Zanim zakłady Mila wprowadziły do produkcji śmigłowce Mi-8 i Mi-17, podstawowym wielozadaniowym śmigłowcem radzieckiej armii był Mil Mi-4 zaprojektowany w 1952 roku. Zbudowano około 3000 maszyn tego typu i wykorzystywano je aż do lat 80. w bardzo wielu krajach na całym świecie.
Geneza
Krótko po opracowaniu śmigłowca Mil Mi-1, radziecka armia podjęła decyzję o rozpoczęciu prac nad większym, bardziej użytecznym śmigłowcem transportowym. Miał on nawiązywać konstrukcją do udanych amerykańskich śmigłowców Sikorski S-55/H-19 Chickasaw, które weszły do służby w 1950 roku. Radziecka maszyna miała być zdolna do transportu ładunku o masie około 1200-1600 kg, oraz dysponować przestronną ładownią, w której zmieściłby się samochód lub działo.
W zakładach Mila opracowano kilka projektów takiego śmigłowca i ostatecznie wybrano maszynę, która wizualnie na pierwszy rzut oka wyglądała jak wierna kopia amerykańskiej konstrukcji. Otrzymała ona oznaczenie fabryczne W-12, zmienione później na W-4 (oznaczenie W-12 przyznano później śmigłowcowi Mil W-12) a w wersji produkcyjnej zmienione na Mi-4.
Mil Mi-4
Próby prototypu na uwięzi, rozpoczęto w kwietniu 1952 roku, a pierwszy lot odbył się natomiast 3 czerwca 1952 roku. Próby wykazały liczne problemy z konstrukcją łopat wirnika, w tym bardzo silne występowanie efektu flatteru łopat wirnika (drgania łopat wirnika, uniemożliwiające wykonanie normalnego i bezpiecznego lotu). Inżynierowie z zakładów Mila musieli szybko rozwiązać ten problem, ponieważ napięta sytuacja międzynarodowa sprawiała, że armia chciała jak najszybciej wprowadzić do eksploatacji śmigłowce nowego typu.
Ostatecznie pierwsze seryjne egzemplarze Mi-4 zaczęto produkować już pod koniec lata 1952 roku, a oficjalnie do służby weszły one w 1953 roku. Podstawowa wersja śmigłowca była maszyną transportową, wielozadaniową, przystosowaną do przewożenia 12-16 żołnierzy lub ładunku o masie 1250-1500 kg w postaci artylerii lub małego pojazdu terenowego np. GAZ-69, lub samochodu osobowego (do załadunku wykorzystywano tylne otwierane na bok i drzwi).
Mi-4 miał 16,8 m długości kadłuba, a średnica wirnika wynosiła 21 m. Maksymalna masa startowa wynosiła około 7600 kg. Napęd zapewniał jeden, czternastocylindrowy silnik gwiazdowy Szwiecow AsZ-82W o mocy 1700 KM, zapewniający prędkość maksymalną 210 km/h i przelotową 160 km/h, oraz zasięg 425 km, lub około 900 z dodatkowymi zbiornikami paliwa (czas lotu wynosił około 3 godzin). Co istotne silnik umieszczono z przodu, w nosie, co było dosyć ciekawym rozwiązaniem jak na radzieckie standardy (w S-55/H-19 silnik umieszczony był w taki sam sposób). W podstawowej wersji wojskowej, śmigłowce uzbrojone był w pojedynczy karabin maszynowy w stanowisku pod kadłubem.
W toku produkcji, zaczęto wprowadzać liczne modyfikacje mające usprawnić konstrukcję, a także zaczęto projektować wersje specjalistyczne śmigłowca. Od 1958 roku produkowana była zmodyfikowana wersja Mi-4A z bardziej dopracowanymi wirnikami i autopilotem.
Kolejnymi istotnymi wersjami, które weszły do produkcji był Mi-4P, czyli wersja pasażerska mogąca zabrać na pokład 10 osób i 200 kg bagażu (maszyny te trafiły m.in. do Aerofłotu), Mi-4S i Mi-4 Lux, czyli salonki, Mi-4L, czyli wersja pożarnicza oraz Mi-4M, ME i T, czyli wersje przystosowane do zwalczania okrętów podwodnych. Kolejną istotną wersją był Mi-4AW, w którym zainstalowano belki po bokach kadłuba umożliwiające przenoszenie uzbrojenia w postaci PPK 9M17M Falanga lub zasobników z niekierowanymi pociskami rakietowymi S-5 albo karabinami maszynowymi.
Ze względu na swoją uniwersalność, Mi-4 szybko trafiły na eksport do wszystkich krajów Bloku Wschodniego oraz innych odbiorców zagranicznych. Wśród użytkowników tych maszyn znalazły się takie kraje jak Afganistan, Algieria, Bułgaria, Kuba, Czechosłowacja (gdzie podjęto się produkcji lokalnej wersji Mi-4B), Egipt, NRD, Irak, Mali, Mongolia, Korea Północna, Jemen, Rumunia, Somalia, Sudan, Syria, Albania i Chiny (w Chinach produkowano licencyjni lokalną wersję oznaczoną jako Harbin Z-5, maszyny te trafiły również do odbiorców zagranicznych w tym właśnie do Albanii, a także Korei Północnej).
Również Polska stała się użytkownikiem tych maszyn w 1958 roku. Do naszego kraju trafiło łącznie 21 śmigłowców w kilku wersjach. Wykorzystywano je do lat 80. kiedy to zastąpiono je nowszymi konstrukcjami, w tym produkowanymi w kraju. Wśród dostarczonych do Polski maszyn znalazły się śmigłowce w wersji podstawowej Mi-4A jak i Mi-4ME (ZOP, wykorzystywano je do wprowadzenia do eksploatacji śmigłowców Mi-14PŁ).
W latach 80. wraz z pojawieniem się nowych śmigłowców Mi-4 zaczęto stopniowo wycofywać z eksploatacji, jednak pojedyncze egzemplarze pozostały w eksploatacji aż do lat 90. Łącznie wyprodukowano około 3000 Mi-4 w różnych wersjach oraz około 550 Z-5.
Podsumowanie
W swoim czasie Mi-4 był całkiem udanym, uniwersalnym śmigłowcem, nadającym się do wykorzystania w wielu rolach. Był to pierwszy radziecki śmigłowiec zdolny do transportu pojazdów, drugi śmigłowiec zaprojektowany i produkowany seryjnie przez zakłady Mila oraz ostatni śmigłowiec tych zakładów z silnikiem tłokowym. Bez wątpienia miał on duży wpływ na rozwój kolejnych konstrukcji tworzonych w zakładach Mila.
Do naszych czasów przetrwało sporo maszyn tego typu, które znajdują się w różnych muzeach, jednak ich stan często pozostawia wiele do życzenia. W Polsce Mi-4 znaleźć można w Lubuskim Muzeum Wojskowym w Drzonowie, Muzeum Lotnictwa w Krakowie a także w Muzeum Orła Białego w Skarżysku Kamiennej.
