Zbudowany w 1909 roku rosyjski krążownik pancerny Ruryk był najpotężniejszym i ostatnim okrętem tej klasy w rosyjskiej flocie, oraz jednym z ostatnich i najlepszych krążowników pancernych na świecie. Jego kariera była jednak stosunkowo krótka.
Geneza
Historia okrętu sięga początku wojny rosyjsko-japońskiej w 1904 roku. Rosjanie uznali wówczas, że ich flocie brakuje specjalnych krążowników, które dzięki szybkości i stosunkowo silnemu uzbrojeniu mogłyby prowadzić działania rozpoznawcze dla eskadr pancerników, oraz w razie potrzeby stanowić tzw. „szybkie skrzydło”, którego zadaniem byłoby nękanie okrętów wroga.
Jedną z takich jednostek stał się krążownik pancerny Bajan, wprowadzony do służby w 1903 roku. Okręt spełniał oczekiwania, ale dowództwo rosyjskiej floty postanowiło wprowadzić do służby znacznie potężniejszą jednostkę. W lipcu 1904 roku Morski Komitet Techniczny odpowiedzialny za zamawianie nowych okrętów przygotował konkurs, w którym wystartowały stocznie z różnych państw.
Ostatecznie wybór padł na projekt brytyjskiej stoczni Vickersa, co było dużym zaskoczeniem, ponieważ w tym czasie Rosjanie nie traktowali Wielkiej Brytanii jako wartościowego źródła okrętów dla swojej floty (prędzej Rosjanie widzieli w Brytyjczykach potencjalnego wroga). Wstępny kontrakt na budowę okrętu zawarto 31 maja 1905 roku a koszt prac wyceniono na 1,5 mln funtów (współcześnie około 158, 2 mln funtów). Jeszcze zanim podpisano właściwy kontrakt (co nastąpiło 23 stycznia 1906 roku) Rosjanie zaczęli modyfikować projekt okrętu, zmieniając jego uzbrojenie. Warto dodać, że mimo ciągłych zmian i braku podpisania umowy, stępkę pod krążownik położono 9 sierpnia 1905 roku.
Ruryk
Rosjanie kilkukrotnie zmieniali projekt w trakcie prac. Zrezygnowano m.in. z części dział artylerii pomocniczej dużego kalibru, aby w jej miejsce zamontować więcej dział mniejszego kalibru. Efektem ubocznym zmian był wzrost wyporności okrętu. Zmiany te pociągały za sobą opóźnienia względem pierwotnego harmonogramu (okręt miał być gotowy 1 marca 1907 roku).
Ostatecznie kadłub zwodowano 4 listopada 1906 roku, a próby morskie jeszcze nie ukończonego okrętu rozpoczęto 6 lipca 1907 roku. W 1908 roku po zainstalowaniu uzbrojenia i rozpoczęciu prób artyleryjskich okazało się, że mocowania wież są za słabe i dochodzi do odkształcania pokładu podczas strzelania. Wprowadzono poprawki, a okręt został warunkowo przyjęty przez Rosjan i skierowany do Rosji na dalsze próby.
W ich trakcie okazało się, że dalej występują problemy z mocowaniem wież, co pociągnęło za sobą kolejne modyfikacje, przeprowadzone tym razem w Kronsztadzie przy wsparciu inżynierów Vickersa. Koszt prac wyniósł aż 3 mln rubli, które Rosjanie odliczyli sobie od wartości kontraktu. Tym samym Vickers otrzymał 1,13 mln funtów. Krążownik nazwany Ruryk, wszedł do służby w lipcu 1909 roku.
Rosjanie chcieli następnie zbudować dwa kolejne okręty tego typu już w Rosji, ale z powodu kosztów i problemów z pozyskaniem odpowiednich podzespołów zrezygnowano z tego. Powstał nawet projekt następcy Ruryka, ale wyposażonego w turbiny parowe. Prac nad nim również nie rozpoczęto.
W momencie wejścia do służby Ruryk miał 161 m długości i wyporność pełną 17 250 ton. Napęd zapewniały dwa silniki patowe o mocy 19 700 KM, zapewniające prędkość maksymalną 21 węzłów i zasięg 4290 Mm (7945 km) przy prędkości 10 węzłów. Uzbrojenie składało się z 4 dział kalibru 254 mm w dwóch wieżach (po jednej na dziobie i rufie), 8 dział kalibru 203 mm w czterech wieżach (po dwie na burcie), 20 dział kalibru 120 mm, 4 dział kalibru 47 mm i dwóch wyrzutni torped kalibru 450 mm. Opancerzenie okrętu miało grubość 76-152 mm na burtach, 25-38 mm na pokładzie, 203 mm na wieżach, 76 na kazamatach i 203 mm na mostku. Załoga liczyła 964 oficerów i marynarzy.
Zapas amunicji wynosił maksymalnie 384 pociski kalibru 254 mm, 1024 pociski kalibru 203 mm, 4380 pocisków kalibru 120 mm i 60 torped (plus amunicja do dział kalibru 47 mm i lżejsza amunicja do karabinów maszynowych stanowiących wyposażenie załogi okrętu). Początkowo Ruryk miał jeden maszt na rufie, ale w 1910 roku zainstalowano drugi na dziobie, a na przełomie 1916/1917 roku zamieniono go na solidny maszt trójnożny.
Eksploatacja
Pierwsze lata służby krążownika upłynęły pod znakiem rejsów szkolnych i kurtuazyjnych. Jako, że okręt należał do Floty Bałtyckiej, najczęściej odwiedzał europejskie porty. Wybuch I wojny światowej oznaczał pojawienie się nowych zadań dla będącego jednym z najpotężniejszych na Bałtyku krążowników.
Do połowy 1915 roku Ruryk brał udział w kilku operacjach stawiania zapór minowych, stanowiąc osłonę dla stawiaczy min. Część pól minowych stawiana była blisko rosyjskich baz, ale niektóre, stawiane w ramach działań ofensywnych znajdowały się blisko niemieckich portów. Podczas tych misji istniało duże ryzyko napotkania okrętów wroga, ale poza kilkoma mniejszymi starciami nie doszło do większej potyczki. Od lipca 1915 roku wraz z pogarszającą się sytuacją na froncie, Ruryk musiał wziąć udział w operacjach przebazowania rosyjskich okrętów z zagrożonych zajęciem przez wojska lądowe portów, do bardziej bezpiecznych baz w rejonie Zatoki Fińskiej. W 1916 roku poddano go niewielkiej modyfikacji, w trakcie której zainstalowano działko przeciwlotnicze kalibru 63 mm.
Pod koniec roku okręt wypełniał głównie zadania szkoleniowe, ale jego wartość bojowa systematycznie spadała. Na przełomie roku poddano go kolejnej modernizacji, w ramach której zainstalowano nowy maszt dziobowy oraz dalmierze dla wież artylerii głównej. Okręt został w tym czasie przebazowany do Rewla, dzięki czemu mimo kolejnych rewolucji nawiedzających Rosję, na okręcie panował względny spokój i dyscyplina, chociaż gotowość bojowa okrętu nie była najwyższa.
Po rewolucji październikowej kontrolę nad okrętem przejęli bolszewicy. 21 lutego 1918 roku wraz z zagrożeniem zajęcia Rewla przez Niemców, Ruryk wraz z innymi stacjonującymi w tym porcie jednostkami został ewakuowany do Helsinek. W dniach 11-17 marca krążownik z szczątkową załogą (część załogi opuściła okręt w Helsinkach) wziął udział w tzw. lodowym przejściu przez Zatokę Fińską do Kronsztadu. Celem rejsu było uniknięcie utraty okrętu na mocy postanowień pokoju brzeskiego. 5 kwietnia krążownik eskortował lodołamacz Jermak, który miał pomóc w uwolnieniu rosyjskich okrętów, które utknęły w lodzie na zatoce.
W październiku 1918 roku Ruryk został odstawiony do rezerwy, co jak się później okazało było końcem jego kariery. Ze względu na duże zużycie podczas wojny, fatalny stan techniczny spowodowany brakiem odpowiedniej obsługi w ostatnich miesiącach wojny, wysokie koszty remontu oraz ogólnie brak pomysłu na wykorzystanie okrętu, radzieckie władze podjęły decyzję o jego rozbrojeniu i ostatecznie zezłomowaniu.
Najpierw 21 maja 1921 roku oficjalnie przeznaczono go do tzw. długoterminowego zakonserwowania, a wiosną 1922 roku rozpoczęto demontaż bardziej wartościowego wyposażenia. W styczniu 1923 roku rozbrojono go, a 1 listopada tego roku podjęto decyzję o złomowaniu, które rozpoczęto 17 listopada i zakończono w 1925 roku.
Podsumowanie
Krążownik pancerny Ruryk był jednym z najpotężniejszych tego typu okrętów. Silnie uzbrojony, dobrze opancerzony i mający zwartą, dobrze zaplanowaną konstrukcję okręt mógł być podstawą do budowy serii bardzo udanych okrętów, które znacząco wzmocniłyby rosyjską flotę.
W swoim czasie okręt pod wieloma względami przewyższał inne jednostki tej klasy, ale ze względu na to, że pozostał jedynym przedstawicielem swojego typu, jego rola w działaniach wojennych podczas I wojny światowej nie była tak duża jak powinna. Dalszy los okrętu był typowy dla większości jednostek rosyjskiej floty, która po przejęciu przez bolszewików została zaniedbana i z czasem nadawała się tylko do zezłomowania.
