Krążowniki projektu 58 – pierwsze radzieckie krążowniki rakietowe

Wraz z rozwojem techniki rakietowej, w 1956 roku radzieckie władze zleciły opracowanie nowego typu okrętów wojennych uzbrojonych w przeciwokrętowe pociski rakietowe P-35. Doprowadziło to do powstania czterech okrętów projektu 58, które początkowo budowano jako niszczyciele rakietowe, ale do służby wprowadzono je jako pierwsze radzieckie krążowniki rakietowe.

Geneza

W 1956 roku w ZSRR rozpoczęto prace nad kierowanymi przeciwokrętowymi pociskami rakietowymi P-5 Piatjorka. W 1959 roku rozpoczęto próby pocisków, a w 1960 roku wprowadzono je do eksploatacji. Długie na 10 m pociski ważyły 4,5 tony, a ich głowica bojowa miała masę 800 kg (możliwe było zainstalowanie standardowej głowicy bojowej lub atomowej). Prędkość pocisków wynosiła aż 1,5 Macha, a zasięg dochodził do 460 km.

Broń tego typu ze względu na swoje rozmiary wymagała większej ilości miejsca na pokładzie okrętu, w związku z czym już w 1956 roku zlecono opracowanie nowego typu okrętów wojennych, początkowo klasyfikowanych jako niszczyciele rakietowe, których głównym uzbrojeniem miały być tego typu pociski. W toku prac nad pociskami opracowano ich wersję rozwojową, oznaczoną jako P-35 Progress i to właśnie ona miała stać się podstawowym uzbrojeniem nowych jednostek.

Prace projektowe nad okrętami zlecono stoczni im. A.A. Żdanowa w Leningradzie, a zaprojektowane okręty oznaczono jako Projekt 58. Budowę pierwszej jednostki, od której wzięła się nazwa typu – Groznyj, rozpoczęto 23 lutego 1960 roku.

Niszczyciele, które stały się krążownikami

Groznyj został zwodowany 26 marca 1961 roku, a do służby jednostka weszła 30 grudnia 1962 roku. Okręt miał 142,5 m długości i wyporność pełną 5315 ton. Napęd stanowiły dwie turbiny parowe TW-12 o łącznej mocy 94 000 KM, zapewniające prędkość maksymalną 34,5 węzła, oraz ekonomiczną 18 węzłów. Zasięg wynosił 6685 km przy prędkości ekonomicznej, a autonomiczność zaledwie 10 dni. Załoga liczyła 339 oficerów i marynarzy.

Uzbrojenie okrętu składało się z dwóch poczwórnych wyrzutni SM-70 z zapasem 16 pocisków pocisków P-35 Progress (8 w wyrzutniach i 8 w zapasie), umieszczonych na dziobie i rufie, jednej wyrzutni ZIF-101 dla pocisków przeciwlotniczych M-1 Wołna z zapasem również 16 pocisków, czterech armat uniwersalnych kalibru 76 mm umieszczonych w dwóch podwójnych wieżach na rufie, dwóch trzyrurowych wyrzutni torped kalibru 533 mm i dwóch wyrzutni bomb głębinowych RGB-60.

Wyposażenie elektroniczne składało się z dwóch stacji radiolokacyjnych dozoru powietrznego MR-300 Angara, dwóch stacji radiolokacyjnych 4R44 Winom dla pocisków P-35, stacji radiolokacyjnej M-1 Jatagan dla pocisków M-1 Wołna, stacji radiolokacyjnej MR-105 Turel dla artylerii uniwersalnej oraz stacji hydrolokacyjnej GS-572 Gierkules-2M.

Już podczas prób morskich Groznyj wzbudził spore zainteresowanie Nikity Chruszczowa, który zgodził się na przeklasyfikowanie okrętu z niszczyciela rakietowego na krążownik rakietowy (wiązało się to podobno z wzrostem żołdu dla oficerów). W kolejnych latach do służby wprowadzono jeszcze trzy jednostki tego typu – Admirał Fokin, Admirał Gołowko i Wariag.

Służba jednostek nie należała do emocjonujących, ale w jej trakcie okręty odbyły wiele wizyt zagranicznych, m.in. w Polsce w 1987 roku (Gdynia) i 1988 roku (Szczecin). Początkowo planowano budowę łącznie 16 okrętów tego typu, ale podczas eksploatacji wyszły na jaw wady projektowe, zwłaszcza podatność na przechyły spowodowana wysokimi masztami, przez co zrezygnowano z dalszych jednostek na rzecz całkowicie nowych okrętów.

Mimo podejmowanych prób modernizacji, w tym zmiany uzbrojenia dodatkowego i dodaniem zestawów obrony bezpośredniej AK-630M kalibru 30 mm, możliwości bojowe okrętów szybko uległy zmniejszeniu. W związku z przestarzałą konstrukcją i rosnącymi kosztami obsługi, w ramach oszczędności w latach 1990-1993 wycofano z eksploatacji trzy okręty, a w 2002 roku czwarty. Wszystkie trafiły na złom.