Type 87 i Type 89 – pierwsze japońskie czołgi średnie

W połowie lat 20. w Japonii rozpoczęto prace nad pierwszymi w tym kraju czołgami średnimi. Pojazdy te oznaczone jako Type 87 Chi-I i Type 89 I-Go były również jednymi z pierwszych czołgów zaprojektowanych w Kraju Kwitnącej Wiśni.

Type 87 Chi-I

Prace nad pierwszym japońskim czołgiem średnim rozpoczęto w 1925 roku w Arsenale w Osace. Japonia w tym czasie nie posiadała rozbudowanego przemysłu motoryzacyjnego, który posiadałby jakiekolwiek doświadczenie w produkcji pojazdów pancernych. W związku z tym zespół inżynierów pod kierownictwem majora Tomio Hara musiał pracować od podstaw, korzystając jedynie z doświadczenia z eksploatacji i prób pamiętających I wojnę światową brytyjskich i francuskich czołgów.

Prototyp pierwszego pojazdu oznaczonego jako Type 87 Chi-I ukończono w lutym 1927 roku. Czołg miał 6 m długości, 2,8 m wysokości i masę 20 ton. Napęd stanowił ośmiocylindrowy silnik benzynowy Mitsubishi o mocy 140 KM, zapewniający prędkość 26 km/h i zasięg 170 km. Uzbrojenie czołgu składało się z krótkolufowej armaty Type 90 kalibru 57 mm oraz dwóch karabinów maszynowych kalibru 7,7 mm, umieszczonych po jednym z tyłu wieży i w przedniej płycie pancernej kadłuba. Załoga liczyła 5 osób.

Próby czołgu wykazały, że pojazd posiada za słaby silnik, niedostosowany do wysokiej masy pojazdu, oraz że konstrukcja czołgu wymaga wielu poprawek. Po zbudowaniu jednego prototypu Type 87 trafił do kosza, a odpowiedzialny za jego powstanie zespół rozpoczął prace nad nowym pojazdem uwzględniającym wnioski z prób.

Type 89 I-Go

Już w kwietniu 1928 roku ukończono prototyp nowego czołgu początkowo określanego jako czołg lekki Type 89 I-Go. Pojazd miał bardziej przemyślaną konstrukcję, dzięki czemu lepiej radził sobie w terenie, oraz był lżejszy. Zachowano jednak uzbrojenie z modelu Type 87.

Type 89 I-Go miał 5,7 m długości i 2,5 m wysokości, oraz masę 12,8 tony (w związku z tym podjęto decyzję o przeklasyfikowaniu go na czołg średni). Napęd stanowił sześciocylindrowy silnik benzynowy Daimler o mocy 100 KM (zapewniający prędkość maksymalną 15,5 km/h), który zastąpiono w późniejszym czasie sześciocylindrowym silnikiem diesla Mitsubishi A61120VD o mocy 120 KM, zapewniającym prędkość maksymalną 26 km/h i zasięg 170 km. Uzbrojenie składało się z działa Type 90 kalibru 57 mm w wieży oraz dwóch karabinów maszynowych kalibru 6,5 mm po jednym w przedniej płycie pancerza oraz z tyłu wieży. Pancerz czołgu był taki sam jak jego poprzednika i miał od 6 do 17 mm grubości. Załoga liczyła 4 osoby. W toku produkcji wprowadzono drobne zmiany w wyposażeniu wozów oraz układzie przedniej płyty pancernej – w pierwszych wozach karabin maszynowy znajdował się po prawej stronie, a w późniejszych po lewej.

Próby nowego czołgu wykazały, że był zdecydowanie lepszy od poprzednika, ale dalej wymagał poprawek. Mimo to podjęto decyzję o rozpoczęciu jego produkcji seryjnej, w toku której wprowadzono poprawki. Po raz pierwszy Type 89 I-Go został sprawdzony w praktyce podczas walk w Chinach w 1932 roku.

Oceniono, że uzbrojenie w postaci działa kalibru 57 mm jest wystarczające do niszczenia lekkich umocnień, a pancerz mimo swojej niewielkiej grubości zapewnia ochronę przed ogniem z broni ręcznej. Niewielka prędkość osiągana przez czołgi również nie była uznawana za wadę, ponieważ w Chinach nie prowadzono walk manewrowych.

Kolejną okazją do przetestowania czołgów była bitwa nad Chałchin-Goł, gdzie japońskie czołgi napotkały po raz pierwszy większą liczbę czołgów przeciwnika. W starciach z radzieckimi oddziałami Japończycy utracili bezpowrotnie 13 czołgów, 14 kolejnych po naprawach wróciło do służby, a 17 naprawiono na froncie (dane uwzględniają zarówno Type 89 I-Go jak i lekkie pojazdy różnych typów, więc nie wiadomo ile faktycznie utracono Type 89).

Wyniki walk potwierdzały oczywisty fakt, że Type 89 były już konstrukcją przestarzałą, która nie nadaje się do walki na pierwszej linii frontu. W związku z tym pojazdy, które znajdowały się jeszcze w eksploatacji (łącznie wyprodukowano 404 wozy tego typu) zaczęto przesuwać do jednostek pomocniczych i garnizonów. Mimo to czołgi te wzięły udział w walkach na Filipinach, Malajach i Birmie w początkowym okresie II wojny światowej, a później również podczas walk obronnych na różnych wyspach, gdzie wykorzystywano je w charakterze stanowisk obronnych, ponieważ w walce np. z amerykańskimi M4 Sherman nie miały żadnych szans.

Jako ciekawostkę można dodać, że po wojnie kilka wozów tego typu zostało wykorzystanych przez Francuzów w walkach w Indochinach. Czołgi należały do doraźnie utworzonego oddziału Commando Blindé du Cambodge.