Bitwa pod Omdurmanem była ostatnim dużym starciem Powstania Mahdiego. Podczas trwającej kilka godzin bitwy wojska brytyjsko-egipskie dzięki nowoczesnemu uzbrojeniu i lepszemu wyszkoleniu prawie bez strat własnych rozgromiły wielokrotnie liczniejsze oddziały mahdystów.
Geneza
Pod koniec XIX wieku terytorium Sudanu było kontrolowane przez Egipt, będący w tym czasie oficjalnie prowincją Imperium Osmańskiego, jednak w praktyce kontrolę nad nim systematycznie przejmowała Wielka Brytania. Gdy latem 1881 roku wybuchło Powstanie Mahdiego, oddziały egipskie składające się w znacznej mierze z oddziałów, które wcześniej toczyły przegrane walki z Brytyjczykami, podjęły nieskuteczne próby rozbicia sił sudańskich, ulegając mahdystom w licznych potyczkach.
Punktem kulminacyjnym walk było oblężenie Chartumu, bronionego przez oddziały egipskie, wspierane przez brytyjskich oficerów, w tym generała-majora Charles Gordona, którego oficjalnym zadaniem było ewakuowanie miasta. Gordon uznał jednak, że należy bronić miasta (które dysponowało odpowiednimi zapasami amunicji i żywności na ponad pół roku, oraz chronione było naturalnymi przeszkodami i silnymi umocnieniami), oczekując na przybycie posiłków z Egiptu. Oddziały mahdystów oblegały miasto od 12 marca 1884 roku do 26 stycznia 1885 roku, ostatecznie masakrując garnizon na krótko przed przybyciem brytyjskich posiłków.
Śmierć generała Gordona i utrata miasta, oraz opieszałość brytyjskich władz, które zwlekały z wysłaniem pomocy sprawiły, że rozwiązanie sytuacji w Sudanie stało się istotnym zadaniem dla brytyjskich władz, naciskanych przez społeczeństwo. Zanim jednak Wielka Brytania zdołała przygotować operację, której celem było ponowne odzyskanie kontroli nad Sudanem, minęło aż 13 lat (sic!).
Dopiero na początku 1898 roku z Egiptu wyruszyła armia dowodzona przez generała Herberta Kitchenera, której celem było odbicie terytorium Sudanu. W skład oddziałów wchodziło 8200 brytyjskich żołnierzy oraz 17 600 egipskich i sudańskich żołnierzy dowodzonych przez brytyjskich oficerów. Siły te dysponowały nowoczesnym uzbrojeniem, w tym artylerią oraz karabinami maszynowymi Maxima.
Generał Kitchener wykorzystał dodatkowo liczne kanonierki, które płynąc Nilem równolegle do głównych sił zapewniały im wsparcie artyleryjskie. Aby nie powtórzyć problemów z zaopatrzeniem, które miały negatywny wpływ na wiele wcześniejszych brytyjskich operacji w Afryce, za głównymi siłami, wzdłuż Nilu budowano linię kolejową, którą przewożono zaopatrzenie dla żołnierzy.
Oddziały Kitchenera posuwały się systematycznie w kierunku Omdurmanu, który miał stać się miejscem decydującej bitwy całego powstania Mahdiego (w tym czasie oddziałami sudańskimi dowodził Abdullah al-Taashi, następca zmarłego w 1885 roku Mahdiego).
Bitwa pod Omdurmanem (2 września 1898 roku)
Na początku września 1898 roku oddziały brytyjsko-egipskie dotarły w pobliże miejscowości Omdurman, w pobliżu której znajdowały się liczące od 50 000 do 60 000 oddziały mahdystów. Generał Kitchener spodziewając się próby powstrzymania marszu jego armii podjął decyzję o założeniu obozu około 11 km od miasta. Wykorzystując sprzyjające ukształtowanie terenu, oddziały brytyjskie zajęły dogodne pozycje wzdłuż brzegu Nilu, na którym zacumowały kanonierki oraz statki zaopatrzeniowe i w nocy z 1 na 2 września oczekiwały ataku wojsk mahdystów.
Atak nastąpił jednak dopiero wczesnym rankiem 2 września. Siły mahdystów podzielone na kilka grup zaatakowały brytyjski obóz od przodu, wykorzystując rozległą równinę. Zanim jednak liczące około 8000 żołnierzy oddziały dotarły do brytyjskich linii, zostały zmasakrowane przez celny ogień artylerii korzystającej z pocisków szrapnelowych (52 działa), a następnie karabinów maszynowych prowadzących ogień krzyżowy. Według relacji korespondentów wojennych, żaden Sudańczyk nie dotarł bliżej niż na 50 m od brytyjskich pozycji.
Po rozbiciu pierwszego ataku, mahdyści przystąpili do ataków na flanki brytyjskich pozycji, jednak i tym razem zostali rozbici celnym ostrzałem artyleryjskim i karabinów maszynowych. Po rozbiciu praktycznie połowy sił sudańskich, generał Kitchener wydał rozkaz ataku na Omdurman. W pierwszej kolejności ruszyli kawalerzyści z 21. Regimentu Lansjerów (wśród żołnierzy był porucznik Winston Churchill, późniejszy premier Wielkiej Brytanii). Po krótkiej szarży liczący około 400 żołnierzy oddział natrafił na blisko 2500 mahdystów. Po krwawej walce, w której według różnych źródeł zginęło 61-71 Brytyjczyków, Sudańczycy zaczęli się wycofywać.
Równocześnie mahdyści przeprowadzili kontratak na znajdujące się na flance i nieco z tyłu za głównymi siłami oddziały egipskie, dowodzone przez generała Hectora MacDonalda. Atak był na tyle silny, że generał Kitchener musiał cofnąć część swoich sił, aby utrzymać pozycje. Po odparciu ataku, około 11:30 oddziały brytyjskie wznowiły marsz w kierunku Omdurmanu, z którego wycofały się resztki sił mahdystów. Tym samym bitwa dobiegła końca, a w ciągu kilku kolejnych tygodni powstanie Mahdiego zostało zdławione.
Podsumowanie
W walkach zginęło 48 żołnierzy (nie licząc strat 21. Regimentu Lansjerów) a 382 zostało rannych. Mahdyści stracili około 12 000 zabitych, 13 000 rannych, a 5000 trafiło do niewoli. Świadkowie starcia wspominali, że „nie była to bitwa, tylko egzekucja”, ponieważ precyzyjny ogień artylerii i karabinów maszynowych, wsparty zdyscyplinowanym ostrzałem piechoty nie pozwolił mahdystom na podjęcie walki. Warto dodać, że brytyjscy piechurzy korzystali podczas bitwy z tzw. pocisków grzybkujących (amunicja dum-dum). Pociski te tworzyły rozległe rany, a w 1899 roku na mocy postanowień II Konwencji haskiej zakazano jej użycia w celach wojskowych.
Bitwa pod Omdurmanem miała znaczący wpływ zarówno na popularyzację broni maszynowej, jak i na zmianę taktyki walki zwłaszcza europejskich armii. Bitwa ta nie tylko była zemstą Brytyjczyków za śmierć generała Gordona, ale również olbrzymią demonstracją siły, która spotkała się z krytyką wielu środowisk, zwłaszcza po doniesieniach o dobijaniu rannych przez brytyjskich żołnierzy.
