Pod koniec XIX wieku we Francji powstało wiele oryginalnych i nietypowych okrętów wojennych. Jednym z nich był zaprojektowany w latach 80. XIX wieku krążownik pancerny Dupuy de Lôme. Okręt nie miał zbyt owocnej służby, ale jego konstrukcja miała wpływ na zmianę podejścia do budowy krążowników zarówno we Francji jak i Wielkiej Brytanii.
Geneza
Projektowane pod koniec XIX wieku krążowniki, zwłaszcza we Francji często były jedynymi przedstawicielami danego typu. Spowodowane było to szybko rozwijającą się technologią, oraz przede wszystkim ograniczonymi środkami na budowę większej liczby okrętów na raz. Praktycznie każdy kolejny okręt był w jakimś stopniu przełomowy, ale równocześnie wiele z nich w momencie wejścia do służby była już przestarzała.
Pomysł budowy krążownika Dupuy de Lôme zrodził się na początku lat 80. XIX wieku. Według założeń, okręt miał być silnie uzbrojony i dobrze opancerzony, przy zachowaniu jak największej prędkości. Umożliwiałoby to wykorzystanie krążownika w roli rajdera, atakującego bazy i statki handlowe przeciwnika (np. Wielkiej Brytanii, z którą Francja cały czas rywalizowała na morzu). Teoretycznie proste zadanie zaprojektowania okrętu nie było wcale tak łatwe do zrealizowanie, ponieważ narzucone w lipcu 1887 roku założenia konstrukcyjne były bardzo trudne do zrealizowania.
Mimo to wstępny projekt okrętu powstał już w październiku 1887 roku, a jego autorem był Louis de Bussy. Zaprojektował on niecodzienny okręt, uzbrojony w dwa działa kalibru 194 mm umieszczone pojedynczo na śródokręciu, oraz sześć dział kalibru 164,7 mm umieszczone również pojedynczo w sześciu wieżach, po trzy na dziobie i rufie. Co ciekawe, środkowe wieże znajdowały się nieco wyżej od pozostałych, co zapewniało możliwość prowadzenia ognia z aż 5 dział w jednym kierunku. Kolejnym ciekawym rozwiązaniem zastosowanym przez de Bussiego było opancerzenie kadłuba, o wiele lepiej przemyślane niż w dotychczasowych konstrukcjach. Pancerz chronił bowiem cały kadłub, a nie tylko wąski pas pancerny, jak w większości ówczesnych krążowników. Ze względu na zakładaną rewolucyjność okrętu, nadano mu nazwę upamiętniającą najsłynniejszego francuskiego inżyniera okrętowego, Henriego Dupuy de Lôme.
Budowa
Stępkę pod krążownik położono 4 lipca 1888 roku w Breście, a wodowanie miało miejsce 27 października 1890 roku. Ze względu na problemy z wyposażeniem, zwłaszcza maszynowni, próby okrętu rozpoczęto dopiero 1 kwietnia 1892 roku i bardzo szybko przerwano z powodu wypadków w kotłowni. Przez kolejne lata okręt regularnie powracał do stoczni na naprawy i przeróbki, przez co do służby wszedł dopiero 15 maja 1895 roku. Koszt budowy wraz z licznymi remontami i przebudowami maszynowni wyniósł 13,59 mln franków.
Okręt miał 114 m długości i wyporność 6679 ton. Napęd stanowiły trzy silniki parowe o mocy indykowanej 13 186 KM, zapewniające prędkość 19,7 węzła i zasięg 7400 km przy prędkości 12,5 węzła. Uzbrojenie składało się z dwóch dział kalibru 194 mm, sześciu kalibru 164,7 mm, sześciu kalibru 63 mm, ośmiu kalibru 47 mm, czterech rewolwerowych działek kalibru 37 mm i czterech wyrzutni torped kalibru 450 mm.
Okręt wyróżniał się konstrukcją kadłuba, chronionego pancerzem o grubości 100 mm. Ze względu na rozmieszczenie dział, nadbudówki rozmieszczono tak, aby przynajmniej 5 wież mogło być skierowanych w tym samym kierunku, a dziób został wyposażony w atrapę taranu (teoretycznie okręt mógł go użyć, ale w praktyce wprowadzono go bardziej z myślą o zapewnieniu lepszej stateczności). Dodatkowo Dupuy de Lôme został wyposażony w dwa maszty bojowe, na których zainstalowano pomocniczą lekką artylerią, która miała służyć do zwalczania torpedowców.
Pod względem opancerzenia, okręt prezentował się o wiele lepiej od innych ówczesnych krążowników, wyposażonych jedynie opancerzenie pasa burtowego. Wieże okrętu również były chronione pancerzem o grubości 100 mm. Co ciekawe, chociaż obracano je hydraulicznie, ładowanie i podnoszenie luf odbywało się ręcznie. Załoga okrętu liczyła 526 oficerów i marynarzy.
Eksploatacja
Mimo swojej nowatorskiej konstrukcji, Dupuy de Lôme w momencie wejścia do służby nie był już najnowocześniejszym okrętem. Mimo to intensywnie eksploatowano go zarówno podczas szkoleń jak i rejsów kurtuazyjnych. W latach 1902-1906 poddano go modernizacji, w ramach której wymieniono sprawiające problemy kotły (co pociągnęło za sobą zmianę sylwetki z dwukominowej, na trzykominową), zlikwidowano rufowy maszt bojowy i przeniesiono działa kalibru 47 mm na rufowy mostek.
Po zakończeniu modernizacji, 4 października 1906 roku Dupuy de Lôme formalnie wrócił do służby, ale w praktyce nie był aktywnie wykorzystywany. Dopiero 1 października 1908 roku przydzielono go do służby na Morzu Śródziemnym, jednak z powodu złego stanu technicznego (zwłaszcza korozji kadłuba spowodowanej prawdopodobnie obecnością w pobliżu cumującego w porcie krążownika okrętu z poszyciem miedzianym), ograniczono się do jego przebazowania jednostki do Tangeru.
Ostatecznie 13 września 1909 roku wycofano go z służby i poddano remontowi, ale po oględzinach uznano, że nie nadaje się do dalszej służby i po kilku miesiącach podjęto decyzję o jego rozbrojeniu, a 20 lutego 1911 roku skreślono go z listy floty. Co ciekawe, nie był do koniec krążownika, ponieważ Francuzi zaoferowali go marynarce wojennej Peru, która szukała we Francji nowego okrętu dla swojej floty, który byłby przeciwwagą dla krążownika Umbria, mającego trafić do Ekwadoru.
29 czerwca 1911 roku Peru podjęło decyzję o zakupie Dupuy de Lôme za cenę 3 mln franków oraz 700 tys. franków potrzebnych na remont okrętu. Francuzi rozpoczęli prace na okręcie, który 12 września 1912 roku został formalnie przekazany Peru i przemianowany na Commandante Aguirre. Ze względu na zmianę sytuacji w Ameryce Południowej, oraz fakt, iż Umbria ostatecznie trafił do Haiti, Peru straciło zainteresowanie starym francuskim krążownikiem. Opóźnienia w zapłacie zobowiązań sprawiły, że Francuzi po wybuchu I wojny światowej zaczęli rozważać ponowne wcielenie okrętu do służby pod własną banderą.
Tak się jednak nie stało, przez co krążownik przeczekał wojnę w porcie, a 17 stycznia 1917 roku został oficjalnie zwrócony przez Peru, które zgodziło się na oddanie okrętu i utratę zapłaconego 1 mln franków. Francuzi chcieli następnie zezłomować okręt, ale, w październiku 1918 roku zainteresowała się nim belgijska firma Lloyd, która zakupiła go z zamiarem przebudowy na statek handlowy.
Skomplikowane, ale również bezprecedensowe, prace zlecono stoczni Forges et Chantiers de la Gironde w Bourdoux. Zakładano, że stary francuski krążownik posłuży jako prototyp dla serii podobnych jednostek, przebudowanych z innych wysłużonych francuskich XIX-wiecznych krążowników. W toku prac usunięto większość opancerzenia, nadbudówki oraz dobudowano dziób nad taranem. Usunięto połowę maszynowni, zachowując jednak układ rufy krążownika. Statek wszedł do służby w grudniu 1919 roku pod nazwą Peruvier.
Jego kariera okazała się jednak bardzo krótka, ponieważ w styczniu 1920 roku po wypłynięciu z Cardiff do Rio de Janeiro okręt popsuł się i musiał wrócić do portu. Po wznowieniu rejsu ponownie doszło do awarii w maszynowni i unieruchomienia statku, który następnie odholowano do Las Palmas na Gran Canarii. Ze względu na brak możliwości naprawy jednostki, przeholowano ją przez Atlantyk do portu docelowego w celu rozładunku przewożonego węgla. Niestety i tym razem nie wszystko poszło zgodnie z planem, ponieważ doszło do pożaru ładowni. Po jego ugaszeniu uszkodzony statek przeholowano do Antwerpii, gdzie pozostał przez dwa lata, a następnie został sprzedany na złom.
Tym samym zakończyła się kariera dawnego Dupuy de Lôme, okrętu, który miał być rewolucją, ale z powodu bardzo długiego czasu budowy ominęła go szansa na sukces. Warto dodać, że chociaż rozwiązania zastosowane na krążowniku podczas budowy zyskały spore zainteresowanie inżynierów z całego świata, nie wprowadzono ich na szeroką skalę w nowych krążownikach, adaptując jedynie część rozwiązań i to często w znacznie zmienionej formie.
