Short Stirling – niedoceniony olbrzym

Podczas II wojny światowej RAF wykorzystywał wiele typów bombowców. Wśród bombowców strategicznych wyróżniano 3 najważniejsze typy – Avro Lancaster, Handley Page Halifax i Short Stirling. O ile dwa pierwsze miały znaczący wpływ na przebieg działań wojennych, tak Stirling jest nieco niedocenioną konstrukcją, skrytą w ich cieniu.

Geneza

W latach 30. w Wielkiej Brytanii miała miejsce rewolucja w siłach powietrznych. Samoloty dwupłatowe o drewnianych konstrukcjach w krótkim czasie zaczęły zastępować o wiele nowocześniejsze maszyny jednopłatowe o metalowej konstrukcji. W tym czasie w RAFie dominowało przekonanie, że siłom powietrznym wystarczą dwusilnikowe bombowce średniego zasięgu. Nie rozważano budowy większych maszyn czterosilnikowych, dysponujących dużym zasięgiem.

Sytuacja uległa zmianie w połowie lat 30. gdy w USA rozpoczęto prace nad bombowcem Boeing B-17 Flying Fortress. Samolot ten tworzył nowy typ bombowców strategicznych, przeznaczonych do wykonywania nalotów daleko za liniami wroga. Brytyjczycy zainteresowali się tą koncepcją, co zaowocowało powstaniem specyfikacji B.12/36. Zakładała ona powstanie czterosilnikowego bombowca strategicznego dalekiego zasięgu, mogącego zabrać ładunek bomb o masie 6400 kg na dystansie 3200 km, lub ładunek 3600 kg bomb na dystansie 4800 km. Załoga miała liczyć 6 osób, a prędkość przelotowa miała wynosić około 370 km/h na pułapie 4600 m. Dodatkowo samolot miał dysponować na tyle obszernym kadłubem aby w wersji transportowej móc przewieźć 24 żołnierzy. Co istotne, samolot miał mieć rozpiętość skrzydeł nie większą niż 30 m, aby mieścił się w typowych brytyjskich hangarach z tego okresu.

Bardzo ambitne wymagania dalece przewyższały możliwości jakichkolwiek ówczesnych samolotów bombowych, ale mimo to zapytania wysłano do wszystkich wiodących producentów samolotów. W odpowiedzi swoje projekty przesłały zakłady Supermarine, Vickers, Boulton Paul, Short i Armstrong Whitworth. Projekt Supermarine zyskał większe zainteresowanie, chociaż początkowo uznawano go za gorszy projekt. Projekt Shorta uznano za wersję alternatywną, na wypadek niepowodzenia w pracach nad Supermarine Type 316(317). Obie maszyny rozwijano równolegle, ale ostatecznie z powodu utraty prototypów Type 317, do dalszych prac skierowano maszynę S.29 Shorta.

Długa droga do niedoskonałości

Zamówienie na dwa prototypy bombowca Short S.29 wpłynęły w 1937 roku. Pierwszy projekt docelowej maszyny został szybko odrzucony, ponieważ miał zbyt dużą rozpiętość skrzydeł. Dopiero drugi projekt spełnił oczekiwania, zwłaszcza pod względem teoretycznych osiągów jakie miał zapewniać. Zanim jednak rozpoczęto budowę prototypu, w zakładach Shorta w Rochester zbudowano pomniejszoną maszynę oznaczoną jako S.31. Samolot mimo mniejszych rozmiarów, był dokładną kopią docelowej konstrukcji, dzięki czemu możliwe było przetestowanie całej koncepcji aerodynamicznej. Oblot samolotu miał miejsce 19 września 1938 roku, a za sterami zasiadł pilot testowy John L. Parker.

Wyniki prób były pozytywne, chociaż negatywnie oceniono rozbieg maszyny. Aby wyeliminować ten problem, należało przeprojektować skrzydła, co wiązało się z olbrzymimi zmianami w ogólnej konstrukcji samolotu. Zamiast tego wybrano prostsze rozwiązanie w postaci podwyższenia podwozia. Zapewniało to odpowiedni kąt natarcia skrzydeł w trakcie rozbiegu, ale jak się później okazało, powodowało wiele wypadków. Ponadto wprowadzono wiele mniejszych zmian w konstrukcji, które miały polepszyć właściwości pilotażowe samolotu.

14 maja 1939 roku oblatano pełnowymiarowy prototyp S.29, który otrzymał już nazwę własną Short Stirling. Niestety w trakcie lotu z powodu awarii hamulca doszło do uszkodzenia jednej goleni podwozia, co doprowadziło do wypadku, w wyniku którego maszyna uległa na tyle poważnemu uszkodzeniu, że nie nadawała się do dalszej służby i została skasowana. Drugi prototyp wzbił się w powietrze dopiero 3 grudnia 1939 roku. Do tego czasu zakłady Shorta otrzymały zamówienie na 100 maszyn seryjnych, które z czasem zwiększono do 1500 maszyn.

Produkcję samolotów rozpoczęto na początku 1940 roku, a pierwszy seryjny egzemplarz wzbił się w powietrze 7 maja 1940 roku. Ze względu na niemieckie naloty, produkcja bombowców szła powoli i nie spełniała oczekiwań RAFu, w związku z czym część prac zaczęto przenosić do różnych zakładów, aby nie utracić zdolności produkcyjnych w razie zbombardowania głównych zakładów Shorta.

Produkcja i dane taktyczno-techniczne

Do końca II wojny światowej zbudowano 2371 egzemplarzy Shorta Stirlinga w różnych wersjach, z których najważniejszymi były wersje Stirling I (z silnikami Bristol Hercules III zamienionymi później na model XI), Stirling II z mocniejszymi silnikami Wright R-2600 Twin Cyclone, które miały być budowane w Kanadzie (powstały tylko 4 maszyny), Stirling III z silnikami Bristol Hercules XVI, Stirling IV z wyposażeniem do zrzutu spadochroniarzy i holowania szybowców oraz Stirling V, pozbawiony uzbrojenia i przystosowany do zadań transportowych.

W pierwotnej konfiguracji Short Stirling miał 26,6 m długości i 30,2 m rozpiętości skrzydeł, a maksymalna masa startowa wynosiła 31 751 kg. Napęd stanowiły 4 czternastocylindrowe silniki Bristol Hercules XI o mocy 1500 KM, zapewniające prędkość maksymalną 454 km/h i przelotową 320 km/h, oraz zasięg 3750 km. Uzbrojenie obronne składało się z 8 karabinów maszynowych kalibru 7,7 mm umieszczonych po dwa w wieżyczkach na nosie i pod kadłubem oraz 4 w wieżyczce na ogonie. Do tego możliwe było zabranie maksymalnie 6400 kg bomb. Załoga liczyła 7 osób – dwóch pilotów, nawigator-bombardier, przedni strzelec-radio operator, inżynier pokładowy i 2 strzelców.

Od samego początku samolot poddawano przeróbkom, głównie w zakresie zastosowanego uzbrojenia. Usunięto dolną wieżyczkę strzelecką, która nie spełniała swoich zadań i dodano grzbietową wieżyczkę. Z czasem zmodyfikowano pozostałe wieżyczki, instalując bardziej dopracowane ich wersje. Najwięcej modyfikacji wprowadzono w samolotach transportowych, w których usunięto część uzbrojenia i odciążono konstrukcję, aby pomieścić wyposażenie do holowania szybowców oraz miejsca dla spadochroniarzy.

Od bombowca po transportowiec

Od początku służby w 1940 roku Short Stirling odznaczał się słabszymi niż zakładano osiągami. Mimo to kontynuowano jego produkcję bardziej z potrzeby posiadania większej liczby maszyn niż jego zalet. Produkcja bombowców Handley Page Halifax nie była wystarczająca, a Avro Lancaster został oblatany dopiero w 1941 roku, a do służby trafił rok później.

W związku z tym w 1941 roku Stirling był obok Halifaxa i znacznie mniejszych i gorszych Vickersów Wellingtonów jednym z niewielu dostępnych bombowców strategicznych. Z powodu małej skali produkcji, pojedyncze dostarczane samoloty wykorzystywano głównie w roli tzw. pathfinderów, czyli maszyn, które odnajdywały cel, zrzucały bomby, najczęściej zapalające, co miało ułatwiać właściwej grupie bombowej wykonanie nalotu. Ponadto małe grupy Stirlingów wykorzystywano do ataków na mniejsze cele.

Z czasem, gdy liczba wyprodukowanych bombowców zaczęła wzrastać, zaczęto wykorzystywać je do normalnych nalotów w dużych grupach, jednak szybko okazało się, że słabe osiągi i niska prędkość w połączeniu ze słabym uzbrojeniem obronnym sprawiały, że straty był bardzo duże – mimo solidnej konstrukcji samego samolotu. Dodatkowym problemem był mały zasięg z większym ładunkiem bomb (podobne możliwości miały mniejsze Wellingtony, a w 1944 roku nawet de Havilland Mosquito).

W tej sytuacji, już w 1943 roku Stirlingi zaczęto oddelegowywać do drugorzędnych zadań, z których najważniejszym było minowanie niemieckiego wybrzeża oraz portów. Jeden bombowiec mógł zabrać na pokład do 6 min morskich. Kolejnym zadaniem, jakie miały wykonywać Stirlingi było holowanie szybowców. Ze względu na duże rozmiary i czterosilnikowy napęd, po odciążeniu samoloty te bardzo dobrze radziły sobie z tymi zadaniami, zwłaszcza, że podczas holowania szybowców duża prędkość i tak nie wchodziła w grę. Przestronny kadłub również pozwalał na przewożenie dużego ładunku lub spadochroniarzy, co dodatkowo wpływało korzystnie na wykonywanie misji transportowych. Część bombowców zaczęto również wykorzystywać do zadań walki elektronicznej – zakłócania niemieckich stacji radarowych oraz zrzucania pasków folii aluminiowej, które tworzyły fikcyjne widma radarowe.

Czynnikiem, który znacząco wpłynął na szybkie wycofanie Stirlingów z głównych zadań bombowych było również pojawienie się większej liczby Lancasterów i Halifaxów, które dysponowały lepszymi osiągami od Stirlingów. Do końca wojny, bombowce Short Stirling wykonały około 18 840 lotów bojowych, w trakcie których zrzuciły 27 821 ton bomb i około 2000 min. Utracono 582 maszyny, a kolejnych 119 spisano ze stanu z powodu uszkodzeń. Większość maszyn wycofano z eksploatacji zaraz po zakończeniu wojny, ale kilka trafiło do Belgii (wersje transportowe) oraz Egiptu (również wersje transportowe, ale przerobione na wersje bombowe i wykorzystane w walkach z Izraelem).

Podsumowanie

Short Stirling był pierwszym brytyjskim czterosilnikowym bombowcem od początku projektowanym w takim układzie. Sam samolot był olbrzymi – pod względem rozpiętości skrzydeł wypadał on podobnie do Lancastera i Halifaxa, ale pod względem długości przewyższał obie maszyny o 5 m. Mimo to pod względem maksymalnej masy startowej wszystkie trzy bombowce wypadały podobnie.

Wadą Stirlinga były słabe osiągi, które dało się wyeliminować, gdyby konstruktorzy nie musieli trzymać się ograniczeń co do rozpiętości skrzydeł. Projektując znacznie większy bombowiec udałoby się stworzyć o wiele lepszą maszynę. Dalej problemem był zbyt słabe silniki, ale ten problem też dało się rozwiązać. Niestety z jednej strony ograniczenia narzucone przez RAF, a z drugiej pośpiech spowodowany trwającą wojną sprawiły, że nigdy nie było szans na dopracowanie jego konstrukcji.