Kołowy pojazd rozpoznawczy Panhard EBR

Zaprojektowany krótko po II wojnie światowej francuski samochód pancerny Panhard EBR z jednej strony był rozwinięciem przedwojennych projektów, a z drugiej zupełnie nowym typem pojazdów wojskowych. Konstrukcja pojazdów okazała się na tyle udana, że wykorzystywano je ponad 30 lat, a obecnie w służbie pozostaje wiele podobnych pojazdów.

Geneza

Francuska armia w okresie międzywojennym rozwijała swój własny, całkowicie odmienny od innych państw system rozwoju sił zbrojnych. Ciekawym przykładem były wojska pancerne, w których dominowały raczej powolne czołgi piechoty, wspierane przez nieco szybsze czołgi przeznaczone do zwalczania innych wozów pancernych. Żaden z tych pojazdów nie nadawał się jednak do działań rozpoznawczych.

W związku z tym francuska armia wprowadziła na uzbrojenie kilka samochodów pancernych, które projektowano z myślą o zadania rozpoznawczych. Jedną z ciekawszych konstrukcji był Panhard 178. Pojazd ten miał jednak wadę – czterokołowe podwozie nie było idealne do poruszania się w trudnym terenie. Szukając rozwiązania tego problemu, zakłady Panhard zaprojektowały prototypowy samochód pancerny Panhard 201. Pojazd cechował się czteroosiowym podwoziem, w którym dwie środkowe osie wyposażone były w metalowe koła z nakładkami, znacznie lepiej przystosowane do jazdy w terenie.

Wybuch wojny i zajecie kraju przez Niemców uniemożliwiły kontynuowanie prac, jednak już po wojnie projekt otrzymał nowe życie. W 1944 roku, gdy wojska alianckie wyswobodziły znaczną część Francji, władze kraju rozpoczęły zakrojony na szeroką skalę program odbudowy sił zbrojnych. Wśród zainicjowany projektów, jednym z ważniejszych było pozyskanie nowych samochodów pancernych, przystosowanych do zadań rozpoznawczych.

W lipcu 1945 roku zakłady Panhard otrzymały oficjalne warunki techniczne jakie ma spełniać nowy pojazd. Zakładano, że będzie on wyposażony w czteroosiowe podwozie, z niską wieżą, w której znajdzie się armata kalibru 75 mm, mogąca niszczyć większość ówczesnych czołgów. Inżynierowie Panharda natychmiast przystąpili do prac, od początku jako bazę wykorzystując projekt Panharda 201.

Panhard EBR

Pierwsze prototypy nowego samochodu pancernego ukończono w lipcu 1948 roku. Pojazd otrzymał wówczas nazwę Panhard EBR. Konstrukcyjnie był bardzo podobny do modelu 201, jednak różnił się od niego większym rozmiarem i przede wszystkim silniejszym uzbrojeniem. Zachowano czteroosiowe podwozie, z środkowymi osiami wyposażonymi w metalowe koła z nakładkami, przystosowane do jazdy w terenie. W trakcie jazdy po drodze koła były podnoszone, ale cały czas był przenoszony na nie napęd.

EBR miał 6,15 m długości, 2,4 m szerokości i wysokości 2,2 m. Masa pojazdu wynosiła 13,3 tony, a napęd stanowił specjalnie zaprojektowany, płaski, dwunastocylindrowy silnik Panhard 12H 6000 o mocy 200 KM i pojemności 6 litrów. Zapewniał on prędkość maksymalną 105 km/h na drodze i 45 km/h w terenie, oraz zasięg 650 km na drodze. Załoga liczyła 4 żołnierzy – dwóch kierowców dowódca i ładowniczy. Panhard EBR miał podwójny system kierowania, z dwoma stanowiskami dla kierowców z przodu i z tyłu. W związku z tym Obie skrajne osie były skrętne, jednak w normalnej eksploatacji tylną oś zwykle blokowano. Dodatkowe uzbrojenie pojazdu, niezależnie od wersji stanowiły 2-3 karabinów maszynowych kalibru 7,5 mm.

Pierwsze próby pojazdu były bardzo udane, w związku z czym Panhard natychmiast otrzymał zamówienie na pierwszą partię pojazdów. Produkcja seryjna ruszyła w sierpniu 1950 roku i była kontynuowana do 1960 roku. Łącznie powstało 1179 pojazdów w kilku seriach produkcyjnych i wersjach, różniących się uzbrojeniem. Pierwszą wersją był model EBR 75 Modele 1951, wyposażona w wieżę FL 11 z armatą SA 49 kalibru 75 mm. Wyprodukowano 900 egzemplarzy tych pojazdów, chociaż w momencie wejścia do produkcji, armata SA 49 była już przestarzała.

W 1954 roku do produkcji wprowadzono nietypową wersję EBR 75 Modele 1954, wyposażona w wieżę FL 10, pochodzącą z czołgu AMX-13. Chociaż była ona znacznie wyższa, pozwalała na zamontowanie znacznie skuteczniejszej armaty SA 50 L/61 kalibru 75 mm, wywodzącej się niemieckiej armaty KwK 42 L/70 kalibru 75 mm, wykorzystywanej m.in. w PzKpfw V Panther. Armata wyposażona była w automat ładujący, oraz dysponowała znacznie grubszym pancerzem przez co masa pojazdu wzrosła do 15,3 ton.

Początkowo pojazdy w tej wersji wyposażano w przerobione kadłuby modelu 1951, jednak z czasem rozpoczęto produkcje zupełnie nowych kadłubów. Pojazdy te otrzymały wówczas oznaczenie EBR 75 Modele 1955. Łącznie powstało 279 wozów z wieżą FL 10.

Chociaż w 1960 roku zakończono produkcję Panharda EBR, nie oznaczało to końca jego eksploatacji. Pojazdy te był bardzo przydatne, więc pozostawiono je w eksploatacji. W 1963 roku podjęto jednak decyzję o gruntownej modernizacji wozów. 620 pojazdów Modele 1951 przezbrojono w nowe armaty D921A Modele F2 kalibru 90 mm . Zachowano wieże FL 11, przez co wizualnie pojazdy praktycznie niczym się nie różniły. Do 1968 roku przezbrojono wszystkie planowane pojazdy.

Warto dodać, że w połowie lat 50. rozpoczęto również prace nad pojazdem z uzbrojeniem przeciwlotniczym EBR DCA uzbrojonych w podwójne działko Hispano-Suiza 831 kalibru 30 mm. Mimo udanych testów, wozy te nie weszły do produkcji seryjnej. Lepiej poszło kolejnemu prototypowi – EBR-ETT. Był to transporter opancerzony, w którym zachowano ogólny układ podwozia, ale zamiast wieży zamontowano podwyższony przedział desantowy dla 12-14 żołnierzy. Francuskie władze nie zainteresowały się tym projektem, ale 28 egzemplarzy zamówiła Portugalia.

W 1970 roku pozbawiony wieży Panhard EBR transportował trumnę z ciałem generała de Gaulle’a.

Eksploatacja

Ze względu na swoje stosunkowo silne uzbrojenie oraz dużą mobilność, Panhardy EBR wykorzystywano głównie w koloniach francuskich w Afryce Północnej. W trakcie eksploatacji wyszły na jaw jednak dosyć istotne wady tych pojazdów. Umieszczony w centralnej części kadłuba silnik był bardzo głośny, a wszelkie naprawy i prace konserwacyjne wymagały zdjęcia wieży, co utrudniało eksploatację.

Mimo to EBR znakomicie radziły sobie w powierzanych zadaniach. Kilkaset pojazdów zostało wyeksportowanych. Portugalia otrzymała 51 wozów, które wykorzystywano również w Afryce, ostatecznie wycofując je z eksploatacji w latach 80.. Kolejnymi użytkownikami było Maroko (27-36 egzemplarzy), Mauretania (15 wozów) i Tunezja (również 15 wozów). Prawdopodobnie część wycofanych z eksploatacji francuskich EBR trafiło do Indonezji, jednak brakuje szczegółowych informacji na ten temat. W latach 80. gdy francuska armia zaczęła wprowadzać do uzbrojenia pojazdy AMX 10 RC, Panhardy EBR zaczęto systematycznie wycofywać z uzbrojenia i złomować.