Krótka historia kamuflażu

Kamuflaż zgodnie kojarzy zwykle z charakterystycznymi, zielonymi i brązowymi plamami w różnych kształtach i odcieniach, pokrywającymi mundury żołnierzy i pojazdy wojskowe. To dzięki niemu żołnierze mogą wtopić się w otoczenie i pozostać niezauważonymi. Mało kto jednak wie, że w takiej formie zaczęto go stosować dopiero na początku XX wieku.

Początek ery broni palnej

Praktycznie do końcówki XVIII wieku armie na całym świecie ubierały swoich żołnierzy w kolorowe mundury, które w żadnym stopniu nie pozwalały im na ukrycie się przed wzrokiem przeciwnika. Powodem takiego stanu rzeczy był fakt, iż większość starć toczona była w zwarciu, albo na bardzo bliskich dystansach. Początkowo broń palna nie należała do celnych, w związku z czym żołnierze musieli podejść bardzo blisko siebie. W gorączce bitwy, łatwo było stracić orientację gdzie znajdują się sojusznicy, a gdzie wróg. Kolorowe mundury minimalizowały ten problem. Był jeszcze jeden istotny cel stosowania takich mundurów. Widoczne z daleka, zwarte formacje jednakowo umundurowanych żołnierzy tworzyły efekt psychologiczny i wpływały na morale żołnierzy.

Przykłady mundurów polskich żołnierzy z lat 1697-1795

Sytuacja zaczęła się jednak zmieniać pod koniec XVIII wieku, gdy do uzbrojenia zaczęły wchodzić coraz celniejsze karabiny. Zaczęto wówczas formować oddziały strzelców, takie jak np. Rogers’ Rangers, których zadaniem było prowadzenie rozpoznania oraz ostrzeliwanie przeciwnika z ukrycia, a nie walka w otwartym polu. Aby ułatwić im wtopienie się w otoczenie, wyposażano ich w mundury w kolorze zielonym. Podobne formacje zaczęły powstawać również w innych krajach, gdzie również zaczęto stosować mundury w bardziej stonowanych zielonych, szarych lub brązowych (jak w przypadku portugalskiej lekkiej piechoty Caçadores) barwach. Mimo to tworzące trzon armii odziały piechoty dalej wykorzystywały charakterystyczne, kolorowe mundury.

Narodziny kamuflażu

Na początku XIX wieku niektóre armie zaczęły stopniowo eliminować jaskrawe kolory mundurów na rzecz nieco ciemniejszych barw, jak np. kolor ciemno niebieski, lub różne odcienie zieleni i szarości. Brytyjska armia, uznawana za najpotężniejszą dalej stosowała jednak charakterystyczne, czerwone kurtki, którym brytyjscy żołnierze zawdzięczają określenie “redcoats”.

Grupa rekonstrukcyjna brytyjskiej armii w charakterystycznych czerwonych barwach (fot. Lee Wright/Flickr.com)

Sytuacja zaczęła się zmieniać w latach 40. XIX wieku wraz z nowymi konfliktami, w jakie zaczęły angażować się przede wszystkim mocarstwa kolonialne. O ile wcześniej armie na całym świecie toczyły walki albo z równie dobrze przygotowanym przeciwnikiem, albo z nieposiadającymi broni palnej tubylczymi oddziałami w koloniach, tak w XIX wieku broń palna rozpowszechniła się również w tych ostatnich. Mniej liczne oddziały partyzanckie w koloniach nie angażowały się w starcia w otwartym polu, starając się pozostać w ukryciu przed przeciwnikiem.

W takich realiach kolorowe mundury zwłaszcza brytyjskiej armii były kompletnie nieprzydatne i tylko narażały żołnierzy na większe straty. W związku z tym, w 1848 roku brytyjski Corps of Guides w Indiach zaczął stosować mundury w kolorze pustynnym. Początkowo produkowano je w Wielkiej Brytanii, ale szybko okazało się, że zapotrzebowanie jest tak duże, że zaczęto lokalnie wytwarzać różne wersje podobnych mundurów, różniące się barwami. Charakterystyczny, ziemisty kolor mundurów zyskał wówczas nazwę khaki (w języku urdu słowo to oznacza zakurzony, lub w kolorze ziemi).

Corps of Guides

W kolejnych latach podobne mundury zaczęto stosować w innych oddziałach stacjonujących w koloniach, jednak Brytyjska armia stacjonująca w Wielkiej Brytanii dalej korzystała z czerwonych kurtek i białych oraz czarnych elementów wyposażenia. Dopiero podczas I wojny burskiej w 1880 roku Brytyjczycy zastąpili swoje czerwone mundury, bardziej stonowanymi w barwach khaki.

Głównym powodem takiej nagłej zmiany była kompletna zmiana sposobu prowadzenia działań wojennych. Burowie wyposażeni w nowoczesne karabiny zadawali bardzo duże straty ubranym w czerwone mundury brytyjskim żołnierzom. Równocześnie całkowicie zrezygnowano z dotychczasowej taktyki walki w polu, stosowanej we wcześniejszych konfliktach.

Brytyjscy żołnierze podczas bitwy na wzgórzu Majuba w 1881 roku w trakcie I wojny burskiej (fot. Richard Caton Woodville)

W ciągu kilku lat przez armie na całym świecie przetoczyła się rewolucja, która zmieniła umundurowanie wszystkich armii. Oficjalnie, cała brytyjska armia przeszła na mundury w kolorze khaki (określanym w Wielkiej Brytanii jako drab) w 1902 roku. W międzyczasie Amerykanie zrobili to samo, a do 1908 roku również rosyjska armia zaczęła stosować barwy maskujące. W 1909 roku niemiecka armia oficjalnie przyjęła jako standardowy kolor mundurów tzw. feldgrau.

Szybka ewolucja kamuflażu

I wojna światowa przyniosła szybką i gwałtowną ewolucję barw maskujących. O ile jeszcze na początku konfliktu niektóre oddziały korzystały z dosyć kolorowych mundurów (np. we Francji wiele formacji korzystało z czerwonych czapek), tak w ciągu kilku miesięcy mundury w stonowanych barwach stały się standardem na całym świecie.

Brytyjscy żołnierze podczas I wojny światowej – dobrze widać charakterystyczny ziemisty kolor mundurów i kamuflażu na czołgu

Równocześnie zaczęto stosować barwy maskujące również na wyposażeniu żołnierzy – pokrywając kamuflażem hełmy, pojazdy, a nawet większe działa i haubice, a także pociągi i samoloty. Kamuflaż zaczęto także na większą skalę stosować na morzu (tzw. dazzle camouflage), chociaż w tym przypadku miał on nie tyle ukrywać okręty, a utrudniać celowanie w nie.

Poszczególne armie zaczęły tworzyć własne wzory barw maskujących, zwykle składające się z plam w kolorach zielonym, khaki i brązowym. Kolor oliwkowy i khaki stały się natomiast najpopularniejszymi barwami mundurów na długie lata. Wzory kamuflażu różniły się również w zależności od miejsca działania danej formacji.

Po II wojnie światowej nastąpiła kolejna rewolucja w rozwoju barw maskujących. Jednobarwne mundury zastąpiono pokrytymi barwami maskującymi. Każdy kraj zaczął stosować własny wzór kamuflażu, a w niektórych przypadkach różne formacje zaczęły stosować własne wzory. Obecnie istnieją setki, jak nie tysiące różnych wzorów kamuflażu. Projektuje się je z uwzględnieniem wyników długich testów i badań, które mają zapewnić im jak największą skuteczność.

Stosowany współcześnie w amerykańskiej armii kamuflaż dostosowany jest bardzo dobrze do teatru działań