie mieli w początkowym okresie Zimnej Wojny większych problemów z współpracą z komunistyczną Jugosławią. W 1950 roku z inicjatywy nowopowstałej firmy Soko rozpoczęto prace projektowe nad samolot szkolnym, który miał zastąpić starsze konstrukcje. Maszyna otrzymała oznaczenie Soko 522
Chociaż siły powietrzne nie wykazywały zapotrzebowania na taki samolot, decyzję o dalszym rozwoju projektu podjęto na szczeblu władz centralnych. Początkowo zakładano wykorzystanie radzieckiego silnika, ale okazało się to niemożliwe. W związku z tym zakupiono amerykański silnik Pratt & Whitney R-1340-AN-1 Wasp o mocy 600 KM i na jego bazie rozwijano projekt. Jeszcze zanim oblatano prototyp (co miało miejsce 14 lutego 1955 roku) zamówiono 115 maszyn.
Soko 522 (fot. Miroslav Cika)
Pod względem konstrukcji, samolot wywodził się z UTVA 213 Vihor, ale posiadał dużo części pozyskanych z USA. Wkład amerykańskich firm był tak duży, że pierwsze egzemplarze seryjne miały nawet tabliczki i opisy w języku angielskim.
Soko 522 miał 9.2 m długości i 11 m rozpiętości skrzydeł. Napęd stanowił silnik Pratt & Whitney R-1340-AN-1 Wasp o mocy 600 KM, zapewniający prędkość maksymalną 351 km/h i zasięg 978 km. Chociaż był to samolot szkolny, uzbrojono go w dwa karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm i węzły pod skrzydłami dla 4 bomb o masie 50 kg każda. Nietypową cechą samolotów były… składane skrzydła. Powód zastosowania takiego mechanizmu nie jest do końca wyjaśniony, ponieważ w przypadku samolotów bazujących na lądzie nie jest to potrzebne rozwiązanie.
Soko 522 (fot.Belgade Aviation Museum Photo Archive)
Zakładano, że część maszyn będzie używana w roli samolotów wsparcia, ale szybko z tego pomysłu zrezygnowano, uznając, że osiągi Soko 522 na to nie pozwalają. Produkcję kontynuowano do 1961 roku, a w służbie samoloty pozostawały do 1978 roku. Pod koniec kariery zaczęto je wycofać ze służby i przekazywać cywilnym użytkownikom. Dzięki temu zaczęły się one pojawiać na międzynarodowych pokazach lotniczych. Kilka maszyn zostało wykorzystanych podczas kręcenia filmów. Po niewielkich przeróbkach upodabniano je do maszyn niemieckich lub amerykańskich (jedną z słynnych filmowych ról Soko 522 był udział w filmie Złoto dla zuchwałych.
