Pochodząca z XIX wieku parowozownia Gniezno uznawana jest za największy tego typu obiekt w Polsce i jeden z największych w Europie. Nieczynny od 2009 roku obiekt po latach popadania w ruinę powoli zmienia się w atrakcję turystyczną dzięki wsparciu pasjonatów kolei.
Historia parowozowni w Gnieźnie sięga przełomu lat 60. i 70. XIX wieku, kiedy to powstała linia kolejowa Poznań-Toruń. Budowę trasy zainicjowano 30 listopada 1867 roku. Według założeń miała ona biec z Poznania przez Gniezno i Inowrocław do Torunia, z odgałęzieniem do Bydgoszczy. Pierwszy duży etap trasy (Poznań-Bydgoszcz) oddano do użytku 26 maja 1872 roku, a 25 marca 1873 roku uruchomiono część trasy do Torunia.
Podczas budowy trasy w Gnieźnie zbudowano stację kolejową z parowozownią, która na przestrzeni kolejnych lat przechodziła wiele zmian i rozbudów. Przed wybuchem I wojny światowej w parowozowni zbudowano wieżę ciśnień oraz drugą halę wachlarzową. W trakcie wojny natomiast dobudowano w pobliży wiadukt drogowy nad torami. W okresie międzywojennym skala rozbudowy była mniejsza, ale dalej dobudowywano nowe budynki. We wrześniu 1939 roku część obiektów Parowozowni Gniezno została uszkodzona, ale w krótkim czasie wyremontowano je i rozbudowano – z racji strategicznego położenia, parowozownia obsługiwała duży, wojskowy ruch kolejowy .
Obiekt mimo swojego strategicznego znaczenia przetrwał wojnę i nie został zniszczony przez nacierającą armię radziecką. W związku z tym po wojnie dalej go wykorzystywano jako jeden z głównych w Wielkopolsce punktów obsługi parowozów i ich remontów. Dalej rozbudowywano infrastrukturę, ale w latach 80. wraz z postępującą wymianą taboru kolejowego na elektryczny i spalinowy, Parowozownia Gniezno zaczęła tracić na znaczeniu.
Ostatecznie w 2009 roku część obiektu odpowiedzialna za naprawy taboru kolejowego została zamknięta, a w 2012 roku ten sam los podzieliła wagonownia. Kilka kolejnych lat obiekt, który w ostatnich latach funkcjonowania nie był już pod pełną opieką, niszczał, ale dzięki lokalnej społeczności i Gnieźnieńskiemu Stowarzyszeniu Miłośników Kolei (dzisiaj stowarzyszenie Parowozownia Gniezno) rozpoczęto żmudny proces przywracania jej dawnej świetności.
Członkowie stowarzyszenia dbają o bezpieczeństwo zabudowań, które niestety są często obiektem dewastacji, oraz opiekują się rosnącą kolekcją pojazdów szynowych, które gromadzone są w jednej z hal wachlarzowych, która jest w zdecydowanie lepszym stanie od drugiej (druga, nieczynna hala ma częściowo zawalony dach, przez co wchodzenie do niej jest niebezpieczne i wymaga odpowiedniej ostrożności oraz nadzoru.
Dzięki działaniom stowarzyszenia możliwe jest utrzymanie w sprawności jednej z obrotnic, a także organizowanie wycieczek – obecnie odbywają się one w weekendy w godzinach przedpołudniowych. Na co dzień, wstęp do parowozowni jest niemożliwy bez wcześniejszego umówienia się. Dodatkowo teren parowozowni jest intensywnie wykorzystywany do organizowania wydarzeń kulturalnych, a także jako plan filmowy.
Najważniejszymi zabytkami na terenie parowozowni są drewniany żuraw węglowy (jedyny taki zachowany w Europie), dyspozytornia bramowa z 1942 roku, obrotnica z lat 90. XIX wieku, zmodernizowana na początku XX wieku, wieża ciśnień z 1905 roku, dwie hale wachlarzowe na 23 i 24 stanowiska, pierwsza z 1875 roku, a druga z 1908 roku, noclegownia z końca XIX wieku, budynek socjalny, kotłownia centralnego ogrzewania, elektrownia spalinowa, magazyn materiałowy i olejowy i wagonownia z czasów II wojny światowej.
Mimo swojego stanu (pozostawiony własnemu losowi obiekt popadł mocno w ruinę zanim zajęło się nim stowarzyszenie), Parowozownia Gniezno jest unikatowym obiektem nie tylko w Polsce ale i w Europie. Jest to jeden z największych tego typu obiektów na kontynencie i zdecydowanie największa parowozownia w Polsce. Chociaż do parowozownia w Wolsztynie jest najbardziej znana, gnieźnieński obiekt jest zdecydowanie większy i ma bogatszą historię. Szkoda tylko, że póki co kolekcja taboru kolejowego w Gnieźnie jest bardzo mała i nie ma żadnych dużych parowozów – nawet wymagających remontu.
