Istnieje wiele festiwali i nagród filmowych, ale jedna nagroda najbardziej rozbudza emocje – Nagroda Amerykańskiej Akademii Filmowej, czyli Oscary. Przyznawana co roku od 1929 roku jest najbardziej pożądaną statuetką, a ceremonia ich wręczenia przyciąga przed telewizory widzów z całego świata.
Historia
Historia Oscarów sięga 1927 roku. 11 maja 1927 roku założono Amerykańską Akademię Sztuki i Wiedzy Filmowej. Miała ona pomóc w popularyzacji kina i filmów, które dopiero zyskiwały szerszą widownię. Za inicjatora pomysłu utworzenia Akademii uznaje się Louisa B. Mayera.
Zebrał on grupę 36 przedstawicieli przemysłu filmowego, którzy stali się pierwszymi członkami Akademii. Byli to aktorzy Richard Barthelmess, Jack Holt, Conrad Nagel, Milton Sills, Douglas Fairbanks (został również pierwszym przewodniczącym Akademii), Sr., Harold Lloyd, reżyserzy Cecil B. DeMille, Frank Lloyd, Henry King, Fred Niblo, John M. Stahl, Raoul Walsh, pisarze Joseph Farnham, Benjamin F. Glazer, Jeanie MacPherson, Bess Meredyth, Carey Wilson, Frank Woods, technicy J, Arthur Ball, Cedric Gibbons, Roy J. Pomeroy, producenci Fred Beetson, Charles H. Christie, Sid Grauman, Milton E. Hoffman, Jesse L. Lasky, M. C. Levee, Louis B. Mayer, Joseph M. Schenck, Irving Thalberg, Harry Warner, Jack Warner, Mary Pickford, Harry Rapf oraz prawnicy Edwin Loeb i George W. Cohen.
Głównym narzędziem promocji filmów miała być specjalna nagroda wręczana co roku w kilkunastu kategoriach. Przyznano ją po raz pierwszy w 1929 roku, a ceremonia wręczenia nagród miała miejsce 16 maja 1929 roku w Roosevelt Hotel w Los Angeles. Wzięło w niej udział 270 osób. Bilety wstępu kosztowały 5 dolarów (współcześnie około 69 dolarów).
W czasie trwającej… 15 minut ceremonii wręczono nagrody w 13 kategoriach. Zwycięzcy byli znani już od trzech miesięcy. Nagrody otrzymali:
- najlepszy film – Skrzydła
- najwyższa jakość artystyczna – Wschód Słońca
- najlepszy aktor – Emil Jannings
- najlepsza aktorka – Janes Gaynor
- najlepszy reżyser komedii – Lewis Milestone – Awantura arabska
- najlepszy reżyser dramatu – Frank Borzage – Siódme niebo
- najlepsze materiały do scenariusza – Ben Hecht – Ludzie podziemia
- najlepszy scenariusz adaptowany – Benjamin Glazer – Siódme niebo
- najlepsze napisy filmowe – Joseph Farnham
- najlepsze zdjęcia – Charles Rosher i Karl Struss – Wschód słońca
- najlepsza scenografia i dekoracje wnętrz – William Cameron Menzies – Gołębica i Burza
- najlepsze efekty inżynieryjne – Roy Pomeroy – Skrzydła
Ponadto wręczono dwie nagrody specjalne dla Warner Brothers za film Śpiewak jazzbandu oraz dla Charliego Chaplina za film Cyrk.
Projekt statuetki stworzył Cedric Gibbon i George Stanley. Przedstawia ona człowieka (rycerza?) trzymającego miecz. Wykonana jest z stopu o nazwie britannium i waży około 3,9 kg. Pokryta jest 24-karatowym złotem. W 1950 roku wprowadzono zasadę, według której osoby nagrodzone Oscarem nie mogą odsprzedać statuetki, chyba, że kupującym będzie Akademia. Cena wynosi… 1 dolara. Co ciekawe statuetki przyznane przed 1950 rokiem nie są objęte tym wymogiem i mogą być sprzedawane. Zwykle ich wartość wynosi około kilku milionów dolarów.
Początkowo nagroda nie była zbyt popularna, a dziennikarze nie interesowali się nią aż tak jak współcześnie. Mimo to w 1930 roku ceremonię wręczenia nagród po raz pierwszy zaczęto transmitować w radiu. W kolejnych latach wraz z rozwojem kinematografii sama Nagroda Akademii zaczęła zyskiwać własną sławę. Co ciekawe, po raz pierwszy oficjalnie nagrodę nazwano Oscarem w 1939 roku, chociaż według legendy nazwę stworzyła w 1931 roku Margaret Herrick.
W 1953 roku po raz pierwszy ceremonię wręczenia Oscarów transmitowano w telewizji. W okresie powojennym Oscary stały się najważniejszą nagrodą filmową i największym wyróżnieniem. Jest to o tyle ciekawe, że jest to typowo amerykańska nagroda i dostają ją głównie produkcje Hollywoodzkie.
Wielokrotnie zmieniały się kategorie i ich ilość oraz sposób przyznawania nagród i ogłaszania nominowanych. Obecnie Oscary przyznawane są w 23 kategoriach (kategorie zmieniały się na przestrzeni lat). Przyznano 3140 Oscarów (do 2020 roku). Nominacje ogłaszane są na 6 tygodni przed ceremonią, a zwycięzców poznaje się podczas samej ceremonii. Ich nazwiska zapisane są na kartkach umieszczonych w zaklejonych kopertach, tak aby nikt nie poznał wyników wcześniej.
Zmianie ulegało również miejsce w którym odbywała się gala. W latach 1930-1943 ceremonia odbywała się w hotelach Ambassador i Biltmore. W latach 1944-1948 przeniesiono ją do Gruman’s Chinese Theatre, a w latach 11947-1948 do Shrine Auditorium. W 1949 roku ceremonia odbyła się w Academy Award Theatre a w latach 1950-1960 w Hollywood Pantages Theatre. W 1961 roku przeniesiono ją do Santa Monica Civic Auditorium, a w 1969 ponownie powrócono do Los Angeles do Dorothy Chandler Pavilion. Od 2002 roku ceremonia odbywa się w Kodak Theatre przemianowanym na Dolby Theatre.
Rekordziści
Największa liczba zdobytych Oscarów (11): Ben Hur (z 1959 r.) Titanic (z 1997 r.) i Władca Pierścieni: Powrót króla (z 2003 r.). Warto dodać, że tylko Władca Pierścieni otrzymał wszystkie nagrody w kategoriach w których był nominowany. Titanic miał 14 nominacji a Ben Hur 12. Również 14 nominacji otrzymał film Wszystko o Ewie (z 1950 r.), który ostatecznie otrzymał jedynie 6 Oscarów.
Najwięcej nominacji i żadnego Oscara otrzymali Kevin O’Connell (20 nominacji) oraz Roland Anderson i Alex North (po 15 nominacji). Najwięcej nominacji i nagród otrzymali natomiast Jack Nicholson (12 nominacji i 3 Oscary) oraz Meryl Streep (19 nominacji i 3 Oscary). Kathrine Hepburn otrzymała 4 Oscary, będąc najczęściej nagradzaną aktorką.
Reżyser John Ford również otrzymał 4 Oscary, a William Wyler znalazł się na liście jako najczęściej nominowany reżyser (12 nominacji). Najmłodszym zdobywcą Oscara jest Tatum O’Neal która otrzymała nagrodę za film Papierowy księżyc w wieku 10 lat. Najstarszym zdobywcą Oscara jest natomiast Robert F. Boyle, który otrzymał nagrodę w wieku 98 lat.
Również Polacy mają na swoim koncie sporo Oscarów. Nagrody otrzymali:
- Leopold Stokowski – najlepsza muzyka – Fantazja (1941)
- Bronisław Kaper – najlepsza muzyka – Lili (1953)
- Stefan Kudelski – honorowa nagroda zasługi – za rozwój techniki nagrywania dźwięku (1978)
- Zbigniew Rybczyński – najlepszy krótkometrażowy film animowany – Tango (1982)
- Stefan Kudelski – Honorowa Nagroda Gordona E. Sawyera – za osiągnięcia w dziedzinie rejestracji dźwięku (1990)
- Ewa Braun i Allan Starski – najlepsza scenografia – Lista Schindlera (1993)
- Janusz Kamiński – najlepsze zdjęcia – Lista Schindlera (1993)
- Janusz Kamiński – najlepsze zdjęcia – Szeregowiec Ryan (1998)
- Andrzej Wajda – za całokształt twórczości (2000)
- Roman Polański – najlepszy reżyser – Pianista (2002)
- Jan A. P. Kaczmarek – najlepsza muzyka – Marzyciel (2005)
- Paweł Pawlikowski – najlepszy film nieanglojęzyczny – Ida (2014)
Wspaniała nagroda vs. komercja
Oscary są jednymi z najważniejszych nagród filmowych na świecie, ale w ostatnich latach ich znaczenie powoli słabnie. Głównym powodem jest rosnąca liczba zarzutów pod adresem Akademii, związanych z sposobem przyznawania nagród.
Wielu krytyków Oscarów zwraca uwagę na fakt, że nagrody przyznawane są zwykle filmom niekoniecznie najlepszy, ale za to mającym pewne konkretne cechy. Zwykle „najlepszymi filmami” są historie romantyczne i dramaty, często mające konkretne elementy fabuły i styl. Przyglądając się filmom, które otrzymały nagrody faktycznie można odnieść wrażenie, że pewne filmy wręcz powstają pod Oscary.
Innym zarzutem wobec Oscarów jest marginalizowanie kina niezależnego i produkcji zagranicznych (tylko jedna kategoria dotyczy filmów nieanglojęzycznych). Również filmy wyjątkowo popularne wśród widzów, np. kino superbohaterskie, nie zdobywają dużej liczby Oscarów. Akademia wyraźnie niechętnie podchodzi do takich produkcji.
Mimo tych zarzutów oraz olbrzymiego skomercjalizowania samej ceremonii i nagrody, Oscary budzą cały czas wielkie emocje, a filmy, które mogą pochwalić się dużą liczbą nagród albo nawet nominacji zyskują większą popularność wśród widzów.