W połowie lat 20. we Włoszech rozpoczęto budowę krążowników typu Trento. Jeszcze zanim jednostki te weszły do służby, dowództwo Regia Marina podjęło decyzję o budowie kolejnych ciężkich krążowników według bardziej dopracowanego projektu. Okręty te określano jako typ Zara.
Geneza
Włoska flota w latach 20. rozpoczęła zakrojony na szeroką skalę program rozbudowy swojego potencjału. W ramach zamówień, które wówczas złożono, rozpoczęto prace nad dwoma krążownikami typu Trento. Okręty te uzbrojone były w działa kalibru 203 mm, ale ich opancerzenie zostało zredukowane do maksymalnie 100 mm, aby zachować wyższą prędkość około 31 węzłów.
Już w trakcie prac nad okrętami wielu oficerów Regia Marina było niezadowolonych z ich projektu. Poświęcenie opancerzenia na rzecz prędkości uznawane było za błąd. W związku z tym podjęto decyzję o zamówieniu czterech kolejnych krążowników nowego typu, które miały zachować uzbrojenie w postaci 8 dział kalibru 203 mm, ale ich pancerz miał mieć grubości 200 mm. Zakładano również, że prędkość maksymalna wyniesie przynajmniej 32 węzły.
Szybko okazało się, że spełnienie oczekiwań floty będzie trudne w świetle ograniczeń narzuconych przez Traktat Waszyngtoński – według którego wyporność krążowników nie miała przekraczać 10 160 ton. Pomimo odciążenia konstrukcji, okręty i tak przekraczały ten limit. Mimo to podjęto decyzję o kontynuowaniu prac i ukryciu nadmiaru wagi.
W 1928 roku zakończono prace projektowe, a następnie zamówiono dwa pierwsze okręty nowego typu – Zara i Fiume. Następnie złożono zamówienie na trzeci okręt – Gorizia, a potem na czwarty – Pola. Ten ostatni miał powstać według zmienionego projektu, ponieważ zakładano, że będzie okrętem flagowym.
Krążowniki typu Zara
Wszystkie cztery okręty różniły się od siebie nieznacznie pod względem szczegółów technicznych i osiągów. W toku służby zmianie uległo również ich uzbrojenie przeciwlotnicze i dodatkowe. Okręty miały 182 m długości i wyporność całkowitą od 14 168 do 14 560 ton. Napęd zapewniały dwie turbiny parowe, które pozwalały na osiągnięcie prędkości maksymalnej 32 węzłów (w trakcie prób udało się uzyskać prędkość 33-34 węzłów, ale w toku eksploatacji jej nie osiągano). Zasięg wynosił od 4850 do 4400 mil morskich (8980 do 10 000 km) przy prędkości 16 węzłów. Przy maksymalnej prędkości zasięg drastycznie spadał do zaledwie 1150-1900 mil morskich (2130-3520 km).
Uzbrojenie okrętów składało się z 8 dział kalibru 203 mm w czterech wieżach – po dwie na dziobie i rufie w superpozycji. Uzbrojenie przeciwlotnicze składało się z ośmiu podwójnych dział kalibru 100 mm oraz 4 działek kalibru 40 mm, które później zastąpiono czterema podwójnymi działkami kalibru 37 mm. Gorizia otrzymała ponadto 6 podwójnych i 2 pojedyncze działka kalibru 20 mm. Wyposażenie dodatkowe składało się z dwóch wodnosamolotów.
Krążowniki typu Zara były jednymi z najlepiej opancerzonych jednostek swojej klasy do czasu pojawienia się amerykańskich krążowników typu Des Moines. Pancerz burtowy, wieże, mostek i barbety chronione były pancerzem o grubości 150 mm. Pokład pokryty był natomiast pancerzem o grubości 70 mm. Cytadela pancerna chroniła najważniejsze elementy statku.
Eksploatacja
Stępkę pod Zarę położono 4 lipca 1929 roku w stocznie Odero Terni Orlando, wodowanie miało miejsce 27 kwietnia 1930 roku, a do służby okręt wszedł 20 października 1931 roku. Prace nad Fiume (jedynym zbudowanym w stoczni Stabilimento Tecnico Triestino) rozpoczęto 29 kwietnia 1929 roku, wodowanie miało miejsce 27 kwietnia 1930 roku a do służby okręt wszedł 23 listopada 1931 roku.
Stępkę pod Gorizię położono 17 marca 1930 roku, wodowanie miało miejsce 28 grudnia 1931 roku a do służby okręt wszedł 23 grudnia 1932 roku. Stępkę pod krążownik Pola położono 17 marca 1931 roku, wodowanie miało miejsce 5 grudnia 1931 roku, a do służby okręt wszedł 21 grudnia 1932 roku.
Początkowo wszystkie cztery okręty wykorzystywano głównie do zadań szkoleniowych oraz wizyt zagranicznych. Dopiero wraz z wybuchem wojny domowej w Hiszpanii Pola oddelegowano do rejsów patrolowych u wybrzeży półwyspy Iberyjskiego, a Gorizia ewakuował hiszpańskich nacjonalistów z Gijon do Francji. W drodze powrotnej do Włoch na pokładzie okrętu doszło do eksplozji paliwa lotniczego, co wymusiło postój i naprawy na Gibraltarze. To właśnie wówczas Brytyjczycy dowiedzieli się, że włoskie okręty mają większą wyporność niż zakładana traktatem waszyngtońskim.
W 1939 roku krążowniki wzięły udział w ataku na Albanię, a później, wraz z intensyfikacją działań na Morzu Śródziemnym rozpoczęły polowania na brytyjskie konwoje. Ze względu na dużą prędkość, okręty często działały razem. Niestety ich kariera nie miała potrwać zbyt długo. 27 marca 1941 roku Zara, Fiume i Pola znalazły się w grupie włoskich okrętów, które wzięły udział w bitwie u przylądka Matapan.
Nieposiadające radarów włoskie okręty zostały zaskoczone przez brytyjski zespół. W trakcie odwrotu (włoskie okręty dysponowały większą prędkością od jednostek brytyjskich, co pozwoliło im na oderwanie się od przeciwnika), Pola został unieruchomiony, a dowodzący zespołem admirał Angelo Iachino oddelegował Zarę, Fiumę i 6 niszczycieli do pomocy uszkodzonemu okrętowi. Pozostałe włoskie jednostki w tym czasie wycofały się.
Brytyjczycy odnaleźli włoski zespół w nocy i dzięki wskazaniom radaru rozpoczęli celny ostrzał. Włosi próbowali odpowiedzieć ogniem, ale nie byli w stanie namierzyć brytyjskich okrętów. W trakcie starcia wszystkie 3 krążowniki oraz 3 niszczyciele zostały zatopione.
W tym czasie krążownik Gorizia znajdował się w La Spezii, gdzie przechodził okresowy remont. Po jego zakończeniu, okręt wziął udział w kilku operacjach, w tym w I bitwie pod Syrtą, 17 grudnia 1941 roku, oraz w II bitwie pod Syrtą 22 marca 1942 roku. W trakcie tego starcia dały o sobie znać wady uzbrojenia włoskiego okrętu (ten sam problem miały wszystkie 4 krążowniki). Ze względu na ułożenie dział w wieżach – bardzo blisko siebie, rozrzut pocisków był bardzo duży i utrudniał celowanie.
Przez kolejne miesiące Gorizia brała udział w kilku mniejszych operacjach, starając się przy tym przetrwać liczne ataki brytyjskiego lotnictwa, które nękało włoską flotę. 4 maja 1943 roku okręt wszedł do suchego doku w La Spezii, gdzie pozostał aż do kapitulacji Włoch. Nienadający się do walki okręt został przejęty przez Niemców, którzy wyprowadzili go z doku i zacumowali w porcie, pozostawiając krążownik własnemu losowi.
W nocy z 21 na 22 czerwca 1944 roku brytyjscy i włoscy płetwonurkowie próbowali zatopić Gorizię, ale operacja nie powiodła się. Ciężko uszkodzony okręt utrzymał się na powierzchni, ale nie nadawał się do dalszej eksploatacji. Po wojnie przeprowadzono oględziny, które potwierdziły, że okręt nie nadaje się do naprawy. W związku z tym 27 lutego 1947 roku wycofano go oficjalnie z służby i zezłomowano, definitywnie kończąc historię krążowników typu Zara.
Jako ciekawostkę warto dodać, że okręty te dostępne są również w grze World of Warships – możecie skorzystać z tego linku, aby założyć nowe konto lub wrócić do gry i uzyskać dodatkowe bonusy.
